Μορφές πειθούς – Έκθεση Γ’ Λυκείου

Μορφές πειθούς – Έκθεση Γ’ Λυκείου

Κείμενα πειθούς είναι εκείνα μέσω των οποίων ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει τους δέκτες / αναγνώστες για την ορθότητα των θέσεών του. Tέτοια κείμενα θεωρούνται τα ακόλουθα:

Οι διαφημίσεις, οι οποίες προσπαθούν να πείσουν το δέκτη – καταναλωτή ή ψηφοφόρο – για την ποιότητα ενός προϊόντος, ενός προσώπου ή των υπηρεσιών που παρέχονται.

Παράδειγμα: Στόχευε ψηλά! Απογειώσου επαγγελματικά. Γίνε αθλητικός συντάκτης. Σπούδασε στο Κ.Α.Ρ.

Ο Πολιτικός λόγος, που στοχεύει να πείσει το εκλογικό σώμα, κυρίως, για την ορθότητα κάποιων πολιτικών τοποθετήσεων.

Παράδειγμα: Τα καράβια μας σαπίζουν. Τα ψάρια μένουν στο λιμάνι απούλητα. Τι ξέρει ο ανιψιός του Μαντά για τα προβλήματα του νησιού; Ψηφίστε Γκόρτζο. Αυτός είναι η λύση. Γκόρτζος!

Ο Δικανικός λόγος, που επιδιώκει να πείσει τους δικαστές, τους ενόρκους, αλλά και την κοινή γνώμη ευρύτερα, για την αθωότητα ή την ενοχή ενός κατηγορουμένου.

Παράδειγμα: Η Ελληνική Δημοκρατία, παραλείποντας να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για τη θέσπιση κι εφαρμογή ενός συνεκτικού, συγκεκριμένου κι ολοκληρωμένου θεσμικού καθεστώτος, ικανού να εξασφαλίσει τη βιώσιμη διαχείριση και την αποτελεσματική προστασία των ζωνών ειδικής προστασίας, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησης που θέτει η οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 2ας Απριλίου 1979, περί της διατήρησης των άγριων πτηνών, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τις συνδυασμένες διατάξεις της οδηγίας αυτής, καθώς και της οδηγίας 92/ 43/ ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21^ηςΜαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Δεδομένου ότι οι ουσιωδέστεροι ισχυρισμοί της Ελληνικής Δημοκρατίας απορρίφθηκαν, πρέπει αυτή να καταδικαστεί στα δικαστικά έξοδα σύμφωνα με το αίτημα της επιτροπής.

(καταδικαστική απόφαση του Β΄ τμήματος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου),

Ο «ιός» της Κυριακής, εφημ. Ελευθεροτυπία, 28/12/2008

Ο Επιστημονικός λόγος, που επιχειρεί να πείσει την επιστημονική, κυρίως, κοινότητα για την ορθότητα κάποιων επιστημονικών πορισμάτων.

Παράδειγμα: Έχουμε διδαχθεί από τα σχολικά εγχειρίδια ότι το όνομα του Αιγαίου πελάγους δόθηκε προς τιμήν του βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα, πατέρα του Θησέα. Πιο πειστική φαίνεται η ετυμολογία της λέξης αιγαίον από το αιξ (κατσίκα), παράγωγο του ομηρικού ρήματος αΐσσω (πηδώ). Από τα αρχαιότερα εξημερωμένα ζώα, η αίγα είναι αυτή που κατεξοχήν αναρριχάται, σκαρφαλώνει στους βράχους πηδώντας. Οι αρχαίοι Έλληνες συνεκδοχικά συνήθιζαν να αποκαλούν «αίγες» και τα κύματα, προφανώς επειδή κι αυτά … πηδούν, όταν η θάλασσα είναι αγριεμένη. Ο παραδοξογράφος Αρτεμίδωρος ο δαλδιανός από την Έφεσο (2^ος αιώνας μ.Χ.) είναι σαφής όταν γράφει «… τα μεγάλα κύματα αίγας εν τη συνηθεία λέγομεν … και το φοβερώτατον πέλαγος Αιγαίον λέγεται». Με παρόμοια συνεκδοχή σημερινοί νησιώτες του Αιγαίου αποκαλούν «πρόβατα» τα μεγάλα κύματα, ακριβώς όπως οι Γάλλοι, ενώ οι Άγγλοι τα αποκαλούν «άσπρα άλογα». (…) Προφανώς για τον ίδιο λόγο η ακτή όπου καταλήγουν πηδώντας «οι αίγες της αλός» (τα θαλάσσια κύματα) ονομάστηκε αιγιαλός (σημ. γιαλός).

Χρ. Ντούμας, εφημ. Καθημερινή, 28/12/2008

Το Δοκίμιο, που αποτελεί έντονη ή έμμεση προσπάθεια να πεισθεί ο αναγνώστης σχετικά με θέσεις τις οποίες διατυπώνει ένας δοκιμιογράφος.

Παράδειγμα: Ο Μεγάλος Πόλεμος της εποχής μας είναι πνευματικός. Η Μεγάλη Ύφεση είναι οι ζωές μας. Μεγαλώνοντας, η τηλεόραση μας έμαθε όλους να πιστεύουμε ότι μια μέρα θα είμαστε όλοι εκατομμυριούχοι και θεοί του κινηματογράφου και ροκ σταρ. Όμως, αυτό δε θα συμβεί. Και σιγά – σιγά το συνειδητοποιούμε. Και είμαστε πολύ, παρά πολύ εξοργισμένοι.

Τάιλερ ντέρντεν.

Πειθώ στη διαφήμιση :

Η διαφήμιση αποτελεί μορφή σκόπιμης επικοινωνίας με την οποία ο πομπός επιδιώκει, χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές, μέσω της δημιουργίας ενός πρωτότυπου μηνύματος να προκαλέσει στο δέκτη ευνοϊκή διάθεση για ένα υλικό ή πνευματικό παράγωγο/προϊόν και να τον παρακινήσει να το αγοράσει. Επίσης, αποσκοπεί στην προβολή προσώπων ή ιδεών.

Η διαφήμιση ως επικοινωνιακή πράξη ( βασικά στοιχεία της διαφήμισης ως μορφή επικοινωνίας :

Πομπός: η επιχείρηση ή ο οποιοσδήποτε άλλος φορέας που παράγει ή διαφημίζει το προϊόν

Δέκτης: το καταναλωτικό κοινό

Μήνυμα: το διαφημιστικό κείμενο που μπορεί να είναι γραπτό, προφορικό , γλωσσικό , μη γλωσσικό ( το περιεχόμενο που διαχέεται μέσω του διαφημιστικού κειμένου )

Επικοινωνιακό μέσο – κανάλι ( επικοινωνιακός δίαυλος ): ραδιόφωνο , τηλεόραση , εφημερίδα , περιοδικό , το διαδίκτυο, η αφίσα , κινηματογράφος , φέιγ – βολάν , ταμπέλες , ακόμη και το ίδιο το άτομο )

Επικοινωνιακός κώδικας – γλώσσα: γλώσσα , εικόνα , ήχος ή κι ο συνδυασμός όλων ή μέρους των στοιχείων αυτών .

Μορφές – είδη διαφημιστικών μηνυμάτων :

α) Μήνυμα που αναπτύσσεται με άμεσο τρόπο , χωρίς προλόγους και περιττές εξηγήσεις . Έχουμε άμεση αντίληψη του προβαλλόμενου προϊόντος .

β) Αφηγηματικό μήνυμα – με μια σύντομη ιστορία επιδεικνύεται το προϊόν .

γ) Μήνυμα μονολόγου – διαλόγου : συνήθως το συγκεκριμένο μήνυμα παρέχεται με τη μορφή μαρτυρίας κάποιου καταναλωτή ή ειδικού .

δ) Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα ( λεζάντα ) .

ε) Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα – ευρήματα : ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας με λογοπαίγνια , μεταφορές , παρομοιώσεις , σπάνιες κι εξεζητημένες λέξεις – φράσεις , χρήση του χιούμορ , της υπερβολής , της έκπληξης.

στ) Μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα .

Μέσα – τρόποι – τεχνικές διαφημιστικής πειθούς :

α) Επίκληση στη λογική : χρήση επιχειρημάτων , καθώς και τεκμηρίων αλλά και σοφιστικών τεχνασμάτων για την προσέλκυση των καταναλωτών

Παράδειγμα: α. « Λόγοι για να πάρετε επαγγελματικό δάνειο : χαμηλή μηνιαία δόση , σε 20 μέρες τα χρήματα στο χέρι σας» . β. Εταιρία προϊόντων διατροφής ισχυρίζεται: «Τα προϊόντα μας είναι αγνά, γιατί δε χρησιμοποιούμε συντηρητικά».

β) Επίκληση στο συναίσθημα : προσπάθεια των διαφημιστών να διεγείρουν συναισθηματικά τους δέκτες προκειμένου να επιτύχουν την προσέγγισή τους ( φόβο , ενοχή , ευθύνη , ευχαρίστηση κ.ά. ). Επιτυγχάνεται με τα ακόλουθα μέσα:

Περιγραφή του προϊόντος με συναισθηματικά φορτισμένες εκφράσεις.
Αφήγηση μιας ιστορίας με τη χρήση λεξιλογίου συγκινησιακά φορτισμένου.
Ειρωνεία, που συνήθως στρέφεται σε βάρος όσων δεν υιοθετούν τη στάση ζωής και τις αντιλήψεις που προβάλλονται από τη διαφήμιση, ή εναντίον εκείνων που δεν προβαίνουν στην αγορά των συγκεκριμένων προϊόντων.
Αξιολογικό λόγο, που ενέχει λέξεις με ηθική διάσταση, έτσι ώστε το διαφημιζόμενο προϊόν να ταυτίζεται στη συνείδηση του κοινού με μια ανώτερη αξία ή ιδέα, την οποία υποτίθεται ότι υπηρετεί.

Παράδειγμα: α. « Μπύρα χ , γιατί έτσι σας αρέσει»,

β. «Το υπουργείο Υγείας προειδοποιεί: Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία.

γ) Επίκληση στην αυθεντία : ο διαφημιστικός λόγος ενισχύεται κι αποκτά αξιοπιστία με τη χρησιμοποίηση επιφανών προσώπων στα διαφημιστικά μηνύματα ( ειδικός, επιστήμονας, αθλητής, «αστέρας» του θεάματος, ηθοποιός, μουσικός δημοφιλές πρόσωπο …)

Παράδειγμα: α. « 29 κατασκευές πλυντηρίων συνιστούν χ. Αυτοί ξέρουν ».

β. Ο τάδε διάσημος ποδοσφαιριστής, όταν φοράει μια συγκεκριμένη μάρκα αθλητικά υποδήματα, ενισχύει το μήνυμα στο δέκτη ότι αυτά τα υποδήματα θα τον κάνουν να παίζει καλύτερα ποδόσφαιρο και να μοιάζει στο είδωλό του.

δ) Συνειρμός ιδεών : πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία οι παραστάσεις συνδέονται μεταξύ τους στη συνείδηση του ατόμου κι , όταν μία από αυτές ανακληθεί στη μνήμη , τότε είναι δυνατό να παρασύρει μαζί της και τις άλλες παραστάσεις, που τον προδιαθέτουν ευνοϊκά π.χ. α. Ταύτιση χαρούμενων οικογενειακών στιγμών με μία συγκεκριμένη μάρκα ζυμαρικών . Επίσης , « πάνα είναι μόνο μία » : συνειρμικά μας παραπέμπει στο « μάνα είναι μόνο μία » και η πάνα συνδέεται με ιδιότητες της μάνας ( στοργή , αγάπη , φροντίδα ) . β. Τα τσιγάρα Marlboro έχουν συνδεθεί στη σκέψη μας με τον ανεξάρτητο, αρρενωπό κάου-μπόι και τις εικόνες της «Άγριας Δύσης», που παραπέμπουν στη γοητεία της περιπέτειας και της ανεξαρτησίας.

ε) Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός ( λανθάνουσα αξιολόγηση ) / επίκληση στο ήθος του πομπού : πρόκειται για μήνυμα που υποβόσκει , που « κρύβεται » ή μεταδίδεται χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτό από το δέκτη , ένα μήνυμα που δεσμεύει – παγιδεύει το δέκτη. Συγκεκριμένα, ο πομπός προσπαθεί να εγκλωβίσει το δέκτη σε μια συγκεκριμένη καταναλωτική τακτική, διατυπώνοντας μια γενικόλογη, δήθεν κρίση, στην οποία, όμως, υποκρύπτεται με έντεχνο τρόπο (υπολανθάνει) ο χαρακτηρισμός του καταναλωτή, ανάλογα με τις επιλογές του.

Παράδειγμα: α. « αποσμητικό χ , για άνδρες που δε χρειάζεται να προσπαθήσουν πολύ » , εδώ υπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση η « καταδίκη » όσων δεν προτιμούν το συγκεκριμένο αποσμητικό . Αυτοί προσπαθούν πολύ . Επίσης β. « οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ », το διαφημιστικό αυτό μήνυμα απαξιώνει τους οδηγούς άλλων αυτοκινήτων κι ωθεί το δέκτη στην απόκτηση του προϊόντος, ώστε να θεωρείται έξυπνος.

στ) Αναλυτική περιγραφή κι επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος : στόχος σ’ αυτήν την περίπτωση είναι η άσκηση πειθούς στον καταναλωτή με καταγραφή των γνωρισμάτων που διακρίνουν ένα προϊόν π.χ. η παρουσίαση των αρετών ενός αυτοκινήτου ( κυβισμός, αξεσουάρ , αισθητική , χωρητικότητα , κατανάλωση …)

Παράδειγμα: Σε διαφημιστική καταχώριση διαβάζουμε: «Το νέο HIACE της TOYOTA: με κινητήρες EURO στα 2.500 κυβικά και ιπποδύναμη μέχρι και 117 άλογα. Με μονή ή δίφυλλη πίσω πόρτα και μακρύ ή κοντό σασί. Με χαμηλή κατανάλωση καυσίμου και χαμηλό κόστος χρήσης. Με στάνταρ ABS και αερόσακο οδηγού…»

Παράδειγμα σχολιασμού των τεχνικών:

α΄) Basic: Το νέο ROLLER με ανταλλακτικό μελάνι.

Ενδεικτική απάντηση: Η διαφήμιση αυτή κάνει επίκληση στη λογική του δέκτη, χρησιμοποιώντας ως μέσο την αναλυτική περιγραφή των ιδιοτήτων του προϊόντος.

β΄) Απλά αισθανθείτε όμορφα. Διακοπές στην Τουρκία. Η Κωνσταντινούπολη είναι μία πόλη όπου μπορείτε να χαρείτε τις πραγματικές απολαύσεις της ζωής, όπως να δειπνήσετε στους σύγχρονους ναούς των καλοφαγάδων, να χαλαρώσετε στα “exclusive” μπαρ ή να χορέψετε κατά τη διάρκεια της νύχτας σε κάποιο κομψό κλάμπ. Θα σας υποδεχθούμε με όλα αυτά και ακόμη περισσότερο…

Το διαφημιστικό μήνυμα χρησιμοποιεί τους ακόλουθους τρόπους πειθούς / τεχνικές:

Επίκληση στη λογική του δέκτη, μέσα από τη χρήση τεκμηρίων – παραδειγμάτων (να δειπνήσετε … κομψό κλαμπ).
Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη, μέσα από: Συναισθηματικά φορτισμένες εκφράσεις (ναούς των καλοφαγάδων), συνειρμό ιδεών (περιγραφή της ζωής στην Τουρκία, ώστε να διαμορφωθούν θετικοί συνειρμοί).

Αξιολόγηση διαφημιστικού μηνύματος :

Στην αξιολόγηση ενός διαφημιστικού μηνύματος , οφείλουμε να κάνουμε την εξής διερεύνηση : πρόκειται για μήνυμα που στηρίζεται σε θεμιτά μέσα ή μήπως λειτουργεί με τρόπο αθέμιτο και παραπλανητικό , για να επηρεαστεί ο καταναλωτής ; Ειδικότερα , πρέπει να λεχθούν τα ακόλουθα :

Γίνεται χρήση ορθών επιχειρημάτων κι αξιόπιστων τεκμηρίων ή παραπειστικών μεθόδων , δηλαδή χρήση ψευδών ή άκυρων επιχειρημάτων , μεροληπτικών ή άσχετων τεκμηρίων , κινδυνολογίας , κατάχρηση αυθεντίας;

Μήπως πρόκειται για « γκρίζα διαφήμιση » : είναι η διαφήμιση που προβάλλεται έμμεσα , συγκεκαλυμμένα , όχι στα πλαίσια του προβλεπόμενου διαφημιστικού χρόνου ή χώρου , αλλά παρεμβάλλεται κατά τη διάρκεια της κανονικής ροής ενός προγράμματος ( π.χ. ως στοιχείο του σεναρίου μιας κινηματογραφικής ταινίας ) .

Μήπως πρόκειται για αρνητική – μαύρη διαφήμιση ; Πρόκειται για τη διαφήμιση που προσπαθεί να επηρεάσει το κοινό υπέρ κάποιου προϊόντος , προβάλλοντας τις αρνητικές ιδιότητες άλλων ανταγωνιστικών προϊόντων κι όχι τα θετικά στοιχεία του ίδιου .

