Η Ευρώπη βγήκε από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο κατεστραμμένη. Οι δυνάμεις του Άξονα λεηλάτησαν τις χώρες που κατέλαβαν και καταδίωξαν όσους αντιστάθηκαν. Οι πληθυσμοί υπέστησαν διώξεις, κακουχίες και μεγάλη πείνα. Περίπου 35 εκατομμύρια Ευρωπαίοι σκοτώθηκαν ενώ πάρα πολλοί τραυματίστηκαν. Εκατομμύρια άνθρωποι θανατώθηκαν, λόγω φυλετικής, σωματικής ή νοητικής «κατωτερότητας», και ακόμη περισσότεροι μετακινήθηκαν με τη βία, εκτοπίστηκαν, οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή έγιναν πρόσφυγες. Οι περισσότερες χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με τεράστιες υλικές ζημιές. Σπίτια, δημόσια κτήρια, εργοστάσια, λιμάνια, δρόμοι, σιδηροδρομικά δίκτυα καταστράφηκαν ενώ ολόκληρες πόλεις ισοπεδώθηκαν. Η παραγωγή αγαθών δέχθηκε ισχυρό πλήγμα. Οι μαζικές εκτελέσεις αμάχων, οι βιασμοί και οι δηώσεις αποτέλεσαν συχνή τακτική των κατακτητών. Η οικονομική καταστροφή της γηραιάς ηπείρου ήταν γεγονός και η Ελλάδα δεν ξέφυγε από αυτή τη μοίρα.
Οι Η.Π.Α. προσπάθησαν να βοηθήσουν την ερειπωμένη Ευρώπη και το 1947 προτείνουν το «σχέδιο Μάρσαλ» που μιλούσε για την ανοικοδόμησή της ή σύμφωνα με κάποιους για την οικοδόμηση μιας νέας Ευρώπης με αμερικανικά κεφάλαια. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε προηγηθεί το «δόγμα Τρούμαν». Ο πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν μιλώντας στο Κογκρέσο, δεσμεύθηκε ότι η χώρα του θα παρείχε μεγάλη οικονομική ενίσχυση στα κράτη που θα επιθυμούσαν και θα «αντιστέκονταν σε απόπειρες καθυπόταξης από οπλισμένες μειοψηφίες ή από ξένες πιέσεις». Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Τζωρτζ Μάρσαλ, πρώην αμερικανός στρατηγός και νικητής στο μέτωπο του Ειρηνικού, θεωρούσε πως η φτώχεια στην Ευρώπη θα ωθούσε τους λαούς της στον κομμουνισμό, όπως το κραχ του 1929 τους είχε οδηγήσει στον φασισμό και στον ναζισμό. «Η πολιτική μας δεν στρέφεται ενάντια σε καμία χώρα, αλλά ενάντια στην πείνα, τη φτώχεια, την απόγνωση και το χάος. Κάθε κυβέρνηση που είναι πρόθυμη να βοηθήσει στην ανάκαμψη θα βρει την πλήρη στήριξη των ΗΠΑ. Σκοπός μας πρέπει να είναι η αναβίωση της παγκόσμιας οικονομίας της εργασίας, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η εμφάνιση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών υπό τις οποίες μπορούν να υπάρξουν ελεύθεροι θεσμοί», δήλωνε ο Μάρσαλ τον Ιούνιο του 1947. Με το σχέδιό του αποσκοπούσε αφενός στην τόνωση των οικονομιών των ευρωπαϊκών χωρών και αφετέρου, εξυπηρετούσε την αμερικανική εξωτερική πολιτική, που επιθυμούσε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να περιέλθουν οι χώρες στη σοβιετική σφαίρα επιρροής.
Τελικά, δεκαέξι ευρωπαϊκές χώρες αποδέχθηκαν την αμερικανική βοήθεια: Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Βρετανία, Δανία, Ιρλανδία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Δυτική Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα και Τουρκία. Ο Στάλιν δε δέχτηκε βοήθεια για τη Σοβιετική Ένωση και απαγόρευσε και στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης να τη δεχτούν, γιατί πίστευε ότι με το σχέδιο Μάρσαλ οι Αμερικανοί θα κυριαρχούσαν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το δυτικό μπλόκ, ως αντίπαλον δέος, στο ανατολικό μπλοκ, ήταν πλέον γεγονός καθώς ένα «σιδηρούν παραπέτασμα», είχε υψωθεί στην Ευρώπη σύμφωνα με τον Ουίνστον Τσόρτσιλ. Τον Ιούλιο του 1947 ιδρύθηκε η «Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία» (OEEC), που αποσκοπούσε στη διαχείριση του σχεδίου Μάρσαλ, από τις δεκαέξι χώρες, ενώ το 1949 οι σοβιετικοί ιδρύουν το «Συμβούλιο Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας», γνωστό ως COMECON.
Στις 3 Απριλίου 1948, ο Τρούμαν υπέγραψε το οριστικό σχέδιο Μάρσαλ. Πρώτοι παραλήπτες της οικονομικής βοήθειας που παρείχαν οι Η.Π.Α., ήταν οι χώρες που κατά τη γνώμη των Αμερικανών κινδύνευαν άμεσα από την εξάπλωση του κομμουνισμού, δηλαδή η Ελλάδα και η Τουρκία. Κατά τα 4 χρόνια που διήρκεσε το πρόγραμμα, δόθηκαν συνολικά 13 δις δολάρια βοήθειας με τη μορφή κονδυλίων και εξοπλισμού. Από τα 13 δις, το 1/4 ξοδεύτηκε σε εισαγωγή πρώτων υλών, το άλλο 1/4 σε τρόφιμα, 2 δις σε εξοπλισμό, μηχανήματα και οχήματα και 1.6 δις σε καύσιμα. Σκοπός του προγράμματος ήταν και ο εκσυγχρονισμός της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, με την αξιοποίηση των αμερικανικών μοντέλων παραγωγής και ανάπτυξης. Τα χρήματα που δόθηκαν με τη μορφή αγαθών μέσω του προγράμματος, δεν χρειαζόταν να αποπληρωθούν. Οι αμερικανοί προμηθευτές πληρώνονταν σε δολάρια από πόρους του προγράμματος. Οι ευρωπαίοι παραλήπτες, τα πλήρωναν με πίστωση, σε εθνικό νόμισμα. Αυτές οι πληρωμές κατετίθεντο σε έναν ειδικό λογαριασμό του κάθε κράτους και χρησιμοποιούνταν από τις κυβερνήσεις για νέες επενδύσεις.
Το 1948 η Ελλάδα χρειαζόταν εισαγωγές αξίας 480 εκατομμυρίων δολαρίων για τροφή, καύσιμα και τις βασικές λειτουργίες της οικονομίας, αλλά είχε τη δυνατότητα απορρόφησης μόλις 150 εκατομμυρίων. Τα τραπεζικά αποθέματα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Οι άνθρωποι έδιναν μάχη να επιβιώσουν. Την 1η Ιουλίου 1948, ανακοινώθηκε η επικύρωση της παροχής οικονομικής βοήθειας στη χώρα μας: «Η διμερής ελληνοαμερικανική συμφωνία περί εφαρμογής και εν Ελλάδι του Σχεδίου Μάρσαλ εμονογραφήθη χθες την 1ην μ.μ. υπό του υπουργού των Εξωτερικών κ. Τσαλδάρη και του επιτετραμμένου των Ηνωμ. Πολιτειών κ. Ράνκιν». Αυτό σήμαινε αποκατάσταση τηλεπικοινωνιών, δημιουργία ενιαίου συστήματος παραγωγής και παροχής ηλεκτρικής ενέργειας που θα προερχόταν από ελληνικές πηγές, δίκτυο μεταφορών μέσω σιδηροδρόμων, οδικών αρτηριών, γεφυρών, λιμανιών. Το δεύτερο κύμα επενδύσεων αφορούσε τη γεωργία. Στον τομέα της υγείας εξαλείφθηκε η ελονοσία, σημειώθηκε δραστική μείωση μολυσματικών ασθενειών όπως η φυματίωση και ο τύφος. Πολύ σημαντική ήταν και η στρατιωτική βοήθεια που δέχτηκε η Ελλάδα με την αποστολή πολεμικού υλικού. Η υλοποίηση του Σχεδίου Μάρσαλ διήρκεσε τέσσερα χρόνια. Η συμφωνία βέβαια περιείχε πολλές πτυχές που αποτελούσαν σαφή παρέμβαση στα εσωτερικά της Ελλάδας. Όμως μέσα στα επόμενα επτά χρόνια άλλαξε ριζικά η δομή της ελληνικής οικονομίας καθώς η χώρα άρχισε να παράγει και να εξάγει. Η εισροή συναλλάγματος αυξήθηκε από 150 εκατ. δολάρια σε 300 εκατομμύρια. Βέβαια η απουσία οργανωμένης δημόσιας διοίκησης, που δυσχέρανε το συντονισμό των εισερχόμενων χρημάτων και ο εμφύλιος πόλεμος λειτούργησαν ανασταλτικά και η Ελλάδα δεν μπόρεσε να απορροφήσει πλήρως τα κονδύλια και να τα διαθέσει για την οικονομική ανασυγκρότηση.
Το σχέδιο Μάρσαλ μέσω της ευρωαμερικανικής συνεργασίας συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας και καθιέρωσε την υπερατλαντική πολιτική και στρατιωτική συνεργασία των δύο ηπείρων. Για την Ελλάδα το σχέδιο αποδείχτηκε σωτήριο για τους κατοίκους μετά τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου και οριστικοποίησε την πρόσδεση της χώρας στο άρμα του δυτικού συνασπισμού.
Αντιγόνη Καρύτσα*
Φιλόλογος
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
