Μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου/ 10 Αυγούστου 1920, ο διαπραγματευτής της και εκπρόσωπος της ελληνικής αποστολής, ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει ως αδιαφιλονίκητος ηγέτης και υλοποιητής της Μεγάλης Ιδέας. Η Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» είναι πλέον γεγονός. Κατά την επιστροφή του, στις 30 Ιουλίου, στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών, γίνεται θύμα δολοφονικής απόπειρας από δύο φιλοβασιλικούς απότακτους αξιωματικούς. Ο Βενιζέλος σώζεται με ελαφρά τραύματα στο δεξί χέρι από τις σφαίρες που δέχτηκε.
Η είδηση της αποτυχημένης απόπειρας προκαλεί επεισόδια και έξαρση βίας στην πρωτεύουσα από βενιζελικούς την επόμενη μέρα με αποκορύφωμα την δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη, διπλωμάτη, πολιτικού και συγγραφέα γνωστού για τα αντιβενιζελικά του φρονήματα. Τα επεισόδια έμειναν γνωστά ως Ιουλιανά. Χρειάστηκαν κάποιες μέρες για να ηρεμήσουν τα πνεύματα μέχρι τον ερχομό του Βενιζέλου. Στις 17 Αυγούστου ο πρωθυπουργός επιστρέφει με το θωρηκτό Αβέρωφ και αποθεώνεται από το λαό. Μια εβδομάδα μετά η Βουλή τον αναγνωρίζει ως «άξιο τέκνο της Ελλάδος, ευεργέτη και σωτήρα της πατρίδας», ενώ στις 14 Σεπτεμβρίου στο Παναθηναϊκό στάδιο τελούνται οι εορτασμοί για την υπογραφή της «μεγάλης νίκης», της συνθήκης των Σεβρών μέσα σε ενθουσιώδες κλίμα.
Ο ελληνικός λαός, κουρασμένος από τις μακροχρόνιες πολεμικές αναμετρήσεις επιθυμεί τον τερματισμό του πολέμου στη Μικρά Ασία. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου υπόσχονται τον τερματισμό της μικρασιατικής εκστρατείας εκμεταλλευόμενοι το λαϊκό αίσθημα. Από την άλλη μεριά η διακυβέρνηση της χώρας από τον ίδιο είχε δημιουργήσει τριβές και δυσαρέσκειες σε κάποια τμήματα του πληθυσμού. Η αντιπολίτευση ζητά εκλογές και o Βενιζέλος δέχεται.
Η τουρκική εφημερίδα «Ίλερη», προπύργιο του Κεμάλ, γράφει στις 22/ 9/1920 «… Παρά τα λεγόμενα υπό των βενιζελικών δεν παραχωρήθηκε ακόμα εις τους αντιπολιτευόμενους ελευθερία ενεργείας κατά τας παρούσας εκλογάς. Μετ’ αγωνίας αναμένεται να γνωσθή 1ον) Αν το ελληνικόν έθνος επιδοκιμάζει την γνωστή κατακτητική τακτική του Βενιζέλου, 2ον) αν η άποψις ότι δεν είναι δυνατή η περιφρούρηση εις το μέλλον των εις βάρος άλλων επεκταθέντων ορίων της Ελλάδος συνταυτίζεται προς τας σκέψεις του ελληνικού λαού. Αι εκλογαί θα αποδείξουν ποίαν πολιτική ζητεί ο λαός της Ελλάδος απέναντί μας ….». Μεσολαβεί ο αιφνίδιος θάνατος του βασιλιά Αλεξάνδρου από σηψαιμία, έπειτα από το δάγκωμα πιθήκου στις 12 Οκτωβρίου 1920. Επειδή ο έκπτωτος βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν ανεπιθύμητος στους Συμμάχους, λόγω της φιλογερμανικής του στάσης κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και ο πρωτότοκος γιος του Γεώργιος δεν έχαιρε της εμπιστοσύνης των στελεχών του Φιλελεύθερου Κόμματος, ο Βενιζέλος αποφάσισε να καλέσει τον πρίγκιπα Παύλο, τον μικρότερο γιο του Κωνσταντίνου, για να αναλάβει το θρόνο. Ο Παύλος αρνήθηκε, με τη δικαιολογία ότι πρώτα ο πατέρας του, και στη συνέχεια ο μεγαλύτερος αδελφός του, δεν είχαν παραιτηθεί από τα δικαιώματά τους στο θρόνο. Ως αντιβασιλέας ορίζεται ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
Η επίσημη εφημερίδα του Κεμάλ στην Άγκυρα στις 28/10/1920 γράφει: «Αι ελληνικαί εκλογαί θα κρίνουν την τύχη του μικρασιατικού πολέμου, πτώσις δε του Βενιζέλου σημαίνει και πτώσιν της Ελλάδος εις την Μικράν Ασίαν…».
