«Κάθε μέρα με κοροϊδεύει μπροστά στους συμμαθητές μου…», «με απειλούν να τους δίνω τις εργασίες μου…», «διαρκώς διαδίδουν μέσω κινητού ή facebook κακές φήμες για μένα…», «μόλις με δουν με σπρώχνουν…», «με διώχνουν από την παρέα τους γιατί…», «με εκβιάζουν να τους δίνω χρήματα…». Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά ελάχιστες από τις αναρίθμητες μαρτυρίες παιδιών – θυμάτων του ενδοσχολικού εκφοβισμού ή όπως έχει επικρατήσει να τον αποκαλούμε “bullying”.
Τι είναι όμως αυτό το φαινόμενο που έχει κατακλύσει τα τελευταία χρόνια χιλιάδες στήλες εφημερίδων και ηλεκτρονικών μέσων, προβληματίζοντας παράλληλα πολλούς ανθρώπους που καθημερινά έρχονται σ’ επαφή με τα παιδιά; Θα μπορούσαμε σύντομα να πούμε ότι πρόκειται για μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, που εκδηλώνεται κατά κύριο λόγο στο σχολείο, μεταξύ παιδιών. Βέβαια, συνίσταται σε μία εσκεμμένη αλλά κι επαναλαμβανόμενη εχθρική συμπεριφορά που επιδεικνύει κάποιος ή μια ομάδα συνομηλίκων απέναντι σε κάποιον ή κάποιους άλλους πιο «ευάλωτους». Κριτήριο εκδήλωσης αυτών των συμπεριφορών θεωρείται ουσιαστικά η διαφορά χαρακτηριστικών θύτη και θύματος που εκδηλώνεται σε πολλά επίπεδα, όπως εμφάνιση, σχολικές επιδόσεις, ηλικιακή διαφορά, εθνικότητα, φύλο … με λίγα λόγια αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν ασυμμετρία δύναμης. Βέβαια, η χρήση των όρων «θύτης» και «θύμα» ενδέχεται να λειτουργήσει εν μέρει αρνητικά στην αυτοεικόνα των μαθητών και να στιγματίσει την προσωπικότητα τους. Η αναπτυξιακή πορεία του νεαρού ατόμου, όμως, βάλλεται καθημερινά από πολλά ερεθίσματα που κάθε άλλο παρά βοηθούν στη συγκρότηση μιας υγιούς προσωπικότητας.
Η έκταση του συγκεκριμένου προβλήματος έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα. Κύριο μέλημα όλων μας η πρόληψή του ή τουλάχιστον η άμεση καταστολή του. Πώς όμως μπορεί να πραγματωθεί κάτι τέτοιο; Με μια απλή θέσπιση «Ευρωπαϊκής» ή και «Παγκόσμιας ημέρας κατά του εκφοβισμού και της βίας στα σχολεία»; Θα ήταν βέβαια ένα καλό βήμα, αλλά πολύ φτωχό το να υπενθυμίζεις «επίσημα» μία φορά το χρόνο στην κοινή γνώμη ότι κάτι πρέπει να γίνει. Η υπενθύμιση αυτή πρέπει να γίνεται πιο τακτικά, ίσως και καθημερινά σε κάθε χώρο που βρίσκεται το παιδί.
Η «θυματοποίηση» – όπως αποκαλείται από κάποιους άλλους το φαινόμενο – απαιτεί άμεσες και δραστικές λύσεις, καθώς πλήττει το πιο εύπλαστο και ευαίσθητο κομμάτι της κοινωνίας μας. Δεν είναι λίγες εξάλλου και οι περιπτώσεις όπου τα περιστατικά αποσιωποιούνται εσκεμμένα, από το φόβο του στιγματισμού ιδιαίτερα του θύματος, αλλά και του θύτη καθώς και του φόβου μήπως πληγεί το κύρος του σχολείου. Προς αυτή την κατεύθυνση, λοιπόν, οφείλει η Πολιτεία να λάβει όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να περιοριστεί και γιατί όχι να εξαλειφθεί αυτό το φαινόμενο. Πώς θα γίνει αυτό; Με επαρκή κι ολοκληρωμένη ενημέρωση και κατάρτιση του εκπαιδευτικού πρωτίστως, καθώς αποτελεί το πρόσωπο εκείνο που καλείται να εντοπίσει αλλά και καταστείλει άμεσα όλες τις εστίες βίας στο σχολείο. Κανένα παιδί δε γεννιέται βίαιο. Γίνεται. Χρέος όλων είναι να εντοπίσουμε τους πραγματικούς λόγους που το ώθησαν σ’ αυτήν την παραβατική συμπεριφορά. Ίσως ο λόγος να «κρύβεται» μέσα στην ίδια την οικογένεια, τον πρωτογενή αυτό φορέα κοινωνικοποίησης που πλάθει χαρακτήρες και προσωπικότητες. Ίσως εντοπίζεται κι στα ποικίλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας και τα οποία έμμεσα μεταγγίζονται στην αθώα ψυχή του παιδιού. Η καθημερινή επαφή εξάλλου του τελευταίου με σκηνές βίας, που αφειδώς του προβάλλονται μέσα από τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, τον καθιστούν πολύ επιρρεπή σε κάθε μορφή βίαιης συμπεριφοράς. Μην ξεχνάμε βέβαια ότι ο θύτης ενδέχεται να είναι και θύμα σε κάποια άλλη «διάσταση» της καθημερινότητάς του. Το σύμπλεγμα της «ανωτερότητας» τρέφεται επίσης από την εφηβική – κι όχι μόνο – ανάγκη δημιουργίας μιας δημοφιλούς προσωπικότητας, που θα σαγηνεύσει ενδεχομένως και θα τραβήξει τα βλέμματα των υπολοίπων. Η ζήλια, ο φθόνος και η έπαρση μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην προσπάθεια του «δυνατού» να κατατροπώσει το θεωρητικά «αδύνατο».
Έχουμε αναρωτηθεί, όμως, τις επικίνδυνες διαστάσεις που μπορεί να λάβει η εκδήλωση τέτοιων φαινομένων στην ψυχολογία κι ευρύτερα στη ζωή του θύτη; Ανασφάλεια, άγχος, φοβίες, νευρικότητα θα κυριεύσουν την καθημερινότητά του. Σαφώς και θα επηρεαστούν αρνητικά οι σχολικές του επιδόσεις, ενώ θα αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τους πάντες. Ακόμη και τάσεις φυγής από το σχολικό χώρο ενδέχεται να εκδηλωθούν με συνέπεια και τη διακοπή της φοίτησής του. Απομόνωση, περιθωριοποίηση από κάθε συλλογική δραστηριότητα. Έλλειψη ουσιαστικών κινήτρων για μάθηση. Το σπίτι θα γίνει ο χώρος εκτόνωσης της επιθετικότητάς του, ενώ οι γονείς θα είναι οι ουσιαστικοί αποδέκτες μιας αδικαιολόγητης εχθρότητας. Δυσκολία σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων, γεγονός που μπορεί να σημαδέψει τη μετέπειτα ζωή του.
Όλοι μας, λοιπόν, οφείλουμε να υψώσουμε μια «ασπίδα» προστασίας στα «παιδιά» από κάθε είδους στιγματισμό, προσφέροντας σωστά πρότυπα, που θα τα βοηθήσουν να διαμορφώσουν μια υγιή κι ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
* Πρώτη δημοσίευση – Μάιος 2014
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr
