Σε αντίθεση με στοχαστές όπως ο Niccolo Machiavelli[1] και ο Thomas Hobbes[2] ο Αριστοτέλης δεν θα μπορούσε να φανταστεί ή καλύτερα να στοχαστεί μία Πολιτική εντελώς αυτονομημένη από την Ηθική.
Στo πλαίσιo της αριστοτελικής ηθικής το άτομο δεν τίθεται απλά ως μία μοναδικότητα αλλά τίθεται με ξεκάθαρο και σαφή τρόπο ως άτομο-πολίτης. Σαφής είναι άλλωστε αυτή η αντίληψη περί ατόμου και από τον ορισμό που δίνει ο Αριστοτέλης για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος για τον Σταγειρίτη είναι κοινωνική και πολιτική οντότητα. Όπως φαίνεται ο Αριστοτέλης δεν μένει απλά στο κοινωνικό αλλά μιλά και για πολιτικό, πράγμα που σημαίνει ύπαρξη πολιτείας, θεσμών και συνύπαρξη ανθρώπων-πολιτών που δεν έχουν στόχο απλά το να επιβιώσουν αλλά να ευτυχήσουν.
Σύμφωνα με αυτά που προαναφέρθηκαν, η Ηθική του Αριστοτέλη χαρακτηρίζεται από μία υπέρβαση του στενού όρου της σύγχρονης ηθικής. Από τη άλλη μεριά αυτή την υπέρβαση μπορούμε να την διαπιστώσουμε και στην έννοια της Πολιτικής, αφού στην ανάλυση του φιλοσόφου παρατηρείται μία ευρύτερη «εξηθικευμένη» Πολιτική και όχι η αντίληψη της Πολιτικής, όπως εκφράζεται στο σύγχρονο πολιτικό γίγνεσθαι.
Όπως έχει γίνει ήδη κατανοητό, ο άνθρωπος ως άτομο δεν μπορεί να αποποιηθεί την ιδιότητα του πολίτη στο πλαίσιο της πόλης – κράτους. Ο άνθρωπος για τον Αριστοτέλη αποτεί ένα μόριο, ένα μέλος ενός ευρύτερου οργανισμού που ονομάζεται «πόλις», ενώ ακόμα και η ίδια η ευδαιμονία του ταυτίζεται με την ευρύτερη ευδαιμονία της πόλης.
Μέσα από αυτή την οπτική, δεν μπορεί να μιλά κάποιος αόριστα για την ολοκλήρωση, την ηθική και την πνευματική ενός ανθρώπου (ενός δηλαδή κοινωνικού και πολιτικού όντος), χωρίς να αναφερθεί στην πολιτεία και γενικότερα σε κοινωνικές, πολιτικές (πρωτίστως) και οικονομικές έννοιες.
Θα ήταν δόκιμο να αναφερθεί, ότι ο Αριστοτέλης τοποθετεί τον άνθρωπο στην ιστορικότητά του, σε ένα δηλαδή πλέγμα κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων μέσα από το οποίο διαμορφώνεται, με τελικό σκοπό όχι μία ωφελιμιστικού τύπου ευδαιμονία αλλά μία ευδαιμονία του συνόλου. Η εμφιλοχώρηση, όμως, και ο γενικότερος διαποτισμός της πολιτικής θεωρίας του Αριστοτέλη από την ηθική του φιλοσοφία καταδεικνύεται πασιφανώς και στο πολίτευμα που προτείνει ως ιδανικότερο και αστασίαστο, δηλαδή την «Πολιτεία» του. Η σημαντικότερη ή τουλάχιστον από πολλούς μία από τις σημαντικότερες ηθική θεωρία του Αριστοτέλη αποτελεί η θεωρία της μεσότητας.
Όπως φυσικά είναι φανερό η σημαντικότερη αυτή ηθική θεωρία του έχει διαποτίσει την πολιτική του οπτική αφού η «πολιτεία» που προτείνει ως αστασίαστο πολίτευμα είναι το πολίτευμα που εκφράζει την μεσότητα, μέσω των μέσων πολιτών. Ο φιλόσοφος θεωρεί ότι ένα πολίτευμα είναι πιο σταθερό και ίσως και δίκαιο όταν στηρίζεται στους μέσους από όλες τις απόψεις πολίτες (π.χ. οικονομικά) διότι κατά την γνώμη του αυτοί οι πολίτες είναι απαλλαγμένοι και από την αλαζονεία των πλουσίων αλλά και από τα πάθη (π.χ. φθόνος) των φτωχών. Στο πλαίσιο αυτό του ιδανικού πολιτεύματος ο Αριστοτέλης, δεν θα ήταν ιδιαίτερα τολμηρό να ειπωθεί ότι, ενοποιεί κατά κάποιο τρόπο την ηθική και πολιτική του θεώρηση των πραγμάτων.
Κοντολογίς, το ηθικό τρίπτυχο μεσότητα – αρετή – ευδαιμονία για τον Αριστοτέλη βρίσκει ως φυσικό του περιβάλλον κατά κάποιο τρόπο το πλαίσιο της πόλης-κράτους. Άλλωστε ο ίδιος ο φιλόσοφος θεωρεί ότι ο άνθρωπος αποτελεί ένα κοινωνικό και πολιτικό ζώο το οποίο ολοκληρώνεται βρίσκοντας την ευδαιμονία του μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό σύνολο και στην τελειότερη μορφή κοινωνίας, η οποία είναι η πόλη-κράτος.
________________________
[1] Ιταλός πολιτικός, διανοητής, συγγραφέας, ιστορικός και θεωρητικός της ιστορικής τέχνης. Έχει γράψει το γνωστό έργο «ο Ηγεμόνας».
[2] Άγγλος φιλόσοφος και διανοητής ,γνωστός για την πολιτική του φιλοσοφία και για το έργο του «Λεβιάθαν».
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
