15 Αυγούστου 1461, η αποφράς ημέρα για τον Πόντο… η άλωση της Τραπεζούντας, πρωτεύουσας των Μεγαλοκομνηνών
Ο εικοστός πρώτος και τελευταίος αυτοκράτορας του κράτους της Τραπεζούντας Δαβίδ Α΄, από τα πρώτα βήματα της εξουσίας του προσπάθησε μέσα από ένα τεράστιο διπλωματικό αγώνα να σώσει το κράτος των Κομνηνών. Ήρθε σε επαφή με ηγεμόνες της Δύσης με τη βοήθεια του Βησσαρίωνα, ο οποίος προσπάθησε με κάθε τρόπο να αφυπνίσει τη Δύση. Προσέγγισαν τον Δούκα της Βουργουνδίας Φίλιππο Γ΄ τον Καλό και τον πάπα Πίο τον Β΄ με σκοπό τη δημιουργία μετώπου κατά των Οθωμανών. Η εναγώνια προσπάθειά του να σώσει τον Πόντο φαίνεται από την πρόθεσή του να δώσει στους Φλωρεντινούς προνόμια παρόμοια με των Γενουατών και των Βενετών για να εξασφαλίσει τη στήριξή τους. Δυστυχώς όμως καμιά προσπάθεια από αυτές δεν κατέληξε κάπου.
Ο Μεχμέτ ο Β’ ο Πορθητής μετά την άλωση της Πόλης και την κατάληψη του Μορέως ήθελε να αλώσει και το τελευταίο προπύργιο του ελληνισμού, την αυτοκρατορία των Κομνηνών. Ο Πορθητής με μεγάλη μυστικότητα ετοιμάζει το εγχείρημά του αρχές του καλοκαιριού του 1461. Η εκστρατεία ξεκινάει από την brusa /Προύσα με επικεφαλής τον ίδιο τον Μεχμέτ με ένα στρατό από 60 χιλιάδες ιππείς και 80 χιλιάδες πεζικό. Την ίδια μέρα ξεκινάει ο τουρκικός στόλος από την Κωνσταντινούπολη με επικεφαλής τον Μαχμούτ πασά, ο αριθμός των πλοίων υπολογίζεται από 100-300. Τον Πορθητή συνοδεύει ο λατινομαθής λόγιος της διασποράς Νικόλαος Σεκουνδινός.
Πρώτος στόχος ήταν η Σινώπη, της οποίας ο τοπικός ηγεμόνας είχε ταχθεί με το μέρος του Δαβίδ. Ο εμίρης της Σινώπης Ισμαήλ τρομοκρατήθηκε από τον όγκο του στρατού και συνθηκολόγησε αμέσως με αντάλλαγμα τη διοίκηση μια επαρχίας στη Θράκη. Ο τελευταίος σύμμαχος του Δαβίδ ο Τουρκομάνος ηγέτης των Ασπροπροβατάδων, γαμπρός των Κομνηνών, Ουζούν Χασάν, συνθηκολογεί και αυτός με τον Μεχμέτ, το τέλος του Δαβίδ είναι πια προδιαγεγραμμένο.
Ο Δαβίδ αρχικά σαν άλλος Κωνσταντίνος Παλαιολόγος σκέπτεται να πολεμήσει μόνος του μέχρις εσχάτων. Όμως από τη μια μεριά είδε ότι έμεινε χωρίς κανέναν σύμμαχο και από την άλλη τον πίεζε να συνθηκολογήσει ο Αμιρούτζης, ο αρχισυβουλάτοράς του. Έτσι λοιπόν αποφασίζει ο Δαβίδ να παραδώσει την Τραπεζούντα 15 Αυγούστου του 1461. Ο Έλληνας απεσταλμένος του σουλτάνου Θωμάς Καταβοληνός είναι αυτός που τον πείθει να το κάνει. Η πρόταση του σουλτάνου ήταν να παραδοθεί και θα γλύτωναν έτσι τα παιδιά του, οι συγγενείς του, οι υπήκοοι του όλοι, ο χρυσός και το ασήμι του και όλα τα υπάρχοντα του, διαφορετικά θα τα έχανε όλα.
Ο Δαβίδ εκτοπίζεται μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του, αυτοκράτειρα Ελένη Καντακουζηνού, τους γιους του Βασίλειο,Μανουήλ, Γεώργιο, την κόρη τους Άννα και τον ανεψιό του Αλέξιο Ε΄. Τόπος εκτοπισμού ένα κτήμα στην Αδριανούπολη στην κοιλάδα του Στρυμόνα.
Σύντομα όμως βρίσκει μια αφορμή και αποφασίζει να απαλλαγεί από όλα τα αρσενικά μέλη της Ποντιακής Αυτοκρατορικής οικογένειας. Τους μεταφέρει στο Yedi-kule της Κωνσταντινούπολης και 1η Νοεμβρίου του 1463, ημέρα Κυριακή, τους εκτελεί χαράματα.
Πριν εκτελεστούν, τους προσφέρθηκε η εναλλακτική λύση να εξισλαμιστούν, αλλά προτίμησαν τον θάνατο. Η Ελένη Καντακουζηνού υποχρεώθηκε να παρακολουθήσει την εκτέλεση και να μείνει δίπλα στους νεκρούς τις επόμενες μέρες. Με σουλτανικό φιρμάνι απαγορεύτηκε η ταφή των νεκρών. Τότε η Ελένη σαν άλλη Αντιγόνη παραβιάζει τη διαταγή και θάβει τους νεκρούς τη νύχτα ανοίγοντας λάκκους με τα ίδια της τα χέρια. Την πληροφορία την έχουμε από τον αυτόπτη μάρτυρα βενετό Νικκολό Σανγκουντίνο. Η κόρη της Άννα μπήκε σε σουλτανικό χαρέμι και η Ελένη έγινε μοναχή. Δεν άντεξε όμως για πολύ, πέθανε την ίδια χρονιά, το 1463.
Μετά την παράδοση της Τραπεζούντας καθαιρέθηκε ο μητροπολίτης Παγκράτιος και το ανάκτορο το μετέτρεψαν σε στρατόπεδο γενιτσάρων, το οποίο εμπλουτίστηκε με 800 επίλεκτους νέους της Τραπεζούντας.
Μετά από μερικά χρόνια ο υποταγμένος «Δεσπότης του Μορέως» Ανδρέας Παλαιολόγος, θα παραχωρήσει τα κληρονομικά του δικαιώματα πάνω σε όλα τα κατακτημένα από τους Οθωμανούς βυζαντινά εδάφη (πλην του Μορέως) και τα εδάφη των Μεγαλοκομνηνών της Αυτοκρατορίας του Πόντου, στους δυτικούς ηγεμόνες. Έτσι, ο Κάρολος Η’ της Γαλλίας και μετά ο Φερδινάνδος της Ισπανίας αποκτούν τα κληρονομικά δικαιώματα των Μεγαλοκομνηνών.
Έτσι, η Μαύρη θάλασσα γίνεται τουρκική λίμνη. Στόχος των Οθωμανών ήταν να εκδιώξουν από την περιοχή τις εμπορικές βάσεις των Γενουατών.
Εκεί που άλλοτε άκμαζε η Αυτοκρατορία του Πόντου, κυριαρχεί τώρα η «pax ottomanica».
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
