Η ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα όπως είναι λογικό τοποθετείται σε έναν νοητικό κόσμο, τον κόσμο των ιδεών και της απόλυτης νόησης που χαρακτηρίζεται σύμφωνα με τον ιδεαλιστή φιλόσοφο από σταθερότητα και αλήθεια. Η αλλαγή και η φθορά δεν επηρεάζουν αυτό το «θεϊκό»[1] πρότυπο αφού ανήκει στην σφαίρα των αιώνιων και αληθινών όντων. Η ιδέα αυτής της ιδανικής πολιτείας είναι και το πρότυπο των ημαρτημένων πολιτευμάτων, των οποίων η μορφή έχει άμεση σχέση με την απόσταση που τα χωρίζει (οντολογική γραμμή)[2] από το αληθές (ιδανικό) πολίτευμα.
Την ιδανική του πολιτεία ο Πλάτωνας τη χωρίζει σε τρεις κοινωνικές κατηγορίες-τάξεις, σύμφωνα με την τριμερή διαίρεση της ψυχής και κάνοντας χρήση του «ευγενούς ψεύδους», περί της καταγωγής του ανθρώπου αλλά και αναφέροντας την ανάγκη η κάθε κατηγορία να επιτελεί το έργο για το οποίο είναι πλασμένη. Παρακάτω θα αναφερθούν διεξοδικότερα οι τρείς κατηγορίες-τάξεις που απαρτίζουν την ιδανική πολιτεία.
Φιλόσοφοι-βασιλείς
Κατά τον Πλάτωνα την πολιτεία θα πρέπει να διοικούν οι σοφοί ή οι φιλόσοφοι, οι οποίοι προέρχονται από την τάξη των φυλάκων και ύστερα από συγκεκριμένες διαδικασίες και επίπεδα εκπαίδευσης όπως θα αναφερθούν αργότερα στα πλαίσια της εργασίας. Οι φιλόσοφοι κατά τον Πλάτωνα χαρακτηρίζονται από την αρετή της σοφίας ενώ γνωρίζουν τις ιδέες και ιδιαίτερα τη ιδέα της δικαιοσύνης, η οποία κατά τον φιλόσοφο παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο για την πολιτεία του. Οι άρχοντες (όντας φιλόσοφοι) έχουν την ικανότητα να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις για την διασφάλιση του κοινού γενικού συμφέροντος[3]. Κατά κάποιο τρόπο ο φιλόσοφος θεωρεί ότι οι φιλόσοφοι-βασιλείς θα παίζουν τον ρόλο του καθοδηγητή των υπόλοιπων τάξεων της πολιτείας και έτσι μέσω των σωστών αποφάσεων θα επιτυγχάνεται η δικαιοσύνη και το Αγαθό για την πόλη.
Από τα προαναφερθέντα γίνεται κατανοητό ότι ο Πλάτωνας έχει στο μυαλό του μία αριστοκρατική κοινωνία αφού στο ρόλο των κυβερνώντων προτιμά να τοποθετήσει μία μικρή «ελίτ» φυλάκων που μέσω της παιδείας έφτασαν σε υψηλό επίπεδο νόησης. Η στάση αυτή του Πλάτωνα βρίσκει πολλούς επικριτές, οι οποίοι κατηγορούν τον ιδεαλιστή φιλόσοφο για αριστοκρατικές αντιλήψεις. Πάντως πρέπει να αναφερθεί ότι ακόμα και αν ο Πλάτωνας προτείνει ένα αριστοκρατικού τύπου πολίτευμα, δεν πρόκειται για μία απλά και συνηθισμένη για την εποχή αριστοκρατία αλλά για μία αριστοκρατία του πνεύματος. Είναι πολύ σημαντικό για την εποχή του Πλάτωνα ότι ο φιλόσοφος δεν τοποθετεί στην κορυφή της εξουσίας τους πιο πλούσιους ή τους πιο ισχυρούς αλλά τους σοφότερους της πόλης.
Φύλακες
Η τάξη των φυλάκων κατά τον φιλόσοφο είναι αυτή που αναλαμβάνει την ασφάλεια της πόλης στο εσωτερικό της αλλά και στην περίπτωση εξωτερικού κινδύνου. Οι φύλακες χαρακτηρίζονται από την αρετή της ανδρείας μία αρετή που φυσικά ανταποκρίνεται και στα καθήκοντά τους σε σχέση με την πόλη. Σύμφωνα με την πλατωνική θεώρηση η τάξη των φυλάκων φυσικά και δεν λειτουργεί αυτόνομα αλλά σύμφωνα πάντα με αυτό, το οποίο υποδεικνύουν οι άρχοντες της πόλης. Βασικό είναι να τονιστεί ότι η αρετή της ανδρείας που χαρακτηρίζει τους φύλακες δεν μπορεί να ταυτιστεί με την έννοια της απλής γενναιότητας αλλά αποτελεί την σταθερότητα που διακρίνει τον χαρακτήρα τους βάσει της γενικότερης παιδείας που έχουν λάβει. Σε αυτό το σημείο μπορεί να ειπωθεί ότι ο χωρισμός της Ιδανικής Πολιτείας του Πλάτωνα σε τρείς κοινωνικές κατηγορίες-τάξεις θα μπορούσε να είναι και διμερής. Στην ουσία οι κοινωνικές κατηγορίες τάξεις είναι δύο, δηλαδή η τάξη των φυλάκων και αυτή των δημιουργών μόνο που από την πρώτη τάξη μία υποκατηγορία φτάνει στο ανώτατο επίπεδο γνώσης και ως αποτέλεσμα ασκεί και το ανώτατο καθήκον της διακυβέρνησης και της καθοδήγησης της πολιτείας.