Ο θριαμβευτής των Σεβρών προκηρύσσει εκλογές για την 1η Νοεμβρίου του 1920, βέβαιος για τη σίγουρη νίκη. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν με το τότε ισχύον σύστημα, το πλειοψηφικό με τη χρήση σφαιριδίων. Οι δύο μεγάλοι κομματικοί συνδυασμοί ήταν το κόμμα των Φιλελευθέρων με αρχηγό τον Βενιζέλο και η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις, συνασπισμός κομμάτων (Κόμμα Εθνικοφρόνων, Συντηρητικό Κόμμα, Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και άλλα μικρότερα) με επικεφαλής τον Δημήτριο Γούναρη. Το κόμμα του Βενιζέλου έλαβε ποσοστό 50,31% ενώ οι αντίπαλοί του 49,35%. Η διαφορά τους ήταν μόλις 7.125 ψήφοι. Παρόλα αυτά λόγω του εκλογικού συστήματος στο σύνολο των 369 εδρών οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν τις 118, οι οποίες περιορίσθηκαν περίπου στις 90 μετά από ακυρώσεις και αποσκιρτήσεις μουσουλμάνων βουλευτών. Στην Παλαιά Ελλάδα οι Φιλελεύθεροι κατέκτησαν μόνο 7 έδρες ενώ η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις 177. Τον Βενιζέλο ψήφισαν οι προσφάτως απελευθερωμένες περιοχές όπως η Κρήτη, η Θράκη, τα νησιά του Αιγαίου, η Ήπειρος και η Δράμα αλλά και παλαιότερες όπως η Ύδρα και οι Σπέτσες. Για πρώτη φορά ψήφισαν και οι κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης, ενώ σε όλη τη Θράκη οι εκλογές διενεργούνται με χάρτινα ψηφοδέλτια. Ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής και κατέφυγε στο Παρίσι.
Μονολογεί ο Βενιζέλος, όπως καταγράφει η Πηνελόπη Δέλτα: «Είμαι συντριμμένος, δεν έχω πια δυνάμεις ν’ αντιπαλαίσω, είχα σχηματίσει τ’ όνειρο πως ο ελληνικός λαός μ’ ακολουθεί στην κατάκτηση των ελληνικών μερών μα ο ελληνικός λαός δε μ’ ακολουθεί, πήγε διά της βίας… Του πήρα το παιδί του για πολλά χρόνια, δεν αντέχει πια στις θυσίες ο κουρασμένος λαός. Και δεν είναι αυτό το χειρότερο , το χειρότερο είναι που ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται. Προ 30 ετών υπήρχε ακόμη η Μεγάλη Ιδέα· τότε ακόμα ο κόσμος θα δέχουνταν τις μεγάλες θυσίες για τη Μεγάλη Πατρίδα. Σήμερα πια την παράτησε τη Μεγάλη Ιδέα. Το ξέρω πως η Ελλάδα κακοδιοικήθηκε, μα τους είπα πως τώρα που τελειώνουν τα εξωτερικά προβλήματα, θα στρέψω στα εσωτερικά. Το ξέρουν πως ποτέ δεν είπα ένα πράμα και δεν το έκανα· πίστευα πως θα μου δώσουν δυο μήνες για να κάνω και την εσωτερική αναδιοργάνωση. Μα δε με πίστωσαν με δυο μήνες, δε με πίστεψαν ή δεν τους ενδιέφερε αρκετά το εξωτερικό ζήτημα ώστε να δεχθούν την προσωρινή κακή διοίκηση. […]Και ξέρετε; Έχω ταραγμένη