«Ημέρα Μνημείων και Μουσείων: Ποια η σχέση του σύγχρονου Έλληνα με την πολιτιστική του κληρονομιά;» της Αθηνάς Ν. Μαλαπάνη

Τη σημερινή εποχή έχει παρατηρηθεί μια αντιφατικότητα όσον αφορά στη σχέση του Νεοέλληνα με τα μουσεία, τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και εν γένει, το σύνολο της πολιτιστικής παράδοσης και κληρονομιάς. Αφενός, πολλές δράσεις πολιτιστικού περιεχομένου (όπως λ.χ. ξεναγήσεις, σεμινάρια, διαλέξεις, ομιλίες, εργαστήρια για ενήλικες και παιδιά) διενεργούνται στο πλαίσιο της μουσειακής εκπαίδευσης που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος, αφετέρου όμως, το μειωμένο ενδιαφέρον ή το επιλεκτικό ενδιαφέρον από μια συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων (κυρίως, τυπικά εκπαιδευμένων). Επομένως, κρίνεται απαραίτητο να διερευνηθεί ποια η σχέση των νέων κυρίως ανθρώπων, αλλά και πώς θα μπορούσαν να δοθούν κάποια κίνητρα σε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ώστε να διαμορφώσουν μια καλύτερη σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά.

Οι νέοι της χώρας μας δεν προβάλλουν έντονο ενδιαφέρον για τα μνημεία και την επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Πέρα από τις προγραμματισμένες από το σχολείο εκδρομές και ξεναγήσεις, οι οποίες ούτε επαρκείς είναι ούτε κατάλληλα διοργανωμένες τις περισσότερες φορές τουλάχιστον, δεν έχουν οι ίδιοι το κίνητρο ή την περιέργεια να ενεργοποιηθούν και να επισκεφτούν έναν αρχαιολογικό χώρο ή μουσείο ή γενικότερα, να ερευνήσουν και να μάθουν σχετικά με το ιστορικό μας παρελθόν. Η στείρα προσέγγιση του μαθήματος της Ιστορίας, αλλά και γενικώς, των ανθρωπιστικών μαθημάτων (όπως των αρχαίων και νέων ελληνικών, της αρχαίας ελληνικής και νεοελληνικής λογοτεχνίας, των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών) στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης και η κυριαρχία ενός τεχνοκρατικού εκπαιδευτικού συστήματος, που απλώς προετοιμάζει τα παιδιά για τις εξετάσεις συντελεί στην απουσία μιας βιωματικής σχέσης με την πολιτιστική πορεία του τόπου μας. Εν γένει, η ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος έγκειται στο περισσότερο δασκαλοκεντρικό παρά μαθητοκεντρικό σχολείο, με αποτέλεσμα την αδυναμία -ή τουλάχιστον, την τεράστια δυσκολία των σημερινών εκπαιδευτικών- να εμφυσήσουν στους νέους ανθρώπους την αγάπη για την πολιτιστική μας παράδοση στο σύνολό της.

Επιπροσθέτως, πέρα από το εκπαιδευτικό σύστημα, μεγάλη ευθύνη φέρουν και άλλοι εξίσου σημαντικοί φορείς κοινωνικοποίησης και παιδείας του ατόμου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η οικογένεια -ως μια μικρογραφία της κοινωνίας-, αλλά και τα ΜΜΕ. Πιο συγκεκριμένα, η κρίση του θεσμού της οικογένειας θεωρείται ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά προβλήματα της σύγχρονης εποχής. Η έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας έχει ως απότοκο να μην υπάρχει ενδιαφέρον και για την ευρύτερη καλλιέργεια της πνευματικότητας των μελών της και ειδικά, των νέων ατόμων. Έτσι, οι σημερινές οικογένειες δεν επωφελούνται από τον ελάχιστο έστω ελεύθερο χρόνο τους, ώστε να ασχοληθούν με τη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων των παιδιών τους και τη διαμόρφωση μιας βιωματικής σχέσης με την παράδοση του τόπου μας. Ομοίως και τα ΜΜΕ έχουν στρέψει τελείως τα νώτα στην ιστορική αξία των μνημείων μας, αλλά και στη γενικότερη προβολή του πολιτισμού μας λόγω της προβολής προγραμμάτων ευτελούς ποιότητας, τα οποία εξυπηρετούν μόνο τα προβαλλόμενα πρότυπα της υπερκατανάλωσης και του στερεοτυπικού τρόπου ζωής.

