«…Πόνεσα την αιώνια σταυρωνόμενη ράτσα μου που κιντύνευε και πάλι στο προμηθεικό βουνό του Καυκάσου. Δεν ήταν ο προμηθέας, ήταν η Ελλάδα καρφωμένη πάλι από το κράτος και τη Βία στον Καύκασο-αυτός είναι ο σταυρός ο δικός της-και φωνάζει. Φωνάζει τους ανθρώπους, τα παιδιά της να τη σώσουν…»
Ν. Καζαντζάκης «Καύκασος» ( αναφορά στον Γκρέκο)
Χιλιάδες Πόντιοι ήταν εγκατεστημένοι στην Τσαρική Ρωσία είτε μόνιμα είτε σαν μετανάστες. Μετά το 1919 οι συνθήκες που επικράτησαν εκεί δυσκόλεψαν πολύ τη ζωή τους και προσπαθούσαν να γυρίσουν στην Ελλάδα. Οι πολιτικές αλλαγές που επήλθαν σε όλη την περιοχή, οι καταπιεσμένες εθνότητες και η εχθρική στάση απέναντί τους από τους Ρώσους, λόγω του στρατιωτικού αποσπάσματος που είχε σταλεί εκεί, δεν τους παρείχε πια καμια ασφάλεια.
Συγκεντρώθηκαν οι πιο πολλοί στο Βατούμ περιμένοντας ελληνική βοήθεια και πλοία να τους μεταφέρουν στην Ελλάδα. Η άμεση μεταφορά τους όμως ήταν δύσκολη σε αυτήν τη φάση. Έτσι η Ελλάδα εφάρμοσε ένα πρόγραμμα επισιτισμού, περίθαλψης και βαθμιαίας επιστροφής στη χώρα μας.
Το υπουργείο Περιθάλψεως συστήνει μια ειδική επιτροπή στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο είχε η επιβλητική μορφή του Ν.Καζαντζάκη. Διορίστηκε Γενικός Διευθυντής του υπουργείου Περιθάλψεως με ειδική εντολή να πάει στον Καύκασο και να προσπαθήσει να σώσει με κάθε τρόπο τους εκεί 150 χιλιάδες χειμαζόμενους αδελφούς μας. Ο μεγάλος αυτός Έλληνας αφοσιώθηκε με πάθος στη διάσωση αυτών των ανθρώπων και το πιο σημαντικό από όλα πρώτος συνέλαβε την ιδέα της εγκατάστασής τους στην Ανατολική Μακεδονία για λόγους εθνικούς. Ήταν τέτοιο το πάθος του που κινδύνευσε ακόμα και η υγεία του. Γράφει σε έναν φίλο του «δουλεύω θεία, εξαντλούμαι και έχω τον ηδονικό ίλιγγο της υπερκόπωσης. Έχω αδυνατίσει πολύ. Είναι και αυτό μια μέθοδος να δίνει κανείς το αίμα του για την πατρίδα».
Τις προτάσεις και τις εισηγήσεις του για το θέμα τις κάνει απευθείας στον Βενιζέλο και καταφέρνει να αποφύγει με μαεστρία τον σκόπελο της γραφειοκρατίας στη διαχείριση ενός μεγάλου ποσού που είχε διατεθεί για τον σκοπό αυτό. Φτάνει στον Καύκασο τον Ιούλιο του 1919 μαζί με άλλους πέντε επιτελείς του υπουργείου. Οξύνους και κοινωνικά ευαίσθητος αντιλαμβάνεται τάχιστα τα προβλήματα και αμέσως συντάσσει αναφορά προς την ελληνική κυβέρνηση και προτείνει λύσεις. Περιγράφει τους κινδύνους που διατρέχουν ανάμεσα σε αλλόφυλους Κούρδους, Τατάρους και επισημαίνει το ενδεχόμενο να χάσουν τη γλώσσα και την ταυτότητα τους πιεζόμενοι από τα πυρά των παντοίων εχθρών.
Η πρότασή του είναι η άμεση μεταφορά τους στην Ανατολική Μακεδονία για να πυκνώσουν το ελληνικό στοιχείο. Το υπουργείο του απαντά ότι σε αυτή την φάση δεν είναι δυνατόν να έρθουν στην Ελλάδα, γιατί δεν έχει οργανωθεί η υποδοχή και η εγκατάστασή τους. Το ελληνικό υπουργείο προτείνει σαν την μόνη δυνατή λύση την προώθησή τους στον Πόντο. Ο Καζαντζάκης μεταβαίνει στο Παρίσι στις 10 Σεπτεμβρίου του 1919 για να συναντήσει τον Βενιζέλο, ο οποίος βρίσκεται εκεί για διαπραγματεύσεις. Τον ενημερώνει προφορικά και ο Βενιζέλος παρεμβαίνει αποφασιστικά στην υλοποίηση των εισηγήσεων του Καζαντζάκη περί μεταφοράς τους στην Ελλάδα.
Άνθρωπος της πράξης στη συνέχεια αναλαμβάνει την υλοποίηση της πρότασης του για την μεταφορά τους στην Μακεδονία. Έρχεται στη Μακεδονία για να ελέγξει τις συνθήκες και να φροντίσει για την εγκατάσταση τους εδώ. Συντάσσει εκθέσεις από τις οποίες σώζονται οι δύο. Στη μία από αυτές στις 20 Ιουνίου του 1920 αναφέρει τις παρατηρήσεις που έκανε επιτοπίως. Καταγράφει ότι τα χωράφια που καλλιεργούνται ανέρχονται μόλις σε 19% συνολικά και οι περιοχές είναι πολύ αραιοκατοικημένες. Συγκεκριμένα για το Κιλκίς λέει ότι οι κάτοικοι ανέρχονται σε τρία άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Θεωρεί επιτακτική εθνική ανάγκη να εγκατασταθούν εδώ όλοι οι πόντιοι από τον Καύκασο. Στην περιφέρεια του Κιλκίς πριν από το 1912 από τους 40 χιλιάδες κατοίκους κανείς δεν γνώριζε ελληνικά. Πρέπει όμως εδώ να σημειώσουμε ότι πολλοί Σλαβόφωνοι και Βλαχόφωνοι, παρά το γλωσσικό τους ιδίωμα, είχαν ελληνική συνείδηση και στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα διέπρεψαν σαν Μακεδονομάχοι.
Οι προσπάθειες του δεν είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, παρά την εκφρασμένη θέληση του Βενιζέλου, καθώς η μεταφορά έγινε σε μικρή κλίμακα σε αυτήν την φάση. Μετά την καταστροφή ήρθαν τελικά και εγκαταστάθηκαν στην Μακεδονία οι Καυκάσιοι.
Ο Καζαντζάκης αποσύρθηκε από το υπουργείο τον Νοέμβριο του 1920. Τα χρόνια πέρασαν αλλά στο έργο του κάνει πολλές αναφορές για το θέμα αυτό, στην «Οδύσσεια», στο «Χριστός ξεσταυρώνεται» και κυρίως στο αυτοβιογραφικό «αναφορά στο Γκρέκο». Να ένα απόσπασμα από το βιβλίο αυτό:
«Το βαπόρι ήταν γεμάτο ψυχές που ξεριζώθηκαν από τα χώματά τους και πήγαινα να τις μεταφυτέψω στην Ελλάδα. Ανθρωποι, αλόγατα, βόδια, σκάφες, κούνιες, στρώματα, άγια εικονίσματα, ευαγγέλια, τσάπες και αξίνες έφευγαν τους Μπολσεβίκους και τους Κούρδους και δρόμωναν κατά την Λεύτερη Ελλάδα. Δεν είναι ντροπή να πω πως ήμουν βαθιά συγκινημένος: σαν νάμουν Κένταυρος και όλο τούτο συβάπορο το τσούρμο σα νάταν από το λαιμό και κάτω το κορμί μου… Ο Καύκασος είχε χαθεί, φάντασμα ήταν και σκόρπισε, μα απόμεινε ασάλευτος, αβασίλευτος, βαθιά στις λαμπυρίθρες των ματιών τους. Δύσκολο πολύ η ψυχή να ξεκολλήσει από την πατρίδα. Βουνά θάλασσες, αγαπημένοι άνθρωποι, φτωχό αγαπημένο σπιτάκι. Ένα χταπόδι είναι η ψυχή του ανθρώπου κι όλα ετούτα απλοκαμοί… Και όταν αντικρίσαμε τα ελληνικά ακρογιάλια ο παπάς του Σοχούμ που ταξίδευε και αυτός μαζί μας σηκώθηκε, πέρασε το πετραχήλι του και σήκωσε τα γέρικα χέρια του στον ουρανό: «Κύριε, φώναξε δυνατά, σώσον τον λαόν σου, βόηθα τον να ριζώσει στα καινούρια χώματα, να κάμει τις πέτρες και τα ξύλα εκκλησιές και χωριά και να δοξάζει στη γλώσσα που αγαπάς το όνομά Σου».
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
♦ Δείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας: Εκπαιδευτικές Σελίδες & Φιλολογικές Σελίδες
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
