Γλώσσα και εκπαίδευση – Κριτήριο αξιολόγησης: Έκφραση – Έκθεση Α’ Λυκείου
Όλων των ειδών τα διαγωνίσματα και οι εξετάσεις στα σχολεία, αλλά ιδίως το μάθημα της Έκθεσης αποδεικνύουν με κάθε ευκαιρία ότι οι νέοι που τελειώνουν το Λύκειο δεν χειρίζονται με άνεση την επίσημη γλώσσα, ιδίως τη γραπτή μορφή της. Αυτό το φαινόμενο δεν πρόκειται να εκλείψει όσο διάστημα η κοινωνία αντιδρά αποδίδοντας την ευθύνη στα παιδιά και μοιρολογεί για την παρακμή της ελληνικής γλώσσας, αντί να διορθώσει την πολύ κακή ποιότητα της γλωσσικής διδασκαλίας στα σχολεία.
Πράγματι, οι νέοι δεν χειρίζονται με άνεση την επίσημη γλώσσα, ιδίως στη γραπτή μορφή της. Αυτό οφείλεται στη γλωσσική διδασκαλία από την πρώτη του Δημοτικού μέχρι το τέλος του Λυκείου. Πρώτα πρώτα, το σχολείο δεν κάνει τη διάκριση ανάμεσα στη γραπτή και την προφορική γλώσσα. Κάνει το λάθος να θεωρεί το γραπτό λόγο πρότυπο, πράγμα που καταλήγει στη μάταιη προσπάθεια να μάθουν οι μαθητές να μιλάνε σαν σχολικά βιβλία. Αποτέλεσμα είναι ότι αποστηθίζουν τις φράσεις των βιβλίων, δηλαδή ασκούν τη μνήμη τους, αλλά δεν εμπλουτίζουν το γλωσσικό δυναμικό τους.
Αδυνατούν τα παιδιά να μάθουν να χειρίζονται με άνεση τη γραπτή γλώσσα, αν δεν καταλάβουν τη μεγάλη διαφορά του λόγου (της ομιλίας) από τη γραφή. Δε διδάσκονται ότι αλλιώς μιλάμε και αλλιώς γράφουμε, δηλαδή δεν μαθαίνουν ότι κάνουμε διαφορετική πράξη νοήματος μιλώντας και τελείως διαφορετική γράφοντας. Ο προφορικός λόγος έχει διαφορετική οργάνωση, μεγάλη συντακτική περιπλοκή, χαλαρή δομή και μεγάλο μέρος του νοήματος το παράγουν και εξωγλωσσικά στοιχεία, το ύφος, οι χειρονομίες, τα επιφωνήματα, ο τονισμός, η έκφραση του προσώπου, τα κενά, οι αποσιωπήσεις κ.ο.κ.
Ο γραπτός λόγος αντίθετα είναι στατικός και πυκνός. Η σύνταξή του είναι πιο στρωτή και πρέπει να ασκηθούν τα παιδιά στη λεξιλογική πυκνότητα που αντικαθιστά τα φωνητικά και τα παραγλωσσικά νοήματα της ομιλίας. Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές συνθήκες, ασκούν τελείως διαφορετικές λειτουργίες επικοινωνίας. Ο λόγος είναι δυναμικός, μιλώντας δημιουργεί κανείς συμβάντα, ενώ γράφοντας δημιουργεί κείμενα, δηλαδή αντικείμενα (πράγματα).
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο οι νέοι δεν μαθαίνουν αρκετά καλά την επίσημη γραπτή γλώσσα είναι ότι αυτή ακριβώς η επίσημη γλώσσα παρουσιάζεται ως η μόνη «σωστή» γλώσσα. Δηλαδή, η επίσημη δεν παρουσιάζεται ως μία από τις διαλέκτους της ελληνικής, αλλά ως η μόνη σωστή εκδοχή του λόγου. Αποτέλεσμα είναι ότι οι μαθητές αντιμετωπίζονται στα σχολεία ως άτομα που μιλούν μια γλώσσα «λαθεμένη». Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο καταφρονεί τη μητρική γλώσσα των παιδιών (που για πολλά είναι μια τοπική ή μια κοινωνική διάλεκτος).
Η μητρική γλώσσα, όμως, έχει για κάθε άνθρωπο πολύ μεγάλη σημασία. Είναι η γλώσσα των αισθημάτων και των αισθήσεων. Είναι η γλώσσα που έμαθε στα πρώτα χρόνια της ζωής του, και αυτή εκφράζει με τον πιο αυθεντικό τρόπο τον ψυχισμό του. Είναι η γλώσσα που μιλάει το ασυνείδητό του. Είναι η γλώσσα που αυθόρμητα μιλάει όταν κυριαρχείται από έντονα συναισθήματα (ενθουσιασμό ή απόγνωση), ακόμη κι όταν έχει πολλά χρόνια προσαρμοστεί και μιλάει την επίσημη. Είναι η γλώσσα της οικειότητας, της τρυφερότητας, των παιδικών αναμνήσεων, η γλώσσα των οσμών και των χρωμάτων, η γλώσσα της ψυχολογικής παλινδρόμησης, η πιο δικιά του γλώσσα ανάμεσα σε όλες τις παραλλαγές και γλώσσες που μπορεί μετά τη μητρική να μάθει.
(Άννα Φραγκουδάκη, «ΤΑ ΝΕΑ»)
Ερωτήσεις:
- Ποιες είναι οι βασικές θέσεις που εκφράζει η συντάκτρια του κειμένου; (συνοπτική απάντηση με τη μορφή θεματικών προτάσεων)
- Τι εννοεί η Άννα Φραγκουδάκη λέγοντας: «Η μητρική γλώσσα, όμως, έχει για κάθε άνθρωπο πολύ μεγάλη σημασία. Είναι η γλώσσα των αισθημάτων και των αισθήσεων»;
- Για ποιο λόγο «οι νέοι δεν χειρίζονται με άνεση την επίσημη γλώσσα, ιδίως στη γραπτή μορφή της» σύμφωνα με τη συντάκτρια του κειμένου;
- Ποια είναι τα δομικά μέρη της 3ης και 6ης παραγράφου του κειμένου;
- Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο με τη μέθοδο της σύγκρισης – αντίθεσης την παρακάτω άποψη: «Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές συνθήκες, ασκούν τελείως διαφορετικές λειτουργίες επικοινωνίας»
- Να βρείτε τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου και τον τρόπο – μέθοδο ανάπτυξης της 2ης παραγράφου του κειμένου.
- Το κείμενο ανήκει στην κατηγορία του άρθρου. Ποια στοιχεία το επιβεβαιώνουν;
- Να εντοπίσετε μέσα στο κείμενο παραδείγματα ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. Να εξηγήσετε τη λειτουργία τους και κατόπιν να αποδώσετε τις συγκεκριμένες φράσεις με τέτοιο τρόπο ώστε η λειτουργία της γλώσσας να είναι πλέον αναφορική.
- Με αφορμή την «κακή» λειτουργία της γλώσσας στο σύγχρονο σχολείο, να γράψετε τίτλο και τον πρόλογο ενός άρθρου με θέμα: «Σχολείο και γλώσσα».
- Σε μια ομιλία σας που θα εκφωνήστε σε σχολική εκδήλωση να αναφερθείτε στους λόγους για τους οποίους οι νέοι δε χειρίζονται σήμερα ικανοποιητικά τη «μητρική» τους γλώσσα (400 περίπου λέξεις).
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας
• schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες • Εκπαιδευτικές σελίδες
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
80+ επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου