Όταν ομιλούμε για τις θετικές ενεργοποιήσεις της Διαλεκτικής πρέπει να έχουμε στο νου μας φιλοσόφους όπως ο Ηράκλειτος, ο Πλάτωνας, ο Έγελος (Hegel) και ο Μαρξ.[1] Ενώ αντίθετα η ενασχόληση μας με τις αρνητικές ενεργοποιήσεις μας φέρνει αντιμέτωπους με την φιλοσοφία του Αριστοτέλη, του Descartes και του Καντ.
Η έννοια του «αρνητικού», του «συγκρουσιακού» ή ακόμη και του «αντιφατικού», στο πεδίο των θετικών ενεργοποιήσεων της διαλεκτικής, δεν έχει το ίδιο νόημα σε σχέση με ένα συμβατικό πεδίο τυπικής λογικής αλλά και της ευρύτερης λογικής που έχει επικρατήσει στην καθημερινότητά μας.
Δύο φαινομενικά αντίθετες έννοιες, κατά τον Ηράκλειτο για παράδειγμα, μπορεί να είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ένας κόσμος αντιθέτων κατά τον οποίο όλα μάχονται μεταξύ τους, όπως επιτάσσει η αιώνια εναλλαγή και ο «πόλεμος».
Αυτή είναι και η δυναμική της θετικής ενεργοποίησης. Δεν περιγράφονται τόσο αντιφάσεις και καταστροφικές συγκρούσεις αλλά «μεταβάσεις», «περάσματα» από την μία έννοια στην άλλη[2]. Οι έννοιες που συγκρούονται δεν είναι αντίθετες πραγματικά αλλά αλλαγμένες, ανανεωμένες και έρχονται να αντικαταστήσουν τις «παλιές».
Η αρχή της ταυτότητας (Α=Α) και η αρχή της μη αντίφασης (Α δεν ειναι μη Α) παίζουν διαφορετικό ρόλο στο πεδίο των θετικών ενεργοποιήσεων και κατά κάποιο τρόπο παραμερίζονται ανοίγοντας την οπτική της διαφορικής διαλεκτικής.
Η διαφορά και η αντίθεση δεν είναι πλέον ένα γεγονός που πρωταρχικό του στοιχείο είναι η σύγκρουση και η καταστροφή. Πρωταρχικό στοιχείο, πλέον, καθίσταται η δημιουργία και η συγκρότηση του νέου. Το νέο δεν αποκλείει πάντα το παλαιότερο αλλά με μία διαφορετική αντιμετώπιση το εμπερικλείει, όπως γίνεται πολλές φορές στην Επιστήμη (π.χ. την Φυσική).
Σε αυτό το σημείο πρέπει αναφέρουμε ότι η κατηγοριοποίηση των φιλοσόφων δεν είναι δεσμευτική και για κανένα λόγο δογματική αλλά συμβατική. Η μελέτη των κειμένων μπορεί να δείξει ότι σε διάφορα σημεία ένας φιλόσοφος δύναται να μετέχει είτε στις θετικές είτε στις αρνητικές ενεργοποιήσεις. Παρόλα αυτά την δεχόμαστε ως πολύ εύστοχη κατηγοριοποίηση.
Ο Ηράκλειτος, ο Πλάτωνας και ο Έγελος όπως και άλλοι φιλόσοφοι όλων των εποχών μέσω αυτής της Διαλεκτικής, μίας διαλεκτικής με θετικό προσανατολισμό, όπως θα λέγαμε, δημιουργούν ιδέες και συστήματα φιλοσοφικά τα οποία στηρίζονται σε αυτή τη λογική των «δημιουργικών» αντιθέτων και προσπαθούν να εξηγήσουν τον κόσμο μέσω αυτών.
Σκεφτόμενοι πιο σύγχρονα και πιο πολιτικά είναι σαφές ότι αυτή η λογική (τρόπος σκέψης) ισχύει σε μεγάλο βαθμό στο πολιτικό «γίγνεσθαι», όταν αυτό λειτουργεί ορθολογικά και σύμφωνα με το κοινό συμφέρον.
Οι συγκρούσεις δεν πρέπει να αναλύονται από την μεριά της απόλυτης ρήξης και επιβολής αλλά από τη μεριά της δημιουργίας. Δύο απόψεις που συγκρούονται δεν πρέπει να έχουν στόχο την καταστροφή της μίας ή της άλλης αλλά την δημιουργία μίας τρίτης αναγεννημένης άποψης που θα εμπερικλείει κατά κάποιο τρόπο τις άλλες και θα δημιουργεί ένα βήμα παραπέρα στη συνέχεια του πολιτικού ( πράγμα που φυσικά απαιτεί μεγάλη συζήτηση και δημιουργική αντιπαράθεση.
Κοντολογίς, είναι δόκιμο να αναφερθεί ότι αυτή η διαλεκτική δεν μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε πολιτικό επίπεδο αλλά και σε καθαρά φιλοσοφικό, όπως και στις ίδιες τις επιστήμες. Είναι θέμα περισσότερο νοοτροπίας και μεθόδου αντιμετώπισης των διαφορών και των αντιθέσεων.
[1] Σωκράτης Δεληβογιατζής, Ζητήματα διαλεκτικής, Ερωδιός. 4η Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 10.
[2] Σωκράτης Δεληβογιατζής, Ζητήματα διαλεκτικής, Ερωδιός. 4η Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 11.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
⇒ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω fb για όλες τις νέες αναρτήσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
© schooltime.gr – Αρθρογραφία •Facebook •Twitter •Google+