τη συνείδηση· φέρω βαριά ευθύνη απέναντι της ιστορίας, γιατί το μεγάλο αυτό έργο που επιδίωξα, χρειαζόταν μεγάλες θυσίες, περισσότερες, βαρύτερες από όσες μπορούσε να σηκώσει ο ελληνικός λαός. Δεν υπολόγισα σωστά, του παραφόρτωσα τους ώμους. Δε φταίγει ο λαός, φταίγω εγώ που δεν υπολόγισα σωστά ως πού παν οι δυνάμεις του και η αντοχή του. Και φέρω βαριά την ευθύνη, γιατί ενώ τώρα τρέχει τον κίνδυνο να χάσει τα κερδισμένα αποτελέσματα, οι θυσίες θα μείνουν.
Φεύγω όχι επειδή δειλιάζω αλλά, όπως το είπα και πριν γίνουν οι εκλογές, αν με καταψηφίσει ο λαός, θα φύγω και θα αποσυρθώ από τον πολιτικό βίο. Είμαι συντριμμένος. Ο ελληνικός λαός κατεψήφισε την πολιτική μου. Ολόκληρη ιδεολογία κατακρημνίζεται, δεν έχω πια λόγο υπάρξεως εδώ, η διαμονή μου μόνο που θα δυσκολέψει το έργο της νέας Κυβερνήσεως. Και πρέπει να είναι ελευθέρα εντελώς για το δυσχερέστατο έργο της».
Οι επιπτώσεις της ήττας διαφάνηκαν πολύ σύντομα και στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου, μόλις κατέλαβαν την εξουσία βρήκαν την ευκαιρία να επαναφέρουν στο θρόνο τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Στις 21 Νοεμβρίου 1920, παραμονές του δημοψηφίσματος, οι πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας εξουσιοδοτήθηκαν από τις κυβερνήσεις τους να γνωστοποιήσουν στην ελληνική κυβέρνηση ότι οι Σύμμαχοι θα διέκοπταν κάθε οικονομική υποστήριξη προς την Ελλάδα, αν ξαναγύριζε ο Κωνσταντίνος. Αυτοί ανένδοτοι, προχώρησαν σε δημοψήφισμα, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως νόθο, από το οποίο απείχαν οι Φιλελεύθεροι και αποφασίστηκε έτσι η παλινόρθωση του Κωνσταντίνου με ποσοστό 98%. Το πρόσωπό του ήταν ανεπιθύμητο στην Αντάντ, λόγω του ρόλου του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της θέσης του για διαρκή ουδετερότητα.
Αμέσως οι Σύμμαχοι που είχαν δανείσει στη χώρα σημαντικά χρηματικά ποσά το 1917, απέσυραν την κάλυψή τους και η Ελλάδα αντιμετώπισε τεράστια οικονομικά προβλήματα. Παράλληλα οι χώρες της Αντάντ, ειδικά η Γαλλία και η Ιταλία αλλάζουν στάση απέναντι στη χώρα και αρχίζουν να ενισχύουν το κεμαλικό καθεστώς υπογράφοντας σύμφωνα φιλίας και συνεργασίας μαζί του. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ζητά την αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών.
Πολύ σύντομα οι αντίπαλοι του Βενιζέλου θα συνεχίσουν την μικρασιατική εκστρατεία παρά τις εξαγγελίες τους για τη διακοπή της, με ολέθριες συνέπειες για το στράτευμα, την οικονομία και τον ελληνισμό.
Αντιγόνη Καρύτσα*
Φιλόλογος