Πότε καθίσταται αθέμιτη η διαφήμιση;

Η διαφήμιση καθίσταται αθέμιτη, όταν δε σέβεται την ανθρώπινη προσωπικότητα και την ελεύθερη βούληση του καταναλωτή. Πιο συγκεκριμένα:

Η διαφήμιση δε σέβεται την ανθρώπινη προσωπικότητα, όταν: Εκμεταλλεύεται κατώτερα ένστικτα μέσα από την άσεμνη προβολή του ανθρώπινου σώματος, γελοιοποιεί άτομα με φυσικά ελαττώματα ή διαφορετικές, σε σχέση με το μέσο άνθρωπο, επιλογές, προκαλεί μειωτικές διακρίσεις σε βάρος του διαφορετικού (φύλου, θρησκεύματος, φυλής κ.λπ.).
Η διαφήμιση δε σέβεται την ελεύθερη βούληση του καταναλωτή, όταν απευθύνεται στο υποσυνείδητό του και δεν του επιτρέπει να αντισταθεί στην επιρροή της. Αυτό συμβαίνει, όταν: Προκαλεί αισθήματα φόβου ή μειονεξίας (ώστε να τα εκμεταλλευτεί), εκμεταλλεύεται την απειρία και την ευπιστία των παιδιών.

Πότε καθίσταται παραπλανητική η διαφήμιση;

Η διαφήμιση καθίσταται παραπλανητική, όταν επιδιώκει να δημιουργήσει πλάνη στους δέκτες, ώστε να καταστούν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Κάτι τέτοιο μπορεί να εντοπιστεί στις πληροφορίες που παρέχονται αναφορικά με τα χαρακτηριστικά των προϊόντων, δηλαδή: την επάρκειά τους, την ημερομηνία κατασκευής τους, τις προδιαγραφές τους, τη γεωγραφική καταγωγή ή την εμπορική προέλευσή τους, τα αποτελέσματα που προσδοκεί ο καταναλωτής από τη χρήση τους, τα πορίσματα των δοκιμών ή των ελέγχων αναφορικά με τις ιδιότητές τους κ.λπ.

Η διαφήμιση πείθει ευκολότερα το δέκτη να υιοθετήσει τις παραπλανητικές πληροφορίες, όταν του διαμορφώνει την πίστη ότι αυτές παρέχονται από κάποιο πρόσωπο υψηλού κύρους, που διαθέτει ειδικές γνώσεις ή έχει κάνει σχετικές έρευνες. Έτσι, οι πρωταγωνιστές της διαφήμισης είναι καλλιτέχνες, αθλητές, καθώς και πρόσωπα που υποδύονται τους επιστήμονες ή τους δημοσιογράφους. Για τον ίδιο λόγο, χρησιμοποιούνται συχνά επιστημονικοί ή αδιαφανείς όροι που αδυνατεί ο δέκτης να προσπελάσει εύκολα.

Προδιαγραφές ενός διαφημιστικού μηνύματος:

Σύμφωνα με τη γνώμη των ειδικών, το κείμενο μιας διαφήμισης πρέπει να καλύπτει τις εξής προδιαγραφές:

Να ελκύει την προσοχή του δέκτη
Να προκαλεί το ενδιαφέρον του
Να του δημιουργεί την επιθυμία αγοράς
Να τον οδηγεί στην απόκτηση του διαφημιζόμενου προϊόντος.

Γλώσσα της διαφήμισης ( διαφημιστικός λόγος )

Λεξιλόγιο: απλό , λιτό , καθημερινό , αντλούμενο από τον προφορικό λόγο με σκοπό την οικειότητα με τον αναγνώστη . Σπάνιες κι εξεζητημένες λέξεις , νεολογισμοί , ξενικοί τύποι αλλά και χρήση καθημερινών λέξεων – εκφράσεων. Λεκτικός πληθωρισμός (πληθωρικός λόγος) : κατάχρηση συνωνύμων , αλόγιστη παράθεση επιθέτων ή επιρρημάτων, πλεονασμός παραθετικών , (π.χ. Ο πιο μεγάλος, ο πιο πλούσιος, ο πιο διαφορετικός, ο απόλυτος διαγωνισμός ταλέντων έρχεται στον ΑΝΤΕΝΑ», «λεκτικά τέρατα» (π.χ. Έπιπλα ΟΙΚΟΣ. Το τελειότερο ΟΙΚΟσύστημα) , πληθώρα προσδιορισμών , σύνθετη σύνταξη , επαναλήψεις ( στόχος όλων αυτών ο εντυπωσιασμός και η υποβολή με αποτέλεσμα την ακυριολεξία και την ασάφεια ) . Ελλειπτικός λόγος : παράλειψη άρθρων , συνδέσμων , προθέσεων , ρημάτων , προκειμένου να δηλωθεί οικειότητα και φυσικότητα στην έκφραση . Αξιολογικός λόγος : απόπειρα να ταυτιστεί το προϊόν με μια ιδέα , μια αξία , πολυσημία , αδιαφανείς έννοιες , υπαινικτική χρήση της γλώσσας , χρήση λέξεων με ηθική διάσταση . Το διαφημιστικό μήνυμα στηρίζεται σε φράσεις – λέξεις – αξίες, όχι σε τεκμήρια ή επιχειρήματα π.χ. « Η Ελλάδα είναι αδιαπραγμάτευτη ». Συνειρμικός λόγος : ανασύρει απ’ τη μνήμη και τη συνείδηση εικόνες , παραστάσεις που είναι , συνδεδεμένες με άλλες ευχάριστες που προδιαθέτουν ευνοϊκά το δέκτη απέναντι στο προϊόν , π.χ. « η καλύτερη ξανθιά…» , αναφέρεται σε μπύρα , οδηγεί , όμως , συνειρμικά σε μια όμορφη ξανθιά γυναίκα . Ευφημισμός : με θετικούς όρους χαρακτηρίζουμε – ονομάζουμε στοιχεία αρνητικά και δυσάρεστα , με σκοπό τον εξωραϊσμό τους και φυσικά τη διαστρέβλωση της αλήθειας , π.χ. το ουίσκι ή το τσιγάρο παρουσιάζεται ως απόλαυση και ηδονή. Επιτήδευση, με στόχο τον εντυπωσιασμό, π.χ. «Αρμονική συνύπαρξη τέχνης και τεχνικής. Ένα με το χώρο σας, ένα με τις απαιτήσεις σας, ένα με σας». Λογοπαίγνια : χρήση του χιούμορ , της υπερβολής και της έκπληξης , τροποποίησης γνωστών ρητών και φράσεων, π.χ. «Ένα φιλί για κάθε στιγμή … Kiss Fm». Αποκλίσεις από τη γλωσσική νόρμα : ασυνταξίες , σολοικισμοί ( = συντακτικά λάθη ) , ασάφειες, με αποτέλεσμα την ακυριολεξία, π.χ. Μπύρα AMSTEL, γιατί έτσι σας αρέσει», παραδοξολογία.

Ηχητικά σχήματα – μνημονικοί τρόποι: επαναλήψεις ( λεκτικές , φωνολογικές ) που επιβεβαιώνουν τις ιδιότητες του προβαλλόμενου προϊόντος , ενώ παράλληλα δίνουν την εντύπωση του αυθόρμητου κι ανεπιτήδευτου λόγου, ομοιοκαταληξία , παρηχήσεις , αναγραμματισμοί, μηνύματα με ρυθμό , σύντομος και συνθηματολογικός λόγος ( slogan ), καθώς είναι εύκολος να απομνημονευθεί και να εντυπωθεί άμεσα στο νου του δέκτη .

Γραμματικοί τύποι : Οριστική Ενεστώτα – Μέλλοντα : προσδίδει βεβαιότητα για το παρόν – μέλλον , προεξόφληση του μέλλοντος , αμεσότητα και παραστατικότητα στο μήνυμα. Υποτακτική – Προστακτική ( προτρεπτική περισσότερο , με την έννοια της σύστασης κι όχι της προσταγής ) : έντονη παρότρυνση , ενθάρρυνση ή αποτροπή , απαγόρευση , που δεν αφήνουν περιθώρια πολλά στο δέκτη . Πρόσωπο – αριθμός: β΄ ενικό , α΄- β΄ πληθυντικό ,για να επιτευχθεί η οικειότητα , η αμεσότητα και η άμεση επικοινωνία .

Σχήματα λόγου : μεταφορές – μεταφορική χρήση των λέξεων ( συνυποδήλωση ) , καθώς δίνεται έμφαση σε μια ιδιότητα του προϊόντος , παρομοιώσεις , προσωποποιήσεις , μετωνυμίες , υπερβολές , ρητορικές ερωτήσεις … με στόχο την παραστατικότητα , την έμφαση και τη συναισθηματική φόρτιση .

Αφηγηματικοί τρόποι : αφήγηση , περιγραφή , επεξηγηματικός μονόλογος , διάλογος .

Σύνταξη : ο διαφημιστικός λόγος φαινομενικά είναι ατημέλητος , πεζολογικός , χωρίς συνοχή , ενότητα κι επιχειρηματολογία , όμως στην πραγματικότητα είναι περίτεχνα οργανωμένος . Το διαφημιστικό κείμενο μιμείται τον προφορικό λόγο, προκειμένου να φανεί ως φυσική κι όχι ως προσχεδιασμένη επικοινωνία . Επιπλέον , ο λόγος της διαφήμισης οφείλει να είναι επικοινωνιακός : να « λέει πολλά » με όσο το δυνατό λιγότερες λέξεις .

Παραδείγματα σχολιασμού της μορφής της διαφήμισης:

α΄ ) Σουρωτή. Ξεδιψάστε τη φαντασία σας!

Ενδεικτική απάντηση: Πρόκειται για άμεσo μήνυμα, που στηρίζεται σε τεχνάσματα, καθώς χρησιμοποιεί επιτηδευμένο λόγο. Εν προκειμένω, παρατηρούμε τα ακόλουθα:

Σχήματα λόγου (ξεδιψάστε τη φαντασία – μεταφορά).
Προστακτική έγκλιση και β΄ πρόσωπο, για να ενισχυθεί η προτρεπτική λειτουργία του μηνύματος.

β΄ ) ΣΑΣ ΑΦΗΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΗΣΥΧΙΑ ΣΑΣ

Χάρη στο νέο μονωτικό σύστημα που περιορίζει υψηλές συχνότητες και δονήσεις, αλλά και στο νέο μοναδικό μοτέρ INVERTER, το πλύσιμο των ρούχων γίνεται σχεδόν αθόρυβο. Κι αν θέλετε στερεοφωνική ησυχία, υπάρχει αθόρυβο στεγνωτήριο! Αναμφίβολα, ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο θορύβους. Ας τους βγάλουμε τουλάχιστον από το σπίτι μας! AEG

Ενδεικτική απάντηση: Το διαφημιστικό μήνυμα παραθέτει επιχειρήματα (ζούμε σε έναν κόσμο … πλάι μας!), ενώ στηρίζεται σε τεχνάσματα / ευρήματα που βασίζονται στον πλεονασμό και την επιτήδευση:

Ο πλεονασμός εμφανίζεται με κατάχρηση συνωνύμων κι επαναλήψεις (ησυχία, αθόρυβο, θορύβους, νέο).

Η επιτήδευση εμφανίζεται με :

Ξενικούς όρους (ΙΝVERTER)
Απροσδόκητους λεκτικούς συνδυασμούς (σχεδόν αθόρυβο)
Χρήση χιούμορ (στερεοφωνική ησυχία)
Επιλογή οριστικής έγκλισης, που παρουσιάζει τις ιδιότητες του προϊόντος ως αδιαμφισβήτητες (αφήνουν, περιορίζει, γίνεται, υπάρχει, ζούμε)
α΄ και β΄ πρόσωπο, που καθιστούν το μήνυμα άμεσο και ζωντανό (θέλετε, ζούμε, βγάλουμε).

Πειθώ στο δικανικό λόγο : (δεν αποτελεί εξεταστέα ύλη του μαθήματος της Έκφρασης – Έκθεσης , οπότε δε θα γίνει ευρύτερη ανάπτυξη ).

Πειθώ στον πολιτικό λόγο :

Στα πλαίσια του πολιτικού λόγου λειτουργούν όλα τα προφορικά ή γραπτά κείμενα που κατά καιρούς εκφωνούν ή γράφουν πολιτικοί . Θα μπορούσαμε, όμως, να θεωρήσουμε ως δείγματα πολιτικού λόγου και κείμενα που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά αυτής της μορφής πειθούς, όπως διάφορα άρθρα, δοκιμιακά κείμενα , επιφυλλίδες . Kυρίως, όμως, ο πολιτικός λόγος εκφωνείται από ένα πολιτικό πρόσωπο. Ως τέτοιο μπορεί, για παράδειγμα, να θεωρηθεί ο ηγέτης μιας παράταξης ή ενός κράτους, κάποιος αιρετός αντιπρόσωπος του λαού (π.χ. υπουργός, βουλευτής, δήμαρχος κ.λπ.) ή μιας ομάδας ατόμων με κοινές επιδιώξεις, καθώς και ένας μεμονωμένος πολίτης, ο οποίος δραστηριοποιείται με τις πράξεις, τα λόγια ή τα κείμενά του στο πολιτικό «γίγνεσθαι».

Περιεχόμενο: Ο πομπός σε ένα κείμενο πολιτικού λόγου αναφέρεται σε κάποιο θέμα της τρέχουσας κοινωνικής ή διεθνούς πολιτικής επικαιρότητας. Με το λόγο του προσπαθεί να καταδείξει τις θέσεις του, να τονίσει την ανάγκη λήψης μέτρων, να εξηγήσει τα μέσα που έχουν ήδη ληφθεί, να αποδείξει την ορθότητα των επιλογών του ίδιου, της παράταξής του ή των συνεργατών του, να στηλιτεύσει το ρόλο των πολιτικών αντιπάλων του, να ασκήσει κριτική σε πρόσωπα ή γεγονότα, να προτείνει συγκεκριμένα σχέδια δράσης, να καταστήσει σαφές στο δέκτη ότι οι χειρισμοί του ίδιου ή της παράταξής του, μελλοντικά θα αποβούν επωφελείς, και να υποσχεθεί ότι θα λάβει μέτρα φιλολαϊκά.

Σκοπός ενός πολιτικού λόγου : Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός ( οι πολιτικοί ταγοί , οι ιθύνοντες , η εξουσία ) επιθυμεί να πείσει το δέκτη ( τους πολίτες ή άλλα πολιτικά πρόσωπα ) να λάβει συγκεκριμένες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποιες ενέργειες που εναρμονίζονται με τις επιταγές του πομπού, π.χ. να ψηφίσει αυτό ή εκείνο το κόμμα που θα κυβερνήσει τη χώρα ή θα αποτελεί τη φωνή του στο Κοινοβούλιο.

Οι μορφές που προσλαμβάνει είναι δύο: α. Η θεμιτή στρατηγική της πειθούς και β. Η αθέμιτη στρατηγική της προπαγάνδας. Γενικώς, είναι συχνή η εμφάνιση στατιστικών στοιχείων, αριθμητικών δεδομένων και πορισμάτων έρευνας, στην προσπάθεια του πομπού να αποδείξει τα λεγόμενά του.

α. Ο πολιτικός λόγος της πειθούς: Όταν ο πολιτικός επιλέγει να στραφεί στην πειθώ, επιδιώκει τη διαφώτιση του δέκτη, ώστε αυτός να προβεί σε ορθολογικές αποφάσεις.

Περιεχόμενο: Για το σκοπό αυτό, του παρέχει επαρκείς πληροφορίες ελεγμένου κύρους, με τις οποίες τον βοηθά να συνδιαλλαγεί, να ασκήσει κριτική και να ενισχύσει ή να μεταβάλλει τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και αντιλήψεις του, στρεφόμενος, τελικά, σε ορθές στάσεις. Στην προσπάθεια αυτή, αξιοποιεί τις αιτιώδεις σχέσεις, προβαίνει στη διάκριση προθέσεων – σκοπών, αποτελεσμάτων – κινδύνων κ.λπ.

Δομή: Οι πληροφορίες που παρέχει ο πολιτικός ο οποίος στρέφεται στην πειθώ, και οι ιδέες που προβάλλει, διακρίνονται από αλληλουχία και διαρθρώνονται ομαλά, μέσα από καλά οργανωμένες υποτακτικές συνδέσεις που αναδεικνύουν τις λογικές σχέσεις των νοημάτων.

Τρόποι πειθούς: Επιπλέον, όλες οι απόψεις ή οι επικρίσεις αιτιολογούνται κι αποδεικνύεται η ορθότητά τους μέσα από την επίκληση στη λογική (με τη χρήση επιχειρημάτων και τεκμηρίων, όπως στατιστικά στοιχεία, παραδείγματα, γεγονότα κ.λπ.) και την επίκληση στην αυθεντία (έγκριτοι στοχαστές, αναλυτές επιστήμονες).

Παράδειγμα πολιτικού λόγου της πειθούς:

Ζητείται κοινωνική δικαιοσύνη

Σε μια διάσημη απόφασή του το 1923 ο Λόρδος Χιούαρτ, επιφανής φιλόσοφος του Δικαίου και σημαίνων δικαστής, δηλώνει ότι η δικαιοσύνη δεν αρκεί να αποδίδεται, πρέπει και να φαίνεται. Ακριβέστερα: «είναι πρωταρχικής σημασίας όχι μόνο να αποδίδεται δικαιοσύνη, αλλά και να μπορεί να γίνεται αντιληπτό, χωρίς την παραμικρή σκιά αμφιβολίας, ότι έχει αποδοθεί». Είναι χρήσιμο να σκεφθούμε αυτό το αίτημα αξιολογώντας τα πλεονεκτήματα και τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης και τον ιδιαίτερο ρόλο που έχει αλλάξει η αλληλεξάρτηση στην επιτυχία της.

Υπάρχουν ικανοί λόγοι για να θεωρήσει κανείς ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση αποτελεί έναν έξοχο συλλογικό στόχο κι ότι συμβάλλει σημαντικά στην ευημερία του κόσμου. Ταυτοχρόνως κανείς δε θα αρνηθεί ότι είναι δύσκολο να πείσει κάποιος τους επικριτές της ότι αποτελεί καλό για όλους, ακόμη και για τους πιο φτωχούς. Πολλοί, ιδιαίτερα στις λιγότερο πλούσιες χώρες του πλανήτη, δυσκολεύονται, απόλυτα καλόπιστα, να θεωρήσουν ότι η παγκοσμιοποίηση είναι επωφελής για αυτούς: αυτή η διαφορά απόψεων αποτελεί μια τεράστια πρόκληση.

