Η ύβρις των μεγάλων
Η δημοκρατία δεν μπορεί να συμβιώσει για πολύν καιρό ούτε με τον μεγάλο πλούτο ενός μικρού αριθμού προνομιούχων πολιτών, ούτε με τη ματαιοδοξία του κράτους να κυριαρχήσει στον κόσμο με την οικονομική και τη στρατιωτική του υπεροχή. Και όταν στον πολιτικό βίο μιας χώρας, ευνοημένης από την ευφορία του εδάφους και τις ικανότητες των κατοίκων της, παρουσιαστούν από σύμπτωση κακή σε μεγάλην έξαρση αυτά τα δύο συμπτώματα: η βουλιμία του πλούτου και το πάθος της ηγεμονίας, η δημοκρατία, πολίτευμα ευαίσθητο στους κοινωνικούς κλυδωνισμούς, αρρωσταίνει και πεθαίνει, οπότε τη διαδέχεται, άλλοτε με τη μορφή και άλλοτε με την άλλη, ένα ολιγαρχικό ή τυραννικό καθεστώς. Απότομα – ή ύστερ’ από σύντομη ή μακρά προπαρασκευή (κατά τις περιστάσεις), όπου δοκιμάζονται διάφορες νόθες και για τούτο εφήμερες λύσεις του πολιτικού προβλήματος ∙ εκείνου που μάθαμε να το ονομάζομε «κρίση της δημοκρατίας».
Η κλασική πολιτική θεωρία, όπως εισάγεται από τον Πλάτωνα, βλέπει την τυραννίδα, το ολοκληρωτικό σύστημα στη γλώσσα του αιώνα μας, σαν κάτι αναπόφευκτο στην περίπτωση που η δημοκρατία από εσωτερική φθορά (αιτία η απαιδευσία και η αγροικία που σπρώχνει τους πολίτες στην κατάχρηση της ελευθερίας) εκφυλίζεται σε οχλοκρατία. Όταν δηλαδή το πλήθος παρασυρόμενο από ιδιοτελείς δημαγωγούς χάνει τη συνείδηση των πολιτικών ευθυνών, πετάει το χαλινό της πειθαρχίας και πέφτει στην αναρχία. Την ώρα εκείνη εμφανίζεται ο «ισχυρός ανήρ» ∙ αυτός, για να σώσει την πολιτεία που κινδυνεύει να καταποντισθεί, καταλύει το πολίτευμα και μαζί με την τάξη επιβάλλει ανεξέλεγκτη τη βούλησή του.
Αυτή όμως είναι η μία όψη του θέματος. Υπάρχει και η άλλη ∙ εκείνη όπου ο πλούτος, συντροφεμένος από την πολιτική δύναμη, συγκεντρώνεται στα χέρια των ολίγων (με συνέπεια τη φτώχεια και την πολιτική αδυναμία των πολλών) και το κράτος, υποκινούμενο από κερδοσκόπους και μεγαλομανείς και στηριζόμενο στην οικονομική ακμή και στη στρατιωτική ρώμη του, ρίχνεται αστόχαστα στην περιπέτεια και την πολυπραγμοσύνη μιας Weltpolitik* με τη φιλοδοξία, κατακτώντας ή αστυνομεύοντας άλλες χώρες ή αγορές, να υπερφαλαγγίσει κάθε βέβαιο ή πιθανόν ανταγωνιστή και να γίνει «ο κύριος του κόσμου». Τότε και πάλι η δημοκρατία, σύστημα σεβόμενο πάνω απ’ όλα τις ατομικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, και παράλληλα δεχόμενο ως σύστοιχη με το αξίωμα τούτο την αρχή: κάθε λαός, μεγάλος ή μικρός, να είναι κύριος του οίκου του και να μην υποβάλλεται, με οποιοδήποτε πρόσχημα, στον έλεγχο άλλου ή άλλων, ισχυρότερων ή επιτηδειότερων – χάνει το οξυγόνο της, δεν μπορεί να αναπνεύσει σε μιαν ατμόσφαιρα όπου λείπουν τα δύο κύρια συστατικά της ζωής της: η ισοτιμία των πολιτών και η ισοτιμία των λαών, και πεθαίνει.
