Συντακτικό Λατινικών – Αυτοπάθεια
Το συντακτικό φαινόμενο της αυτοπάθειας στα λατινικά σημαίνει ότι το υποκείμενο ή γενικά ο όρος της πρότασης στον οποίο αναφέρεται η αυτοπάθεια ενεργεί και παθαίνει ταυτόχρονα. Με λίγα λόγια, το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια επιστρέφει σ’ αυτό (π.χ. στα νέα ελληνικά λέμε: «χτενίζομαι»…). Πρόκειται ουσιαστικά για μια ιδιότητα λέξεων, κυρίως αντωνυμιών ή ρημάτων, να δηλώνουν ότι η ενέργεια επιστρέφει στο πρόσωπο που δρα.
Στα λατινικά δεν υπάρχει αυτοπαθής αντωνυμία, όπως στα αρχαία ελληνικά, ώστε να δηλωθεί το φαινόμενο της αυτοπάθειας. Γι’ αυτό το λόγο η κτητική αντωνυμία του γ’ προσώπου (suus, sua, suum)[1] για έναν ή για πολλούς κτήτορες, που προσδιορίζει τον όρο στον οποίο αναφέρεται ομοιόπτωτα, λειτουργώντας ως ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός και η προσωπική αντωνυμία του γ’ προσώπου (sui, sibi, se, a se) χρησιμοποιούνται μόνο για (άμεση ή έμμεση) αυτοπάθεια , λειτουργούν, δηλαδή, ως αυτοπαθείς αντωνυμίες. Επίσης, καθώς αυτοπαθείς αντωνυμίες για το α΄ και β΄ πρόσωπο δεν υπάρχουν, οι προσωπικές και οι κτητικές αντωνυμίες του α’ και β’ προσώπου χρησιμοποιούνται και για να δηλωθεί αυτοπάθεια (άμεση/ευθεία). Η αυτοπάθεια στα πρόσωπα αυτά εκφράζεται με ρήμα ενεργητικής φωνής και την προσωπική αντωνυμία του αντίστοιχου προσώπου σε πλάγια πτώση. [2] Π.χ. laudo me επαινώ τον εαυτό μου – laudatis vos επαινείτε τον εαυτό σας)
Έχουμε δύο περιπτώσεις αυτοπάθειας:
- Άμεση (Ευθεία) Αυτοπάθεια ή Αντανάκλαση: σ’ αυτή την περίπτωση η προσωπική ή κτητική αντωνυμία, se ή suus, αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία βρίσκεται (είτε βρίσκεται σε κύρια ή δευτερεύουσα, είτε σε απαρεμφατική, μετοχική πρόταση είτε σε φράσεις του γερουνδίου ή του σουπίνου) , δηλαδή στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησής της. Π.χ. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se Το se ως αντικείμενο του ρήματος comparat και δηλώνει άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια ή αντανάκλαση.
Belua movet se. Εδώ η αντωνυμία se λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος movet, του οποίου υποκείμενο είναι το belua. Καθώς, λοιπόν, η αντωνυμία se αναφέρεται στο belua, έχουμε ευθεία ή άμεση αυτοπάθεια.
Respondit ille se esse Orcum . Εδώ το se έχει θέση υποκειμένου του απαρεμφάτου esse (σε αιτιατική λόγω ταυτοπροσωπίας, λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου) και δηλώνει άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια ή αντανάκλαση.
Σπανίως δε, η άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια εκφράζεται και μονολεκτικά, με τη χρήση ρήματος παθητικής φωνής, αλλά μέσης διάθεσης. Π.χ. Germani in fluminibus lavantur. ( lavantur = lavant se)
Ορισμένες φορές μάλιστα η αντωνυμία ενδέχεται να αναφέρεται στο αντικείμενο ή σε κάποιον άλλο προσδιορισμό της πρότασης. Π.χ. Tum venit corvo in mentem verborum domini sui.
Σε αντίθεση με την αντωνυμία suus, -a, -um που δηλώνει κτήση με αυτοπάθεια, η is, ea, id εκφράζει απλώς κτήση χωρίς αυτοπάθεια, πάντα σε γενική (ενικού ή πληθυντικού, ανάλογα με τους κτήτορες) που λειτουργεί ως ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός (γενική κτητική). Π.χ. (Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat.
Προκειμένου να ενισχυθεί η έννοια του υποκειμένου ή του αντικειμένου, οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (στην περίπτωση που λειτουργούν αυτοπαθώς) μπορούν να ενισχύονται από τους αντίστοιχους τύπους της αντωνυμίας ipse, ipsa, ipsum.
- Έμμεση ή Πλάγια Αυτοπάθεια ή Αντανάκλαση: σ’ αυτή την περίπτωση η αντωνυμία βρίσκεται:
α) σε δευτερεύουσα πρόταση (τελική, αναφορική, συμπερασματική, βουλητική ή πλάγια ερωτηματική) και δεν αναφέρεται στο υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης, αλλά στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης της δευτερεύουσας πρότασης [π.χ. Puella … rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. = Η κοπέλα ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της (εδώ η αντωνυμία «sibi» αναφέρεται στο υποκείμενο «puella» του ρήματος «rogavit» της πρότασης εξάρτησης και όχι στο υποκείμενο «matertera» του ρήματος «cederet» από το οποίο εξαρτάται],
β) απαρεμφατική φράση και δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του απαρεμφάτου, αλλά στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης του απαρεμφάτου [ π.χ. (Cassius) existimavit ad se venire hominem … Ο Κάσσιος νόμισε ότι ερχόταν προς το μέρος του ένας άνθρωπος… (εδώ η εμπρόθετη αντωνυμία «ad se», η οποία βρίσκεται στην απαρεμφατική φράση «ad se venire hominem», αναφέρεται στο υποκείμενο «Cassius» του ρήματος «existimavit» της πρότασης εξάρτησης και όχι στο υποκείμενο του απαρεμφάτου «hominem», άρα έχουμε έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια]
γ) μετοχική φράση και δεν αναφέρεται στο υποκείμενο της μετοχής, αλλά στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης της μετοχής.
Αυτό συμβαίνει γιατί στην απαρεμφατική ή μετοχική φράση και στη δευτερεύουσα πρόταση εκφράζεται η σκέψη ή η πρόθεση/επιθυμία του υποκειμένου της πρότασης εξάρτησης.
…………………………………………………………….
[1] Η κτητική αντωνυμία γ’ προσώπου παραλείπεται, όταν η συγγενική σχέση είναι εμφανής.
[2] Οι κτητικές αντωνυμίες και σ’ αυτή την περίπτωση παραλείπονται, επειδή εννοούνται εύκολα, όμως τίθενται όταν υπάρχει κίνδυνος ασάφειας ή έμφαση ή αντιδιαστολή.
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Λατινικά του Λυκείου
# Λατινικά Λυκείου # Διαγωνίσματα Λατινικών
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας
• schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες • Εκπαιδευτικές σελίδες
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime