Λακωνικότητα: Ενδεικτική αναπτυγμένη Έκθεση Λυκείου
Θέμα έκθεσης: «Η λακωνικότητα αποτελεί ένα πολύτιμο αγαθό, ιδιαίτερα σήμερα στην εποχή της υπερβολής. Δυστυχώς, όμως, πολλοί αδικαιολογήτως τη συγχέουν με την αδυναμία συγκρότησης ολοκληρωμένου λόγου και την αλόγιστη συντόμευσή του. Σε μια ομιλία σας, που εκφωνείτε ενώπιον των συμμαθητών σας, καλείστε να τονίσετε τις αρετές που διακρίνουν τη λακωνικότητα, προσπαθώντας παράλληλα να ξεδιαλύνετε οποιαδήποτε σύγχυση υπάρχει ανάμεσα σε αυτή και το φαινόμενο της άκριτης και παράλογης συντόμευσης του λόγου».
Αγαπητοί συμμαθητές,
Θα έχουμε όλοι παρατηρήσει στις καθημερινές μας συζητήσεις ότι πολύ συχνά φλυαρούμε άσκοπα, ξεφεύγοντας κατά πολύ από τον αρχικό στόχο της συζήτησής μας. Όταν, βέβαια, αποφασίζουμε να συζητήσουμε και να αφήσουμε από τα χέρια μας το κινητό μας. Με αφορμή, λοιπόν, το γεγονός αυτό θα ήθελα να σας μιλήσω για τις αρετές της λακωνικότητας – που δυστυχώς λίγους από εμάς διακρίνει – και να προσπαθήσω να θέσω κάποια όρια ανάμεσα στην ίδια και το φαινόμενα της αλόγιστης συντόμευσης του λόγου, κάτι που δεν μας τιμά ιδιαιτέρως, αν λάβουμε υπόψη ότι θεωρούμαστε έλλογα και νοήμονα όντα.
Μας διακρίνει, λοιπόν, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, που αποτελεί συνάμα και τη βασική ειδοποιό διαφορά μας από κάθε άλλο έμβιο ον, η λογική. Ένα όπλο στα χέρια μας, που μας παρέχει τη δυνατότητα της επικοινωνίας και της έκφρασης κάθε μορφής συναισθήματος. Απαιτείται όμως μέτρο. Λακωνικότητα. Σύντομη, εύστοχη, μεστή και λιτή έκφραση, απαλλαγμένη από κάθε στοιχείο φλυαρίας και πλατειασμού. Αν το καταφέρουμε στις καθημερινές μας συζητήσεις, φανταστείτε πόσο απλούστερα και καλύτερα θα είναι όλα. Θα εστιάζουμε στην ουσία του θέματος, αποφεύγοντας κάθε περιττό και επουσιώδες, που ενδεχομένως αποπροσανατολίζει τη συζήτηση. Θα προσεγγίζουμε ευκολότερα την αλήθεια και θα οδηγούμαστε σε ασφαλέστερα συμπεράσματα. Θα οξύνουμε διαρκώς την αντιληπτική μας ικανότητα, καθώς καθημερινά θα ασκούμε το πνεύμα μας, ενώ ο λόγος μας θα αποκτήσει κύρος. Θα εξοικονομούμε χρόνο, πράγμα πολύτιμο στην εποχή της ταχύτητας και της υπερβολής. Το βασικότερο είναι ότι θα ενισχύουμε διαρκώς την κριτική και αφαιρετική μας ικανότητα, που αποτελούν απαραίτητα συστατικά της φύσης μας. Θα μας βοηθήσει, όμως, και στον γραπτό μας λόγο, καθώς μην ξεχνάμε ότι η Έκθεση αποτελεί διαβατήριο για την εισαγωγή μας στο πανεπιστήμιο.
Σε κάθε τομέα της καθημερινότητάς μας, άλλωστε, η λακωνικότητα έχει τη δυνατότητα να κάνει αισθητή την παρουσία της, αφήνοντας το στίγμα της. Σκεφτείτε πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή όλων μας, αν οι πολιτικοί μας διακρίνονταν από το χάρισμα της απλής, περιεκτικής, λιτής, εύστοχης και μετρημένης έκφρασης. Απλώς να απαντούν σε ό,τι τους ρωτούν. Γνωρίζω ότι κάτι τέτοιο, βέβαια, φαντάζει ουτοπικό. Πόσο πιο συνεπείς και μετρημένοι θα ήμασταν στις επαγγελματικές μας υποχρεώσεις, αν «φιλτράραμε» καθετί που λέγαμε στο πιο τέλειο μηχάνημα που ανακάλυψε η φύση, το ανθρώπινο μυαλό. Θέλω, ακόμη, να φανταστείτε μια κοινωνία όπου οι επιστήμονες, οι διανοούμενοι και γενικότερα οι πνευματικοί της άνθρωποι επικοινωνούν με τον απλό πολίτη με γνώμονα τη λακωνικότητα, τη σαφήνεια και την ακρίβεια, χωρίς να απαιτείται πρώτα «μετάφραση» και αποκωδικοποίηση όσων έχουν πει. Πόσο μπροστά θα ήταν αυτή η κοινωνία. Και μάλιστα αν η ενημέρωση περιοριζόταν στα πλέον απαραίτητα, χωρίς άσκοπη φλυαρία, ιδιαίτερα σήμερα που οι ειδήσεις τρέχουν με ξέφρενους ρυθμούς.
