Θεωρία συντακτικού (αρχαία Ελληνικά- άγνωστο Γ΄ λυκείου)
Πότε οι αναφορικές λέξεις δεν εισάγουν πρόταση
- Αναφορική λέξη στην αρχή (ημι)περιόδου ισοδυναμεί με δεικτική και δεν εισάγει δευτερεύουσα αλλά κύρια πρόταση, εάν δεν υπάρχει άλλη κύρια στην περίοδο ή την ημιπερίοδο.
π.χ. μεθορμίσαι εἰς Σηστόν παρῄνει πρός τε λιμένα καὶ πρὸς πόλιν ∙ οὗ ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη, ὅταν βούλησθε.
- Η αναφορική αντωνυμία οἷος σχηματίζει με το εἰμὶ στερεότυπες εκφράσεις που συντάσσονται με απαρέμφατο. Αυτές είναι:
- οἷός εἰμὶ = είμαι τέτοιος που, είμαι πρόθυμος/ έτοιμος να
- οἷός τ’ εἰμὶ = είμαι σε θέση, μπορώ
- οἷόν τ’ ἐστὶ (απρόσωπη σύνταξη) = είναι δυνατό να
- Αναφορικές αντωνυμίες + οὖν / δή(ποτε) λαμβάνονται ως αόριστες με εμφατική σημασία. π.χ. Ἐγὼ πάσχειν ὁτιοῦν ἕτοιμος.
- Οι αναφορικές αντωνυμίες ὅς και ὅστις (σε ενικό και πληθυντικό, σε όλες τις πτώσεις), καθώς και αναφορικά επιρρήματα μαζί με το ρήμα ἐστὶ (σε οποιαδήποτε έγκλιση ή χρόνο και κατά κανόνα σε γ’ ενικό) δημιουργούν στερεότυπες αναφορικές εκφράσεις που ισοδυναμούν με αόριστες αντωνυμίες ή επιρρήματα. Σ’ αυτήν την περίπτωση δεν εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις αλλά είναι όροι της πρότασης στην οποία ανήκουν και πιο συγκεκριμένα, όταν ισοδυναμούν με αόριστη αντωνυμία κατέχουν συντακτικό ρόλο αντίστοιχο με αυτήν, ενώ, όταν ισοδυναμούν με επίρρημα, κατέχουν συντακτικό ρόλο επιρρηματικού προσδιορισμού. Το ίδιο ισχύει και με ανάλογες χρονικές εκφράσεις (βλ. παρατήρηση 1 στο κεφάλαιο για τις χρονικές προτάσεις). Τέτοιες είναι:
- ἔστι δ’ ὅς , ἔστιν ὅστις = κάποιος
- οὐκ ἔστιν ὅστις = κανένας
- εἰσὶν οἵ, ἔστιν οἵ = κάποιοι, μερικοί
- οὐδεὶς ἔστιν ὃς – ὅστις = κανένας απολύτως
- οὐκ ἔστιν ὅστις οὐ, οὐδεὶς ἔστιν ὅστις οὐ = καθένας
- οὐκ ἔστιν ὅπου = πουθενά
- οὐκ ἔστιν ὅπου οὐ = παντού
- ἔστιν ὅπως = κάπως
- οὐκ ἔστιν ὅπως = με κανένα τρόπο
- οὐκ ἔστιν ὅπως οὐ = οπωσδήποτε
- ἔστιν ὅθεν = από κάπου
- ἔστιν οὗ, ἔστιν ὅπου = κάπου
- ἔστιν ᾗ/ ὅπῃ = κάπου
- ἔστιν ὅποι = προς κάπου
π.χ. Οὐ γὰρ ἔστιν ὅστις ἀνθρώπων σωθήσεται.
Οἱ δὲ πλούσιοι ἔστιν ὅτε καὶ ἄρτον ἀντιπαραβάλλουσιν
Γιούλη Φούρλα*
Φιλόλογος