Επομένως, κρίνεται αναγκαίο σε κάθε περίπτωση να ενεργοποιηθούν όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης και παιδείας για να προτείνουν κάποιους τρόπους αντιμετώπισης -ή έστω περιορισμού- του φαινομένου αυτού και να συνδράμουν στην επιστροφή μας στην πολιτιστική ζωή του τόπου μας. Καταλυτικός ρόλος είναι αρχικά αυτός του εκπαιδευτικού συστήματος. Η επαφή με την πολιτιστική μας κληρονομιά μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ποικίλες διαθεματικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, μπορούν να μελετώνται διάφορα μνημεία μέσα από το μάθημα της Ιστορίας ή των γλωσσικών μαθημάτων και να συνδυάζεται η μελέτη τους με περαιτέρω διερεύνησή τους από άλλες πτυχές, ώστε να συνδυάζονται και άλλα μαθήματα και γνωστικά αντικείμενα. Για παράδειγμα, μπορεί ένα μνημείο να εξηγηθεί από καλλιτεχνική άποψη, οπότε ο μαθητής έρχεται σε επαφή με την Ιστορία της Τέχνης, αλλά και την εικαστική παιδεία, όσον αφορά στην ακρίβεια του σχεδιασμού του, με αποτέλεσμα να καλλιεργείται και η επιστήμη των μαθηματικών, πώς μπορεί να προστατευτεί από τα διάφορα καιρικά φαινόμενα και την περιβαλλοντική ρύπανση, με απόρροια να συνδυάζεται και το μάθημα της χημείας και άλλα πολλά. Μέσα από αυτό το χαρακτηριστικό παράδειγμα, φανερώνεται πώς μπορεί μία δραστηριότητα να δώσει αφορμή για ποικίλες προσεγγίσεις των μνημείων και να συντελέσει καθοριστικά στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης των μαθητών. Επιπλέον, οι ξεναγήσεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους πρέπει να οργανώνονται από το σχολείο και να έχει προηγηθεί η κατάλληλη προετοιμασία ώστε να γνωρίζουν τα παιδιά τί θα δουν και θα ακούσουν σε αυτόν τον χώρο. Αλλά και κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, πρέπει να δίνεται η δυνατότητα διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων των παιδιών με τους ξεναγούς και τους δασκάλους τους, ούτως ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση. Μάλιστα, κομμάτι της μουσειακής εκπαίδευσης αποτελεί και οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες που πρέπει να εκπονούν τα παιδιά κατά την παρακολούθηση των μνημείων. Πολλές φορές, και η χρήση των νέων τεχνολογιών (π.χ. διαδραστικές παρουσιάσεις, βίντεο και γενικότερα, οπτικοακουστικό υλικό) αρωγούν στο να προσεγγίσουν καλύτερα τα παιδιά (ειδικά μικρής ηλικίας) τον αρχαίο πολιτισμό και βίο και να κάνουν εποικοδομητικές συγκρίσεις. Από τα ανωτέρω λοιπόν, μαρτυρείται ότι η μουσειακή εκπαίδευση μπορεί -και πρέπει- να αποτελέσει ένα ζωτικό κομμάτι της σύγχρονης παιδείας και στη χώρα μας, καθώς τα οφέλη της είναι πολυποίκιλα.

Όσον αφορά στην προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί από το κοινωνικό σύνολο για την καλλιέργεια μιας βιωματικής σχέσης με την παράδοση, πρέπει να σημειωθεί ότι η οικογένεια, ως η πρώτη ομάδα ένταξης των ανθρώπων, μπορεί να συντελέσει αποφασιστικά στην καλλιέργεια μιας ζωντανής σχέσης των νέων με την παράδοση. Στην προσπάθεια των σημερινών οικογενειών να αξιοποιήσουν δημιουργικά τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους, η ενασχόληση με την πολιτιστική μας παράδοση μπορεί να αποβεί μια ορθή πρόταση-λύση. Για παράδειγμα, οι ενήλικες (όχι μόνο οι γονείς, αλλά και γενικότερα, όσοι επιμελούνται και ενδιαφέρονται για την καλλιέργεια των ανήλικων μελών της οικογένειας) οφείλουν να διοργανώνουν εκπαιδευτικές εκδρομές με στόχο την επίσκεψη και ξενάγηση σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία και κυρίως, να συζητούν με τα παιδιά για όσα βλέπουν και αντιλαμβάνονται. Με αυτόν τον τρόπο, θα ενισχυθεί και η προσωπική επικοινωνία των μελών, η οποία θα επιφέρει πολλά οφέλη για την ψυχική και συναισθηματική καλλιέργεια των ατόμων. Ζωτικό μέρος της κοινωνίας και κοινωνικής διαμόρφωσης αποτελούν και τα ΜΜΕ, τα οποία πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους απέναντι στην προβολή και διαφήμιση του πολιτισμού. Τα ΜΜΕ οφείλουν να προβάλλουν την ιστορική μας κληρονομιά και τις παραδόσεις μας, αλλά με την απαιτούμενη αξιοπρέπεια και σεβασμό στην αξία τους, όχι θυσιάζοντάς τα στον βωμό του υλικού ευδαιμονισμού. Εκπομπές με πολιτιστικό περιεχόμενο και η προβολή πνευματικών ανθρώπων (εκπαιδευτικών, αρχαιολόγων, ιστορικών, λογοτεχνών, καλλιτεχνών) που θα γνωρίζουν την πολιτιστική μας κληρονομιά και θα την παρουσιάσουν με κατανοητό και σαφή τρόπο στο ευρύ κοινό. Επιπροσθέτως, σχετικά άρθρα από διάφορες ιστοσελίδες του διαδικτύου και γενικότερα, τον έντυπο, αλλά και ηλεκτρονικό Τύπο μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να προσεγγίσουν τον πολιτισμό μας μέσα από τα μνημεία και να μάθουν ή ακόμη και να προβληματιστούν και να εμπνευστούν από αυτά.

Το συμπέρασμα που συνάγεται από τα ανωτέρω λοιπόν, αφορά στο ότι υπάρχει η αναγκαιότητα καλλιέργειας μιας ζωτικής σχέσης με όσα κομμάτια της ιστορικής μας παράδοσης παραμένουν ακόμη ζωντανά και μας μεταλαμπαδεύουν αξίες και ιδανικά. Ειδικά σε μια πολυπολιτισμική και παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, στην οποία είμαστε και πολίτες του κόσμου, καλούμαστε να αντιληφθούμε πρώτα τη θέση μας στον κόσμο και γνωρίζοντας την Ιστορία και τον Πολιτισμό μας να μπορούμε να συμβάλουμε κι εμείς στην παγκόσμια ανάπτυξη και να μην καταλήξουμε ουραγοί ισχυρών.