Με τέτοιους όρους ομαδικής όχι ζωής, αλλά δυσαρέσκειας και τριβής, είναι δυνατόν να υπάρξει σε μια χώρα πολίτευμα αλληλεγγύης και ισονομίας, ελευθερίας και αμοιβαίου σεβασμού, όπως το δημοκρατικό; Ο πλούτος των ολίγων μοιραία, αναπόφευκτα καταστρέφει την ενότητα της πολιτείας, διασπά –καθώς παρατηρεί ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του (Δ,422) – τη μία πόλη σε πολλές, σε δύο τουλάχιστο: στην πόλη των φτωχών και στην πόλη των πλουσίων, τη μία σε διαρκή πόλεμο προς την άλλη… Για τούτο και των δημοκρατικών αρχών φροντίδα άγρυπνη και αγώνας ακατάπαυτος είναι, με δημοσιονομικά και μέτρα κοινωνικής πρόνοιας, να κλείνουν όσο γίνεται περισσότερο τα χάσματα της οικονομικής ανισότητας, και με την αυστηρή νομοθεσία να μην επιτρέπουν οι πλούσιοι να γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Γνωρίζουν από πείρα και διαίσθηση ότι τα χάσματα αυτά θα φέρουν αργά ή γρήγορα το θάνατο της δημοκρατίας.
(Ε. Π. Παπανούτσου Ο νόμος και η αρετή, σσ. 270 – 271 και 273 -274, Δωδώνη, 1989)
*παγκόσμια πολιτική.
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100- 120 λέξεις). (25 μονάδες)
Β1. Την ώρα εκείνη εμφανίζεται ο «ισχυρός ανήρ» ∙ αυτός, για να σώσει την πολιτεία που κινδυνεύει να καταποντισθεί, καταλύει το πολίτευμα και μαζί με την τάξη επιβάλλει ανεξέλεγκτη τη βούλησή του.: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της περιόδου σε μια παράγραφο 90 λέξεων. (09 μονάδες)
Β2. Αφού σχολιάσετε συνοπτικά τη δομή, τη συνοχή, τους τρόπους πειθούς και το ύφος του κειμένου, να γράψετε τι είδους δοκίμιο είναι. (09 μονάδες)
Β3. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της άνω τελείας, του κόμματος και της παύλας στις παρακάτω περιπτώσεις (04 μονάδες) :
- και για τούτο εφήμερες λύσεις του πολιτικού προβλήματος ∙ εκείνου που μάθαμε να το ονομάζομε «κρίση της δημοκρατίας».
- Η κλασική πολιτική θεωρία, όπως εισάγεται από τον Πλάτωνα, βλέπει την τυραννίδα, το ολοκληρωτικό σύστημα στη γλώσσα του αιώνα μας, σαν κάτι αναπόφευκτο.
- Ο πλούτος των ολίγων μοιραία διασπά –καθώς παρατηρεί ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του (Δ,422) – τη μία πόλη σε πολλές.
Β4. Η δημοκρατία σέβεται πάνω απ’ όλα τις ατομικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών.: Τι είδους σύνταξη (ενεργητική- παθητική) έχουμε; Να τη μετατρέψετε στο άλλο είδος. (03 μονάδες)
Β5. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου. (03 μονάδες)
Β6. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: βουλιμία, κλυδωνισμούς, σπρώχνει, βούληση, υπερφαλαγγίσει, πρόσχημα, φροντίδα. (07 μονάδες)
Γ. Στο πλαίσιο του εορτασμού του Πολυτεχνείου εκφωνείτε προφορικό προσχεδιασμένο λόγο (= ομιλία) στον οποίο αναφέρεστε στις βασικές αρχές της δημοκρατίας που την αναδεικνύουν ως το καλύτερο πολίτευμα και στις προϋποθέσεις που πρέπει να υπάρχουν, για να μην εκφυλίζεται αυτή. (500 – 600 λέξεις) (40 μονάδες)
Γιούλη Φούρλα*
Φιλόλογος