Οι επιτυχίες της παγκοσμιοποίησης είναι εμφανείς σε πολλά σημεία του πλανήτη. Πριν από μερικούς αιώνες ο κόσμος κυριαρχούταν από τη φτώχια και οι ανθρώπινες ζωές ήταν «σκληρές, βίαιες και σύντομες», εκτός από ελάχιστους θυλάκους ευημερίας. Η ανέχεια ξεπεράστηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη στην επέκταση των οικονομικών σχέσεων και στη διάδοση της σύγχρονης τεχνολογίας…

β. Ο πολιτικός λόγος της προπαγάνδας: Όταν ο πομπός αποσκοπεί στην ανέλιξη ή στην παγίωση του στην εξουσία με κάθε τίμημα, ο λόγος του λειτουργεί παραπειστικά και στρέφεται στην προπαγάνδα, με σκοπό το φανατισμό του δέκτη και την επίτευξη αθέμιτων επιδιώξεων (άδικος λόγος της εξουσίας).

Τι είναι η προπαγάνδα: Σε αυτή, λοιπόν, την περίπτωση, μετέρχεται με συστηματοποιημένο τρόπο πλάγιες οδούς και, μέσα από ψυχολογικούς χειρισμούς, επιδιώκει να παρασύρει τους δέκτες. Έτσι, μεταβάλλει τις απόψεις τους και επηρεάζει τη στάση τους, αποσπώντας τη συναίνεσή τους για την επίτευξη προκαθορισμένων στόχων, που οι ίδιοι δεν υποψιάζονται.

Περιεχόμενο: Ο άδικος λόγος της εξουσίας διαμορφώνει δέκτες απληροφόρητους ή παραπληροφορημένους, ανίκανους να διυλίσουν κριτικά τις πληροφορίες και τις ιδέες με τις οποίες έρχονται σε επαφή. Για το σκοπό αυτό, υπεραπλουστεύει τα προβλήματα, βασίζεται σε κλισέ εκφράσεις, αναπαράγει στερεότυπα, διαστρεβλώνει τη σημασία των λέξεων κι αναλώνεται σε κενολογίες (ιδεολογικές αοριστολογίες), κραυγαλέες λεκτικές παροχές (υποσχέσεις) και ρητορισμούς (προτροπές και συνθήματα). Επίσης, δαιμονοποιεί τους αντιπάλους, με αναπόδεικτους ισχυρισμούς (κατασυκοφάντηση, λασπολογία), ύβρεις και αφορισμούς. Έτσι, μέσα από στείρες αντιπαραθέσεις και κινδυνολογίες, καλλιεργεί στις μάζες το φόβο ότι θα εμφανιστούν στο μέλλον ανυπέρβλητα εμπόδια (καταστροφολογία). Απέναντι σε όλα αυτά, παρουσιάζεται ο πομπός ως ο μόνος που ενδιαφέρεται πραγματικά για τα εθνικά και τα κοινωνικά προβλήματα και είναι σε θέση να τα επιλύσει. Μέσα, λοιπόν, από ένα εθνικιστικό παραλήρημα, καλλιεργεί την προσωπολατρία και το μεσσιανισμό. Δηλαδή, προβάλλεται ο ίδιος ως χαρισματική προσωπικότητα, ικανή να απαλλάξει την κοινωνία από όλα τα δεινά της.

Δομή: Επιπλέον, οι σκέψεις δε διαθέτουν συνεκτικότητα, αλλά βασίζονται στον ανυπότακτο (παρατακτικό ή ασύνδετο) λόγο, που, με τη δομική χαλαρότητά του, εμποδίζει το δέκτη να συνειδητοποιήσει τις σχέσεις μεταξύ των νοημάτων. Σε άλλες, πάλι, περιπτώσεις, καταφεύγει σε αλλεπάλληλες υποτάξεις, παρεκβάσεις και συνειρμικές μεταβάσεις, για να κάνει το ύφος πιο στρυφνό και να δυσχεράνει την παρακολούθηση των ιδεών που διατυπώνονται.

Γλώσσα: Παράλληλα, υιοθετείται ένα επιτηδευμένο λεξιλόγιο με σπάνιες, εξεζητημένες κι αδιαφανείς λέξεις, αρχαιοπρεπή στοιχεία και φράσεις της καθαρεύουσας (μεγαλορρημοσύνη, μεγαληγορία), που πείθουν έμμεσα το δέκτη για την πνευματική ανωτερότητα του πομπού. Σε άλλες, πάλι περιπτώσεις ο πολιτικός χρησιμοποιεί το ύφος της λαϊκής έκφρασης, χρησιμοποιώντας αδόκιμους όρους και λαϊκές εκφράσεις ή και ύβρεις, προκειμένου να υποδυθεί τον «άνθρωπο του λαού». Εξάλλου, η χρήση του α΄ ενικού και α΄ πληθυντικού προσώπου δημιουργεί κλίμα οικειότητας και φιλικής επικοινωνίας, που κολακεύει τις μάζες. Την ίδια στιγμή, χρησιμοποιούνται μνημοτεχνικά χαρακτηριστικά (ομοιοκαταληξία, παρήχηση, σχήματα λόγου) και κυριαρχεί μια διατύπωση βεβαιωτική (εμφανίζει ως δεδομένες τις θετικές ιδιότητες του πομπού και ως αυτονόητα αξιόλογο το έργο του), θαυμαστική (εξυμνεί υψηλές αξίες, τις οποίες υποτίθεται ότι υπηρετεί ο πομπός) και δεοντολογική (παραθέτει εντολές, στις οποίες οφείλουν να υπακούσουν οι δέκτες). Στον άδικο λόγο της εξουσίας δεσπόζουν τα ουσιαστικά, κυριαρχεί η ελλειπτικότητα και απουσιάζει η ευκρίνεια, ώστε να αδρανοποιείται η σκέψη των μαζών. Το πολιτικό σύνθημα εξάπτει τα πάθη του πολιτικού ακροατηρίου, ενώ με τη χρήση των φράσεων όπως «είναι φανερό», «είναι γνωστό σε όλους», «είναι αποδεδειγμένο», «είναι λογικό», «κάθε τίμιος άνθρωπος θα…», παρεμποδίζονται οι δυνατότητες του δέκτη να ελέγχει λογικά και να αξιολογεί τις ιδέες και τις πληροφορίες που διαδίδονται. Τέλος, χρησιμοποιούνται όροι με νοηματική ρευστότητα, ώστε να προσαρμόζονται στις ανάγκες ενός ετερόκλητου κοινού και, έτσι, να προσελκύουν όσο γίνεται περισσότερους οπαδούς, χωρίς ουσιαστικά ο ομιλητής να αναλαμβάνει σαφείς δεσμεύσεις έναντι του κοινού του.

Τρόποι πειθούς: Ο τρόπος πειθούς που κυριαρχεί είναι η επίκληση στο συναίσθημα, μέσα από συνθήματα, λέξεις που προκαλούν συγκίνηση, λανθάνουσα αξιολόγηση του δέκτη και γλυκερές κολακείες προς τις μάζες. Ταυτόχρονα, παρατηρείται συχνά η επίκληση στο ήθος του πομπού και η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Αντίθετα, απουσιάζουν οι ορθοί συλλογισμοί, αφού δεσπόζουν οι αυθαίρετες κρίσεις και οι αυταπόδεικτες έννοιες. Όταν υπάρχει επίκληση στην αυθεντία, γίνεται συνήθως αναφορά σε προσωπικότητες που αντλούν το κύρος τους από σφαίρες της κοινωνικής ζωής που δε σχετίζονται με την πολιτική και οικονομική διοίκηση, όπως ιερείς, αρχαίους προγόνους κ.λπ. Άλλες φορές απομονώνονται κρίσεις έγκυρων στοχαστών, οι οποίες συνδέονται αυθαίρετα με άσχετα συμπεράσματα.

Έτσι, ενεργοποιείται το «θυμικό» και παρακάμπτεται η λογική κρίση του δέκτη (βουλητική λειτουργία της γλώσσας), αφού δεν προσκομίζονται αποδείξεις, αλλά απλώς ασκείται πλύση εγκεφάλου.