Δημιουργοί
Η τρίτη και «κατώτερη» κατηγορία-τάξη κατά τον Πλάτωνα είναι αυτή των δημιουργών (παραγωγών). Η τάξη των δημιουργών χαρακτηρίζεται από τη αρετή της σωφροσύνης. Η σωφροσύνη των δημιουργών μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα είδος εγκράτειας[4] και μιας έλλογης «υποδούλωσης»[5] στα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας με στόχο φυσικά της επίτευξη της αρμονίας του συνόλου[6].
Οι δημιουργοί (παραγωγοί), όπως είναι κατανοητό και από το όνομά τους, είναι αυτοί που μέσω της εργασίας τους αναλαμβάνουν την ευθύνη να διασφαλίσουν τον βιοπορισμό των υπολοίπων τάξεων[7]. Στο μυαλό πολλών ύστερα από την περιγραφή της τάξης των δημιουργών, σχηματίζεται η ιδέα ότι η τάξη των δημιουργών ταυτίζεται κατά κάποιο τρόπο με την σημερινή εργατική τάξη. Η άποψη αυτή δεν ισχύει αφού στην τάξη των δημιουργών εμπεριέχονται και οι έμποροι, οι κάπηλοι και άλλες ειδικότητες (γενικά όλα τα επαγγέλματα), τα οποία ο Πλάτωνας δεν τα εντάσσει σε κάποια άλλη χωριστή κατηγορία[8]. Συμπεραίνουμε, λοιπόν ότι η τάξη των δημιουργών είναι μία γενική παραγωγική τάξη και εμπεριέχει όλους αυτούς που με την επαγγελματική δραστηριότητά τους συμβάλλουν στον οικονομικό βίο και την υλική υπόσταση[9] της Πολιτείας.
………………………………………………….
[1]Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.166.
[2] Σύμφωνα με την γνωστή οντολογική γραμμή ο κόσμος χωρίζεται σε νοητό και αισθητό κόσμο. Ο αισθητός κόσμος διαβαθμίζεται στις εικόνες και τα αισθητά πράγματα ενώ ο νοητός κόσμος έχει και αυτός δύο βαθμίδες αρχικά τα μαθηματικά και στο ανώτατο σημείο τις Ιδέες, δηλαδή τα νοητικά πρότυπα του αισθητού κόσμου. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι διαβαθμίσεις δεν είναι μόνο ζήτημα οντολογίας αλλά την ίδια στιγμή και γνωσιοθεωρίας αφού κάθε διαβάθμιση σε οντολογικό επίπεδο σημαίνει διαβάθμιση και σε γνωσιοθεωρητικό επίπεδο.
[3] Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.174.
[4] Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.176.
[5] Ο όρος υποδούλωση στο συγκεκριμένο σημείο δεν αναφέρεται με το νόημα που έχει ιστορικά. Εννοείται μία κατά κάποιο τρόπο ενσυνείδητη υποδούλωση, η οποία δεν θα είναι ωφέλιμη μόνο για τον εξουσιαστή αλλά και για τον εξουσιαζόμενο, σύμφωνα βέβαια με την θεωρία του Πλάτωνα για την οικεοπραγία και την δικαιοσύνη. Οι δημιουργοί υποτάσσονται στους φύλακες και τους βασιλείς αλλά οι βασιλείς, ως κάτοχοι της σοφίας, υποχρεούνται να τους οδηγούν με σωστό τρόπο.
[6] Gregory Vlastos, Πλατωνικές Μελέτες, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1994, σελ.200.
[7] Ο Πλάτωνας απεμπλέκει τις ανώτερες τάξεις από το καθήκον της εργασίας. Προφανώς ο φιλόσοφος θεωρεί ότι οι φύλακες και οι φιλόσοφοι-βασιλείς θα πρέπει να μην ασχολούνται με καμία άλλη δραστηριότητα (προστασία και διακυβέρνηση της πόλης), ώστε να μην αποσπώνται και να αποδίδουν τα μέγιστα.
[8] Αν και ο διαχωρισμός του Πλάτωνα μπορεί να χαρακτηριστεί ταξικός είναι εμφανείς η διαφορές του σε σχέση με μία κλασσική ταξική ανάλυση. Η πολιτεία που περιγράφει ο Πλάτωνας είναι μία αριστοκρατικά διαβαθμισμένη κοινωνία αλλά όπως συχνά αναφέρεται από μελετητές, πρόκειται για μία αριστοκρατία του πνεύματος και όχι για μία κλασσική αριστοκρατία.
[9] Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Πλάτων Πολιτεία, Εισαγωγικό Σημείωμα, Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 16η Έκδοση, σ.10.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
