Στο πλαίσιο, λοιπόν, της ευρύτερης κατανόησης της πολιτικής φιλοσοφίας του Πλάτωνα θα αναλύσουμε παρακάτω τον τριμερή διαχωρισμό της ψυχής με όσο το δυνατόν πιο σαφή και ευσύνοπτο τρόπο. Τα τρία μέρη (ή και λειτουργίες της ψυχής)[1] κατά τον φιλόσοφο είναι: το λογιστικόν, το θυμοειδές και το επιθυμητικόν.
Το λογιστικόν
Το λογιστικόν μέρος της ψυχής για τον Πλάτωνα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το κεφάλι της ψυχής (το νου). Ο ρόλος του λογιστικού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ηγεμονικό αφού «κυβερνά» την ψυχή[2] (441e,442c), κατέχοντας τη γνώση ενώ παράλληλα έχει επίγνωση του συμφέροντος του ανθρώπου. Η αρετή που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο μέρος της ψυχής δεν θα μπορούσε να ήταν άλλη από την «σοφία» ή την «φρόνηση»[3], ενώ αναφέρεται χαρακτηριστικά ως «φιλόσοφον» και «φιλομαθές»[4] .
Το θυμοειδές
Το θυμοειδές αποτελεί το δεύτερο μέρος της ψυχής, το οποίο έχει να κάνει με τα συναισθήματα της ηδονής και της λύπης. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το συγκεκριμένο μέρος παραπέμπει σύμφωνα με τις λειτουργίες του σε αυτό που στη σύγχρονη εποχή θεωρείται ψυχή[5]. Η κύρια αρετή για το θυμοειδές είναι για τον Πλάτωνα η «ανδρεία.
Το επιθυμητικόν
Το επιθυμητικόν αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της ψυχής. Το συγκεκριμένο μέρος είναι αυτό που «συνειδητοποιεί» τις ανάγκες του σώματος την επιθυμία για φαγητό και ποτό και γενικά όλες αυτές τις απολαύσεις που έχουν να κάνουν με την υλική φύση του ανθρώπου[6]. Η αρετή του επιθυμητικού μέρους της ψυχής, κατά τον Πλάτωνα, αποτελεί η «σωφροσύνη». Βέβαια είναι δόκιμο να αναφερθεί ότι η έννοια της σωφροσύνης χαρακτηρίζεται από ένα πιο ευρύ περιεχόμενο, αφού παίζει ιδιαίτερα καθοριστικό ρόλο στην επίτευξή της αρμονίας και φυσικά της δικαιοσύνης.
Συνοπτικός πίνακας μερών της ψυχής και των χαρακτηριστικών αρετών
| Λογιστικόν | Σοφία – Φρόνηση |
| Θυμοειδές | Ανδρεία |
| Επιθυμητικόν | Σωφροσύνη |
Στο συγκεκριμένο σημείο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η πλατωνική διαίρεση της ψυχής σε τρία μέρη είναι απλά συμβατική[7] και δεν μπορεί να λογιστεί με έναν απλό τεμαχισμό ενός κτήματος για παράδειγμα.[8] Η ψυχή αποτελεί ένα ενιαίο οργανικό σύνολο και δεν μπορεί να γίνει αναφορά στα μέρη της με εντελώς αυτονομημένο τρόπο. Ο Πλάτωνας φυσικά δεν έβλεπε την ψυχή ως κάτι το τεμαχισμένο ούτε θεωρούσε τα μέρη της ανεξάρτητα. Κάθε μέρος της ψυχής αλληλεξαρτάται από το άλλο και λειτουργούν σε ένα ευρύτερο αρμονικό σύνολο[9] .
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
___________________________________________
[1] Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σελ.157.
[2] Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, Εισαγωγή, Εκδόσεις ΚΑΛΕΝΤΗΣ, Αθήνα 2006, σελ.162.
[3] Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.157.
[4]Πολιτεία, 376b.
[5] Στην σύγχρονη εποχή τα συναισθήματα της χαράς και της λύπης συνδέονται συνήθως με την ψυχή. Όπως φαίνεται ο Πλάτωνας τοποθετεί αυτά τα συναισθήματα σε ένα μόνο μέρος της ψυχής.
[6] Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, Εισαγωγή, Εκδόσεις ΚΑΛΕΝΤΗΣ, Αθήνα 2006, σελ.165.
[7] Η διαίρεση της ψυχής διευκολύνει το φιλόσοφο να περιγράψει τις διάφορες λειτουργίες που επιτελεί η ψυχή με σαφέστερο τρόπο.
[8] Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.157.
[9] Ο Πλάτωνας δεν αυτονομεί τα μέρη της ψυχής με απόλυτο τρόπο όπως δεν αυτονομεί και τις τρεις «τάξεις» της ιδανικής του πολιτείας. Η στάση αυτή καταδεικνύει τον διαλεκτικό τρόπο που αντιλαμβάνεται τα πράγματα ο φιλόσοφος. Τα μέρη της ψυχής πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά ώστε να επιτύχουν την αρμονία και την δικαιοσύνη. Αν ένα από τα μέρη είτε της ψυχής είτε της πολιτείας δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε να λειτουργεί τότε η ψυχή ή η πολιτεία απομακρύνεται από την επίτευξη της δικαιοσύνης.
