«Η ιστορία του animation σε συντομία – 19ος αι.» του Βαγγέλη Καραδήμα

Ο 19ος αιώνας είναι σημαντικός από πολλές απόψεις. Ο καπιταλισμός πλέον κυριαρχεί σαν οικονομικό και κοινωνικό σύστημα και μαζί με την βιομηχανική επανάσταση φέρνει οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, εθνικά και κοινωνικά κινήματα αρχίζουν να αναπτύσσονται. Στο πλαίσιο αυτό, «εκδημοκρατίζονται» και οι τέχνες και η επιστήμη και αρχίζουν πια να απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό, ευρύτερο των αυλών των παλιών ευγενών. Οι νέες συσκευές απεικόνισης που παράγονται αξιοποιούνται για την διασκέδαση μικρών και μεγάλων.

Στο πρώτο τέταρτο του αιώνα εμφανίζεται το Θαυματοτρόπιο, (1824), το οποίο όλοι σχεδόν γνωρίζουμε: ένα κύκλος με δύο εικόνες, τον οποίος γυρίζουμε γρήγορα με δύο μικρά σχοινάκια δεμένα στις δύο πλευρές του κύκλος. Ο στροβιλισμός δημιουργεί την εντύπωση ότι οι δύο εικόνες είναι μία.

Περίπου 10 χρόνια μετά εμφανίζεται το ζωοτρόπιο στην ίδια λογική με το φενακιτοσκόπιο που είδαμε στο πρώτο άρθρο, αλλά τώρα ο θεατής βλέπει τις εικόνες μέσα από ένα τύμπανο που περιστρέφεται σε μία βάση.

Στο δεύτερο μισό του αιώνα, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και οι εφευρέσεις διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς σταματημό!

Στα 1868 έχουμε το «πατεντάρισμα» του κινεογράφου ή flip book όπως το ξέρουμε σήμερα (αναφέρομαι στο «πατεντάρισμα» γιατί η ανακάλυψη ίσως πηγαίνει εκατοντάδες χρόνια πίσω) και το οποίο ουσιαστικά ως μαθητές το έχουμε κάνει οι περισσότεροι. Ο κινεογράφος ή flip book είναι λευκά μικρά φύλλα ενωμένα με ράχη, στα οποία ο δημιουργός ζωγραφίζει σχέδια με διαδοχικές κινήσεις, τα οποία στην συνέχεια τα γυρίζει με τα χέρια του.

Στα 1877 εμφανίζεται το πραξινοσκόπιο, το οποίο είναι ένα ζωοτρόπιο εξελιγμένο: Στο εσωτερικό του τυμπάνου προστίθεται ένα μικρότερο τύμπανο στο οποίο εφαρμόζονται μικροί καθρέφτες, οι οποίοι αντανακλούν τις εικόνες που εφάπτονται στο μεγάλο τύμπανο. Πλέον, ο θεατής δεν παρακολουθεί από τα ανοίγματα του τυμπάνου την κίνηση.

Δύο χρόνια μετά εμφανίζεται το ζωοπραξισκόπιο, μία συσκευή παρόμοια με το πραξισκόπιο, αλλά με τις εικόνες ή τις φωτογραφίες να προβάλλονται πια με την βοήθεια προβολέα. Για αυτό από πολλούς θεωρείται η πρώτη μηχανή προβολής.

Στα 1887 έρχεται το ηλεκτροταχυσκόπιο που είναι μία μηχανή προβολής εικόνων ή φωτογραφιών πάλι με τον στροβιλισμό του φωτός έδειχνε την διαδοχή των εικόνων σε έναν ικανό αριθμό θεατών.

Τέλος, το 1896, εφευρέθηκε το κινόγραμμα, όπου μία σειρά από παράλληλες γραμμές εμφανίζονται να κινούνται όταν τις διασχίζει ένα πλέγμα με κάθετες γραμμές. Σήμερα το κινόγραμμα είναι γνωστό με τον όρο scanimation.

Με εξαίρεση το κινόγραμμα και το θαυματοσκόπιο, όλες οι υπόλοιπες κατασκευές εξελίχθηκαν από το φενακιτοσκόπιο και όλες φυσικά στηρίζονται στην ίδια αρχή που αφορά στην λειτουργία και τις ιδιότητες του ματιού. Επίσης, διάφοροι εξελιγμένοι τύποι αυτών των συσκευών αξιοποιούνται μέχρι και σήμερα με διάφορους τρόπους. Όμως η μεγάλη εφεύρεση που θα άλλαζε δραματικά και το animation είχε γίνει το 1895: ήταν η ανακάλυψη των μηχανών του κινηματογράφου από τους αδελφούς Λυμιέρ. Πλέον, η μαζική διασκέδαση θα άλλαζε πρόσωπο. Το ίδιος και το animation. Αυτά θα τα δούμε στο τρίτο μέρος.

Εικ.1: πραξινοσκόπιο, Εικ.2: ζωοτρόπιο

Βαγγέλης Καραδήμας*
Είναι animator και «τρέχει» την vktoons