Φίλες και φίλοι. Κανείς μας πιστεύω δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον θεμελιώδη ρόλο της λακωνικότητας στην εποχή της πληροφόρησης. Από την άλλη, όμως, κάποιοι τη συγχέουν με κάθε μορφή περικοπής και συντόμευσης του λόγου, που ενδέχεται να οφείλεται σε αδυναμίες και σε καμία περίπτωση σε ικανότητες του ομιλούντος.
Τέτοια περιστατικά άκριτης συντόμευσης του λόγου κάθε άλλο παρά προάγουν την επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Αντίθετα, τίθεται φραγμός, καθώς ο λόγος τυποποιείται και πολλές φορές μάλιστα απλοποιείται επικίνδυνα. Αποτέλεσμα είναι να κυριαρχεί η ασάφεια, η ανακρίβεια, με αποτέλεσμα μία απρόσωπη και επιδερμική επικοινωνία, απαλλαγμένη από κάθε συναίσθημα. Η ομορφιά κάθε γλώσσας δεν είναι άλλη από το λεξιλόγιό της, το οποίο σε αυτές τις περιπτώσεις συρρικνώνεται, περιορίζοντας κατά πολύ τις λεκτικές επιλογές μας. Συνέπεια όλων αυτών είναι να ατροφεί ολοένα και περισσότερο το πνεύμα μας, να μειώνεται επικίνδυνα η αντιληπτική μας ικανότητα και να περιορίζεται στο ελάχιστο η δυνατότητα έκφρασης σωστών και δομημένων προτάσεων τόσο στον γραπτό, όσο και στον προφορικό μας λόγο.
Και που οφείλεται βέβαια αυτή η κατάσταση; Έχουμε αναρωτηθεί άραγε τι είναι αυτό που μας ωθεί ολοένα και περισσότερο να περιορίζουμε τις λεκτικές μας – και όχι μόνο – επιλογές; Αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα πάρουμε τις απαντήσεις. Ζούμε σε μια κοινωνία που οι μηχανές κυριαρχούν, εξοβελίζοντας για τα καλά τις αληθινές σχέσεις. Μιλάμε και σκεφτόμαστε σαν μηχανές. Όλα πλέον τα έχουμε έτοιμα μπροστά μας. Δε χρειάζεται καν να κουράσουμε το μυαλό μας. Οι αληθινοί φίλοι, από την άλλη, έχουν αντικατασταθεί από εικονικούς. Η γλώσσα δεν είναι παρά το μέσο για την ανταλλαγή άψυχων και τυποποιημένων μηνυμάτων. Άλλωστε και η ίδια εκπαίδευση μας ωθεί σε έναν τυποποιημένο και μηχανιστικό τρόπο σκέψης, με απώτερο στόχο απλώς την εισαγωγή μας στο πανεπιστήμιο. Ο ελεύθερος χρόνος ελάχιστος έως ανύπαρκτος. Ακόμη και οι συζητήσεις θυσιάστηκαν, προκειμένου να προλάβουμε τη μονότονη, τις περισσότερες φορές, καθημερινότητά μας.
Πλέον, αγαπημένοι μου συμμαθητές και συμμαθήτριες, είναι κάτι περισσότερο από επιτακτικό να επαναπροσδιορίσουμε κάπως τον τρόπο σκέψης μας και ιδιαίτερα τον τρόπο έκφρασής μας. Η κοινωνία μας έχει αλλάξει και οι νέες ανάγκες επιβάλλουν έναν υγιή τρόπο σκέψης και έκφρασης, σε κάθε πτυχή της ζωής μας, που θα διακρίνεται από λιτότητα, σαφήνεια, ακρίβεια, μέτρο και πάνω από όλα πειθαρχία και οργάνωση. Μέσα σε όλα αυτά όμως οφείλουμε να διασώσουμε και όσο συναίσθημα έχει απομείνει και να φροντίσουμε να το εκφράζουμε καθημερινά στους γύρω μας.
Σας ευχαριστώ πολύ…
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου