Από πού προέρχεται λοιπόν η λέξη «άνθρωπος» που μάς χαρακτηρίζει ως είδος; Η ετυμολόγησή της δεν είναι και εύκολη, καθώς από πολύ παλιά έχουν ειπωθεί διάφορα και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις.
Η πιο δημοφιλής και συνάμα γνωστή είναι αυτή που θέλει τη λέξη να προέρχεται από το ἄνω + θρώσκω («αναπηδώ») + ὄπωπα (αρχαϊκός παρακείμενος του ὁρῶ, «βλέπω»). Με λίγα λόγια, άνθρωπος είναι αυτός που κινείται μπροστά και κοιτάει ψηλά. Μία άποψη που δεν έχει και λίγους υποστηρικτές, καθώς μάλιστα υπονοεί και τη σχέση του ανθρώπου με το Δημιουργό του.
Από την άλλη, η πλειονότητα της επιστημονικής γλωσσικής κοινότητας κλίνει προς μία άλλη εκδοχή. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει πως η λέξη «άνθρωπος» προέρχεται από τις λέξεις: «ανήρ» + «ωψ», δηλαδή αυτός που έχει τη μορφή / όψη ανδρός. Απαραίτητο είναι στο σημείο αυτό να διευκρινίσουμε πως η λέξη «ανήρ» στην αρχαιότητα είχε μία κάπως ευρύτερη διάσταση, καθώς ουσιαστικά υποδήλωνε και τα δύο φύλα, και τον άνδρα και τη γυναίκα. Άλλωστε, πολλές σύγχρονες γλώσσες συνδυάζουν κατά κάποιο τρόπο τις σημασίες άνδρας – άνθρωπος ( αγγλικά: man, γαλλικά: homme, ιταλικά: uomo κ.α.). Μάλιστα, προς αυτή την άποψη συγκλίνουν και τα πορίσματα της ιστορικής γλωσσολογίας, σύμφωνα με τα οποία η λέξη «άνθρωπος» συναντάται ήδη στη μυκηναϊκή εποχή με τον τύπο a-to-ro-go.
Έχουμε, όμως, και μία άλλη αξιοπρόσεκτη εκδοχή, διατυπωμένη αιώνες πριν στον πλατωνικό διάλογο «Κρατύλος». Συγκεκριμένα, η λέξη «άνθρωπος» προέρχεται από συγχώνευση της φράσης «ἀναθρῶν ᾰ ὄπωπε», δηλαδή αυτός που αναλογίζεται αυτά που βλέπει.
Από όποια εκδοχή και να προσεγγίσουμε το θέμα, η ουσία είναι ότι τα στοιχεία που μας χαρακτηρίζουν και μας διακρίνουν από όλα τα υπόλοιπα όντα είναι η λογική, η αντίληψη και η πίστη σε μια υπέρτατη δύναμη, που αποτελούν άλλωστε όλα μαζί και τη βασική μας ειδοποιό διαφορά.
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
