Σημαντικό ρόλο στην πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα αποτελεί η έννοια της κοινοκτημοσύνης. Ο φιλόσοφος επεκτείνει τη έννοια της κοινοκτημοσύνης σε σχέση με την οικογένεια διευρύνοντας το νόημα της «οικίας». Ο Πλάτωνας ορίζει ένα ρηξικέλευθο τρόπο ζωής για την τάξη των φυλάκων ενώ περιγράφει τις σχέσεις που δύνανται να έχουν οι φύλακες όσον αφορά την ατομική ιδιοκτησία αλλά και όσον αφορά τις προσωπικές και σεξουαλικές σχέσεις τους.
Πιο συγκεκριμένα ο Πλάτωνας αναφέρει ότι οι φύλακες δεν πρέπει να έχουν προσωπική ατομική ιδιοκτησία και οικογένεια. Κατά τον φιλόσοφο οι φύλακες που εκπαιδεύονται για να προστατεύουν την πολιτεία, κάποιοι από τους οποίους θα κληθούν αργότερα να κυβερνήσουν, δεν μπορούν να κατέχουν περιουσιακά στοιχεία ούτε να σχηματίζουν οικογένειες με τον παραδοσιακό τρόπο. Όλοι οι φύλακες είναι υποχρεωμένοι να τρώνε και να ζούνε μαζί όπως ζούνε οι στρατιώτες σε ένα στρατόπεδο, ενώ για την ανατροφή των παιδιών τους θα φροντίζουν δημόσια ιδρύματα.
Όσον αφορά την σεξουαλική ζωή των φυλάκων, δεν είναι τόσο ελεύθερη όσο θα πίστευε κάποιος που δεν έχει διαβάσει την Πολιτεία. Οι φύλακες όπως αναφέρθηκε και παραπάνω δεν μπορούν να έχουν μία «παραδοσιακή» συμβατική οικογένεια, ενώ οι σεξουαλικές τους σχέσεις χαρακτηρίζονται από αυστηρό προγραμματισμό, ώστε να υπάρχει έλεγχος της αναπαραγωγής και φυσικά του πληθυσμού της πολιτείας. Όπως είναι εμφανές οι κανόνες για την προσωπική ζωή των φυλάκων σχηματίζουν ένα πολύ στενό και κομφορμιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να προσαρμόζονται οι φύλακες με σκοπό την απαρέγκλιτη προσήλωσή τους στο καθήκον.
Η κοινή αυτή ζωή όπως και η κοινή κατοχή και χρήση των υλικών αγαθών από τους φύλακες συνιστά κατά τον Πλάτωνα ένα βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και γενικότερα της αλληλεγγύης στα πλαίσια της πολιτείας. Αντίθετα, η ατομική ιδιοκτησία δημιουργεί ανισότητες και αντιθέσεις που καταστρατηγούν την αρμονία της πολιτείας. Οι σκέψεις του φιλοσόφου για διάφορα θέματα της πολιτικής φιλοσοφίας σίγουρα εγείρουν πολλούς προβληματισμούς, αν και είναι σίγουρο ότι ακόμα και αν κάποιοι προβληματισμοί δημιουργούν «συγκρούσεις», δεν παύουν να είναι καινοτόμοι και φυσικά πολύ πιο μπροστά από τη εποχή του Πλάτωνα.
Οι διάφορες απόψεις και ο πλούτος δεδομένων που παρατίθενται στην Πολιτεία του Πλάτωνα έχουν προκαλέσει διάφορες αντιτιθέμενες ερμηνείες σε σχέση με την πολιτική ιδεολογία του φιλοσόφου, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από φασίστας μέχρι κομμουνιστής και από επαναστάτης μέχρι ιδιαίτερα συντηρητικός . Στο συγκεκριμένο σημείο θα γίνει αναφορά στην άποψη ότι η Πολιτεία αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πρώτη μορφή κομμουνιστικού ιδεώδους. Αυτή η συγκεκριμένη άποψη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην έννοια της κοινοκτημοσύνης των φυλάκων, της κοινής παιδείας και της θέσης της γυναίκας κατά τον φιλόσοφο, στοιχεία που παραπέμπουν με μία πρώτη ματιά σε κομμουνιστικό καθεστώς. Ο Πλάτωνας όντως αναφέρεται στην έννοια της κοινοκτημοσύνης αφού πιστεύει στην κοινή ζωή των φυλάκων, στην έλλειψη ατομικής ιδιοκτησίας αλλά και στη κοινή ανατροφή των παιδιών σε δημόσια ιδρύματα. Αν και αυτές οι απόψεις προσιδιάζουν στο ιδεώδες της κομμουνιστικής αντίληψης δεν σημαίνει ότι από μόνες τους καθιστούν τον Πλάτωνα κομμουνιστή.
Έχει γίνει ήδη σαφές από τα προαναφερθέντα, ότι η Πολιτεία του Πλάτωνα είναι μία αυστηρά διαρθρωμένη πολιτεία, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ιδιαίτερα ταξική και αριστοκρατική, ακόμα και αν πρόκειται για μία αριστοκρατία του πνεύματος. Οι υποστηρικτές της θεωρίας περί κομμουνιστικού ιδεώδους στην Πολιτεία, είναι προφανές, ότι παραβλέπουν τον σαφή διαχωρισμό του Πλάτωνα σε τάξεις και μάλιστα με την παράθεση του «γεναίου ψεύδους», ενώ αγνοούν και το γεγονός ότι οι φύλακες αποτελούν μία εξουσιαστική «ελίτ», η οποία εξασφαλίζει τον βιοπορισμό της από την υποταγμένη τάξη των δημιουργών, έστω και αν αυτό στηρίζεται στην εξασφάλιση της αρμονίας.
Είναι ξεκάθαρο, ότι στην κοινωνία που έχει πλάσει ο Πλάτωνας δεν υπάρχει σε κανένα βαθμό η έννοια της αταξικής κοινωνίας, όπως συναντάται στην κομμουνιστική θεωρία. Άλλωστε οι υποστηρικτές της συγκεκριμένης αντίληψης στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην έννοια της κοινοκτημοσύνης, η οποία όμως ισχύει, στην ανάλυση του Πλάτωνα, μόνο για την τάξη των φυλάκων και όχι για το σύνολο του λαού της πόλης, αντίληψη φυσικά που δεν μπορεί να θεωρηθεί κομμουνιστική.
Πάντως για να μην αδικηθεί ο Πλάτωνας πρέπει να αναφερθεί ότι στη φιλοσοφία του μπορούν να ανευρεθούν διάφορα στοιχεία, τα οποία παραπέμπουν και σε διαφορετικές πολιτικές θεωρήσεις, όπως για παράδειγμα η πολιτική θεώρηση του κομμουνιστικού κράτους. Είναι όμως εμφανές, ότι οι διάφοροι μελετητές του φιλοσόφου δεν θα πρέπει να «πιάνονται» από διάφορα σημεία με στόχο να αξιολογήσουν συνολικά το έργο του, ένα έργο το οποίο είναι πολυσχιδές και πολύπλοκο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Γιάννης Πλάγγεσης, Αρχαία Ελληνική Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.189.
Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, Εισαγωγή, Εκδόσεις ΚΑΛΕΝΤΗΣ, Αθήνα 2006, σελ.9.
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