Παράδειγμα: Ο Μ. Αλέξανδρος μας θυμίζει ότι οι Έλληνες είναι κατακτητές. Οι Έλληνες είναι λαός κυρίων. Λαός κυριάρχων. Και όμως. Αυτοί οι Έλληνες έχουν φτάσει σήμερα να δίνουν μάχη για να διατηρήσουν την ίδια τους την πατρίδα. Μια πατρίδα που καταλαμβάνεται μέρα με τη μέρα από τους παράνομους μετανάστες. Έχουν φτάσει αυτοί που εκπολιτίσαμε να μας βιάζουν, να μας σκοτώνουν, να μας κλέβουν, να μας παίρνουν τις δουλειές μας. Να είμαστε στον τόπο μας οι τελευταίοι των τελευταίων. Μια κυβέρνηση που μας έχει παραδώσει. Μια αντιπολίτευση που συμπράττει. Εκείνος που χαρακτήρισε τον Αλέξανδρο ιμπεριαλιστή και σφαγέα των λαών δεν ήταν ένας αριστερός, ήταν ο κ. Μίχας, ο οποίος ανήκει και υποστηρίζει τη μεγάλη δημοκρατική και φιλελεύθερη παράταξη της Ν.Δ. Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε ένα γόρδιο δεσμό. Είτε ψηφίσουμε εκεί είτε ψηφίσουμε εδώ. Και όμως. Το δεσμό ο Αλέξανδρος μας έδειξε πώς να τον κόψουμε: με το σπαθί. Το λαϊκό εκείνο σπαθί που σημαίνει ξεσηκωμό, αντίσταση πατριωτική, αγώνα πολιτικό, εθνική επανάσταση, λαϊκή επανάσταση!

Το κοινό υποδέχεται τα κελεύσματα με το ρυθμικό σύνθημα «Πατρίδα, λαός, εθνικισμός».

Μ. Βορίδης, αρχηγός του «Ελληνικού Μετώπου», Ομιλία στις 18/06/2003

(αναδημοσίευση από εφημ. Ελευθεροτυπία, 13/01/2008)

Ενδεικτική απάντηση: Η παραπάνω ομιλία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικού λόγου που στρέφεται στην προπαγάνδα. Στην προσπάθεια αυτή, καταφεύγει στα ακόλουθα τεχνάσματα:

συχνή επίκληση στην αυθεντία (Μ. Αλέξανδρος)
λανθάνουσα αξιολόγηση του δέκτη (οι Έλληνες είναι κατακτητές)
διαστρέβλωση της σημασίας των λέξεων (οι Έλληνες είναι λαός κυρίων, αντίσταση πατριωτική, αγώνα πολιτικό, εθνική επανάσταση, λαϊκή επανάσταση)
κινδυνολογίες και καταστροφολογίες (Αυτοί οι Έλληνες έχουν φτάσει … αντιπολίτευση που συμπράττει)
δαιμονοποίηση των πολιτικών αντιπάλων και υπεραπλούστευση των προβλημάτων (Μια κυβέρνηση … ψηφίσουμε εδώ)
κενολογίες (βρισκόμαστε, λοιπόν … λαϊκή επανάσταση)
χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου, που δημιουργεί κλίμα οικειότητας κι επιχειρεί να δεσμεύσει συναισθηματικά το δέκτη (είμαστε, βρισκόμαστε, ψηφίσουμε κ.λπ.)
κολακείες προς τις μάζες (οι Έλληνες είναι κύριοι, κατακτητές, εκπολιτίσαμε).
Συνθηματολογία (Πατρίδα, λαός, εθνικισμός).

Χαρακτηριστικά πολιτικού λόγου :

Τρόποι πειθούς ( πολιτικός λόγος και πειθώ ): Επειδή ο δέκτης πρέπει να πειστεί ότι με τις αποφάσεις του διευκολύνει την πραγμάτωση ατομικών αλλά και συλλογικών στόχων , ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από:

λογική επιχειρηματολογία ( επίκληση στη λογική – επιχειρήματα , ορθοί συλλογισμοί ή σοφίσματα που τεκμηριώνουν την ορθότητα πολιτικών απόψεων, π.χ. «Η πολιτική μας είναι ορθή, γιατί στηρίζεται σε αρχές κι αξίες δημοκρατικές και υπερασπίζεται τα συμφέροντα όλων των πολιτών», τεκμήρια, δηλαδή στατιστικά στοιχεία, γεγονότα, παραδείγματα, γενικές αλήθειες …π.χ. «Σύμφωνα με έρευνα της Γ.Σ.Ε.Ε. το 10% του εργατικού δυναμικού…» – και στην αυθεντία που αποσκοπούν στην παραπλάνηση του ακροατηρίου ),
αλλά συχνά κι από συναισθηματική φόρτιση ( επίκληση στο συναίσθημα – α) περιγραφή , αφήγηση συνήθως για να δοθεί έμφαση στα γεγονότα ή για την πρόκληση συναισθημάτων , όπως ο φόβος , κινδυνολογία. Σ’ αυτήν την περίπτωση ο πολιτικός περιγράφει μια κατάσταση θετικά ή αρνητικά, επιδιώκοντας να διεγείρει στο δέκτη συναισθήματα αξιοποιήσιμα πολιτικά, π.χ. «Η οικονομία της χώρας καταρρέει, η ανεργία διογκώνεται και οι πολίτες ζουν καθημερινά με το φόβο μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης…» β) ειρωνεία , χιούμορ που σκοπός τους είναι η ανάλαφρη ατμόσφαιρα , η υποτίμηση του αντιπάλου και η εύνοια του ακροατηρίου. Ο πολιτικός με το χιούμορ προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια του δέκτη και να δημιουργήσει ευχάριστη ατμόσφαιρα. Με την ειρωνεία υποβαθμίζει τον αντίπαλο και τις ιδέες του, π.χ. «Θα συμφωνήσω με τον Υπουργό Οικονομικών. Πράγματι, το καλάθι της νοικοκυράς είναι γεμάτο, από … ακρίβεια!» γ) γλώσσα συγκινησιακά φορτισμένη κι έννοιες αυταπόδεικτες ή με τεράστια ηθική διάσταση που σκοπός τους είναι η παγίδευση του δέκτη , η αδυναμία του να λειτουργήσει κριτικά και να αμφισβητήσει τον πομπό και η «στέγαση» των υπόλοιπων νοημάτων , τα οποία αντλούν κάτι από το μεγαλείο των λέξεων – αξιών ) και ρητορεία ( που αποσκοπεί στην άκριτη αποδοχή από το δέκτη των απόψεων κι αποφάσεων του πομπού και στην παγίδευση του δέκτη ) .
Βέβαια , και η αναφορά στο ήθος είτε με τη μορφή της επίκλησης του πομπού ( ο πομπός αναφέρεται στο ήθος και τις αρετές του με θετικούς χαρακτηρισμούς σε α΄ πρόσωπο – ενικό ή πληθυντικό – κυρίως στους αγώνες του υπέρ του λαού με σκοπό να παρουσιάσει ένα αξιόπιστο , φερέγγυο , ειλικρινές , ικανό , και τίμιο πρόσωπο στο ακροατήριό του, π.χ. «Εμείς δεν αρνούμαστε όσα υποστηρίζαμε στο παρελθόν και δε θα απαρνηθούμε την πολιτική μας, για να γίνουμε αρεστοί στους οικονομικά ισχυρούς» )
είτε με τη μορφή της επίθεσης στον αντίπαλο ( άμεση – έμμεση επίθεση που αποσκοπεί στην υπονόμευση του πολιτικού αντιπάλου \ αφορά όχι την ανασκευή των επιχειρημάτων του αλλά και την απαξίωσή του ως προσωπικότητα, π.χ. «Η αναξιοπιστία και η ανευθυνότητα χαρακτηρίζουν την πολιτική αυτής της κυβέρνησης σε όλους τους τομείς» ) είναι δυνατό να απαντηθεί στα πολιτικά κείμενα.

Μέσα πειθούς: διατύπωση βεβαιωτική ( καταφατικές προτάσεις , απουσία αρνητικών μορίων ), διατύπωση δεοντολογική ( αναφορές που παραπέμπουν στο « πρέπει » , στο « οφείλει » ή σε « δέσμευση » ), διατύπωση θαυμαστική ( οτιδήποτε προκαλεί εντύπωση και θαυμασμό ) , διατύπωση περιγραφική και ισχυρή αντίθεση . Ρητορεία , μεγαλοστομίες , θεωρητικολογίες , υποσχέσεις , συμβόλαια , « ξύλινη » – κωδικοποιημένη γλώσσα , η οποία μπορεί να είναι λογική ή συγκινησιακή. Μνημοτεχνικά χαρακτηριστικά , όπως : πληθωρικός λόγος ( πλεονασμοί , ταυτολογίες – καταχρήσεις συνωνύμων , αλόγιστη παράθεση επιθέτων ή επιρρημάτων , αδιαφανείς έννοιες , ευφημισμοί , υπαινικτική χρήση της γλώσσας , λογικές αντιφάσεις ), αξιολογικός λόγος ( χρήση λέξεων με ηθική διάσταση , λέξεων – αξιών , λέξεων – παγίδων λ.χ. πατρίδα, λαός , οικογένεια , θρησκεία – αυτές αρκεί να προφερθούν και το μήνυμα παύει να χρειάζεται λογική συνοχή , τεκμήρια κι αιτιολόγηση – επίκληση των γνωστικών ικανοτήτων , νοητικών δυνατοτήτων και ηθικών αρετών του δέκτη ) , συνθηματολογικός λόγος ( μήνυμα με ρυθμό , ομοιοκαταληξία , παρήχηση , αναγραμματισμό κ.ά. Μηνύματα χωρίς λογική συνοχή , λογική επάρκεια ή νοηματική αποτελεσματικότητα ( σολοικισμοί κι ασυνταξίες , ενισχύουν αυτήν την εντύπωση ) καθώς κι αντιφάσεις κι ανακολουθίες . Παραπειστικές κι εκφοβιστικές μέθοδοι, όπως ψεύδη , άκυρα ή μεροληπτικά επιχειρήματα , δογματικά ή άσχετα προς το συναγόμενο συμπέρασμα , τεκμήρια . Ύβρεις .

Γλώσσα – γραμματικοί τύποι: έγκλιση οριστική ( βέβαιο ) , υποτακτική ( επιθυμητό ) , ρηματικά πρόσωπα : α΄, β΄ ενικό , α΄, β΄ πληθυντικό ( συλλογικότητα , φιλικότητα, οικειότητα του λόγου , επικάλυψη του μονοσήμαντου , κατευθυνόμενου χαρακτήρα του λόγου του πόμπου , εξαπάτηση του δέκτη ) , εξακολουθητικοί χρόνοι ( υποβολή της ιδέας της διάρκειας , της αιωνιότητας , των αληθειών που πρεσβεύει ο πομπός , καθήλωση του δέκτη .

Παρατήρηση : στη διερεύνηση και την αξιολόγηση των πολιτικών λόγων πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί , προκειμένου να αναγνωρίσουμε αν ο πομπός μετέρχεται θεμιτά ή αθέμιτα μέσα στην προσπάθειά του να πείσει τον πομπό . Συνεπώς, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου που αναφέρθηκαν , άλλοτε λειτουργούν έντιμα , όταν ο πολιτικός λόγος σέβεται τον πολίτη , κι άλλοτε ανέντιμα , όταν ο πολιτικός λόγος στοχεύει στη χειραγώγηση του πολίτη , ενώ ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά είναι μόνο αθέμιτα ( μηνύματα χωρίς λογική συνοχή , παραπειστικές κι εκφοβιστικές μέθοδοι , ύβρεις ) .

Κυριαρχούν οι ελλειπτικές δομές – ονοματικές φράσεις ( κυρίαρχη παρουσία των ουσιαστικών και των προσδιορισμών τους , περιορισμός του ρηματικού κι άρα παραστατικού-δραστικού λόγου που κινητοποιεί τη σκέψη , συνθηματολογικός χαρακτήρας της γλώσσας ) με στόχο την υποβολή της αξίας των εννοιών που σημαίνονται , παρουσίαση της σημασίας – ορθότητας των εκπεμπόμενων μηνυμάτων ως αυτονόητης κι αυταπόδεικτης .

Λεκτικός συμβολισμός : αυθαίρετη διασάλευση του συσχετισμού μεταξύ συμβόλων και συμβολιζόμενων . Χρήση λέξεων με θετική σημασιολογική φόρτιση για τη σήμανση , το χαρακτηρισμό αντικειμένων – καταστάσεων με ακριβώς αντίθετο σημασιολογικό φορτίο κι αντίστροφα : λ.χ. αυτοανακήρυξη των κάθε είδους ολοκληρωτικών καθεστώτων σε δημοκρατικά , αποκήρυξη κοινωνικών κινημάτων κι απελευθερωτικών αγώνων ως επικίνδυνων κι αντιδημοκρατικών . Στόχος είναι η διαστρέβλωση εννοιών , παραποίηση , αλλοίωση αξιών , αποπροσανατολισμός – εξαπάτηση του δέκτη .

Αοριστολογική – γενικόλογη διατύπωση : προτίμηση των αφηρημένων εννοιών αντί των συγκεκριμένων στοιχείων , των ασαφών έναντι των ρητών εκφράσεων, των ταυτολογιών και των γενικοτήτων έναντι των ποικίλων, διαφοροποιημένων μηνυμάτων που απεικονίζουν με ευκρίνεια τις ποικίλες διαστάσεις του προβλήματος . Στόχος η σύγχυση του δέκτη , ο οποίος υποκλίνεται μπροστά στη μεγαληγορία του πομπού , στον υπερβατικό του λόγο.

Παράδειγμα πολιτικού λόγου: Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών, δηλαδή ανεξάρτητα από το ποιος θα είναι ο μελλοντικός, η κολοσσιαία πολεμική μηχανή έχει ήδη μπει μπροστά με στόχο την εξόντωση όλων όσους θεωρεί εχθρούς της[…]. Ένας νέος θανάσιμος κίνδυνος, πολυπρόσωπος, πολυπλόκαμος σαν χταπόδι, κάνει αργά αλλά σταθερά την εμφάνισή του στο προσκήνιο της παγκόσμιας Ιστορίας.

Σημερινός στόχος είναι τα Βαλκάνια, με κύριο σύμμαχο τη «Μεγάλη Αλβανία», ξεκινώντας από το Κόσοβο, με συνεργάτες τους υπεύθυνους για μαζικές δολοφονίες Ου-τσε-κα[…].

Από την άλλη μεριά, η σύμπλευση της Τουρκίας με τις ΗΠΑ στο Κόσοβο – που έσπευσε πρώτη αυτή να το αναγνωρίσει – προετοιμάζει το έδαφος για πονηρά σχέδια σε βάρος της χώρας μας με βάση όχι μόνο το Αιγαίο και την Κύπρο αλλά και τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη που, ακολουθώντας το παράδειγμα του Κοσόβου, μπορεί να διεκδικήσει τη δική της ανεξαρτησία…

Έτσι, γυρίζοντας σε μας τους Έλληνες, πρέπει να δούμε ότι η κατάσταση όπως εξελίσσεται είναι παραπάνω από τραγική. Δεδομένου ότι οι Αμερικανοί δεν πείθονται πια από όσες υποκλίσεις κι αν κάνουν απέναντί τους οι ποικιλόμορφες αμερικανόφιλες ηγεσίες. Κι αυτό γιατί φοβούνται και μισούν το λαό μας, για τον οποίο είναι βέβαιοι ότι στη μεγάλη του πλειοψηφία απορρίπτει τα φιλοπόλεμα σχέδιά τους[…].

Ενδεικτική απάντηση: Το απόσπασμα που προηγήθηκε προέρχεται από ένα πολιτικό κείμενο. Είναι γραμμένο από ένα πρόσωπο που στο παρελθόν ανέπτυξε σημαντική πολιτική δράση από διάφορες θέσεις, το οποίο συνηθίζει να προβαίνει σε δημόσιες παρεμβάσεις (πομπός). Με το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στις πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονται στα Βαλκάνια και διατυπώνει τις σκέψεις του για τη στάση που οφείλει να τηρήσει ο ελληνικός λαός απέναντι στη διεθνή πραγματικότητα (περιεχόμενο). Για να πείσει τους δέκτες, χρησιμοποιεί ως τρόπους πειθούς την επίκληση στη λογική (επιχειρήματα, γεγονότα, παραδείγματα, ιστορικά τεκμήρια) και στο συναίσθημα (συγκινησιακά φορτισμένος λόγος, περιγραφή). Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, κάνει χρήση πολιτικών όρων (Μεγάλη Αλβανία, Ου-τσε-κα, μειονότητα…) και αφηρημένων εννοιών (ανεξαρτησία, προδοσία, ασχήμια). Το ρηματικό πρόσωπο που κυριαρχεί είναι το α΄ πληθυντικό, καθώς ο ομιλητής αναφέρεται συχνά στους Έλληνες δημιουργώντας το αίσθημα της συλλογικότητας και τονίζοντας την ανάγκη κοινής δραστηριοποίησης.

Δίκαιος και Άδικος λόγος:

Ο λόγος είναι η ανθρώπινη ικανότητα επικοινωνίας που πραγματώνεται με τη γλώσσα κάθε λαού. Η γλώσσα ομοιογενοποιεί και ενώνει τα μέλη μιας κοινότητας. Ωστόσο, δεν είναι πάντα «αθώα», δεδομένου ότι οι λέξεις περιέχουν πληροφορίες και μηνύματα, ανάλογα με το πώς τις χειρίζεται και τις επιλέγει κάθε ομιλητής. Άρα, οι λέξεις ασκούν εξουσία και βία.

Βέβαια, για να μεταβληθεί ο λόγος σε πράξη εξουσίας και βίας, πρέπει ο ομιλητής να έχει τη δικαιοδοσία να το κάνει. Για να έχει δύναμη ο λόγος του πρέπει να είναι ο ίδιος εκπρόσωπος της εξουσίας. Ως εκπρόσωπος της εξουσίας, συχνά, κάνει όχι χρήση, αλλά κατάχρηση της γλώσσας, παραβιάζοντας τη λειτουργία της, την επικοινωνία, και στη θέση της επιβάλλει τον ιδεολογικό λόγο, τον εξουσιαστικό μονόλογο, με στόχο την επιβολή ελέγχου και την ποδηγέτηση του δέκτη.

Α) Άδικος λόγος (ιδεολογικός λόγος / λόγος εξουσίας)

Η ιδεολογική γλώσσα, η γλώσσα της εξουσίας έχει κάποια χαρακτηριστικά, που αποτελούν τις παγίδες στο λόγο των εκπροσώπων κάθε μορφής εξουσίας (πολιτικοί, ΜΜΕ, νομοθεσία, διαφήμιση κτλ.). Αυτές παραπλανούν κι εξαπατούν τους δέκτες, ενώ νομιμοποιούν τα λεγόμενα του ομιλητή, παρόλο που απ’ αυτά απουσιάζει το νόημα και η ουσία.

Σύμφωνα με τη Γλωσσολόγο Άννα Φραγκουδάκη στο βιβλίο της «Γλώσσα και Ιδεολογία», ο ιδεολογικός λόγος είναι λόγος: α) πληθωρικός, β) αξιολογικός, γ) ευφημιστικός, δ) συμφυρματικός, ε)διχοτομικός, στ) αυταπόδεκτος, και με αυτά τα χαρακτηριστικά στοχεύει στην ιδεολογική και πνευματική χειραγώγηση του δέκτη.

Πιο συγκεκριμένα:

Είναι λόγος πληθωρικός , γιατί:

περιέχει μεγαλύτερο από τον αναγκαίο αριθμό λέξεων και περιέχει φράσεις και λέξεις που συνοδεύονται από πολλά συνώνυμα επίθετα, πλεονασμούς, επιρρήματα που χάνουν τη σημασία τους,
προβαίνει σε επιτηδευμένη χρήση γραμματικής και συντακτικού με μακροπερίοδο λόγο, που οδηγεί σε ασάφειες,
περιέχει λέξεις με μεγάλο ηθικό βάρος κι αξίες που μεταβάλλονται σε έννοιες ασαφείς, αφού χάσουν το πραγματικό τους νόημα, όπως: λαός, πατρίδα, συντηρητικός – προοδευτικός.

Είναι λόγος αξιολογικός, γιατί:

χρησιμοποιεί λέξεις με νοηματική ασάφεια, που το μήνυμά τους δε γίνεται, αμέσως, κατανοητό. Ωστόσο, λόγω της νοηματικής τους ρευστότητας οι λέξεις μεταδίδουν διάφορα μηνύματα, ανάλογα με το πώς τις χρησιμοποιεί και γιατί τις επιλέγει ο πομπός,
λανθάνουν αξιολογικοί χαρακτηρισμοί,
αποκλείονται οι αμφισβητήσεις, γι’ αυτό και σε περίπτωση διαφωνίας λανθάνει η ηθική καταδίκη του δέκτη. Άρα, ο αξιολογικός λόγος μετατρέπει το μήνυμα σε εκβιασμό του δέκτη, αφού το αυτονόητο του μηνύματος δεν απαιτεί ούτε αιτιολόγηση, ούτε φυσικά, απόδειξη.

Είναι λόγος ευφημιστικός, γιατί:

νομιμοποιεί τον πομπό με όποιες λέξεις και φράσεις χρησιμοποιεί,
κυριαρχεί ο αυθαίρετος και διαστρεβλωμένος λόγος,
συχνά αντικαθίσταται το υποκείμενο με τις λέξεις: έθνος, λαός, κοινωνία,
τα υποκείμενα διαβιβάζουν τα μηνύματά τους με τη χρήση αφηρημένων εννοιών και ηθικών αξιών.

Είναι λόγος συμφυρματικός, γιατί:

περιέχει λέξεις που δεν έχουν νοηματική συνάφεια και τις χρησιμοποιεί σαν να ταυτίζονται νοηματικά,
περιλαμβάνει μίξεις λέξεων που αποκλείουν την αντίληψη και κατανόηση του μηνύματος,
περιέχει αφηρημένες έννοιες, νοηματικά κενά, ασάφειες, νοηματικά λεκτικά τέρατα, λαϊκές – λαϊκιστικές εκφράσεις,
οι λέξεις χάνουν την πραγματική τους σημασία,
στόχος του είναι να γοητεύσει το δέκτη με τη χρήση της γλώσσας.

Είναι λόγος διχοτομικός / μανιχαϊστικός, γιατί:

παρουσιάζει αντιθετικά δύο αξίες, μία θετική και μία αρνητική, και προβάλλει τη θετική αξία μέσα από την αντιπαραβολή της με την αντίθετή της,
η αλήθεια παρουσιάζεται με απολυτότητα, χωρίς να απαιτείται η απόδειξή της.

Είναι λόγος αυταπόδεικτος, γιατί:

αποκλείονται οι αμφισβητήσεις με τους αξιολογικούς χαρακτηρισμούς,
το μήνυμα περνά σαν αυτονόητο, αφού απορρέει από τη χρήση της αυθεντίας και της επιστήμης, που ο δέκτης δεν τολμά να μην αποδεχθεί, επειδή τις θεωρεί αναμφισβήτητες.

Εφαρμογή:

Στο επόμενο κείμενο ο Χίτλερ χρησιμοποιεί λόγο εξουσίας:

Πως θέλει ο Χίτλερ τη διαπαιδαγώγηση των νέων

Η διαπαιδαγώγησή μου είναι σκληρή. Η αδυναμία πρέπει να διώχνεται με μαστίγιο. Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θα αλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη, αυταρχική, ατρόμητη και σκληρή. Η νεολαία οφείλει να συγκεντρώνει όλα αυτά τα στοιχεία. Πρέπει να υπομένει τον πόνο. Δεν πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας. Το ελεύθερο και υπέροχο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτια της. Δυνατή και όμορφη, έτσι ονειρεύομαι τη νεολαία μου. Θα είναι ικανή να πραγματοποιεί όλες τις φυσικές ασκήσεις…

Β) Δίκαιος λόγος (λόγος παιδείας)

Στον αντίποδα του άδικου λόγου, του λόγου της εξουσίας, βρίσκεται ο δίκαιος λόγος, ο λόγος της παιδείας. Ο δίκαιος λόγος δε διαφέρει από τον άδικο και ως προς την πρόθεση του πομπού και ως προς τη λειτουργία του ίδιου του δίκαιου λόγου. Έτσι, πρόθεσή του δεν είναι να επιβληθεί, να αποδυναμώσει την κριτική ικανότητα του πομπού, ούτε να τον χειραγωγήσει, αλλά απεναντίας να τον αφυπνίσει, να τον απελευθερώσει, για να είναι σε θέση ν’ αντισταθεί στην εξουσιαστική επιβολή. Ως προς τη λειτουργία του, ο δίκαιος λόγος ξεχωρίζει από τον άδικο λόγο και για τις λεξιλογικές, αλλά και για τις συντακτικές και γραμματολογικές του επιλογές.

Έτσι, ο δίκαιος λόγος / ο λόγος της παιδείας αποσκοπεί:

να ολοκληρώσει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα, να τον απελευθερώσει από τα πάθη και τις αδυναμίες του και να τον αναδείξει πνευματικά,
να κατακτήσει την εσωτερική ή ψυχολογική του ελευθερία και να τον απελευθερώσει από προλήψεις, δεισιδαιμονίες, φανατισμούς, δογματισμούς,
να είναι σε θέση να ξεχωρίζει το καλό από το κακό, την αλήθεια από το ψέμα, το δίκαιο από το άδικο,
να αποκτήσει δημοκρατικές αρχές κι αξίες,
να του δημιουργήσει αντιστάσεις κι άμυνες, ώστε απέναντι στην εξουσιαστική επιβολή και βία να προβάλλει αντιεξουσιαστικό λόγο,
να του εμφυτεύσει την πίστη στα ιδανικά,
να του αναπτύξει το αίσθημα της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, ώστε να καταστεί άξιο μέλος της κοινωνίας,
να αποκτήσει ισχυρή θέληση που να εμπνέεται από ηθικές αρχές, από πνεύμα αυταπάρνησης κι αλτρουϊσμού,
να τον αποδεσμεύσει από τα κυριαρχικά του ένστικτα, τις τάσεις επιβολής, εξουσίας,
να απέχει από κάθε ωφελιμισμό και χρησιμοθηρία,
να αποκτήσει μόρφωση κι αγωγή,
να αποκτήσει εθνική συνείδηση,
να αποκτήσει ανεπηρέαστη σκέψη και κριτικό στοχασμό,
να του διαμορφώσει πολιτική συνείδηση, ώστε να καταστεί υπεύθυνο κι ευσυνείδητο μέλος της κοινωνίας,
να αποκτήσει ισχυρή θέληση, επιμονή κι επιμονή …

Πειθώ στον επιστημονικό λόγο

Επιστημονικός λόγος είναι ο λόγος με τον οποίο ο επιστήμονας προσπαθεί να αναφερθεί στα πράγματα (επιστημονικά ή όχι), να τα περιγράψει αντικειμενικά, να τα ερμηνεύσει, να μας πείσει ή να μας μεταπείσει ως προς την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτά . Αποτελεί συστηματική (αυστηρά μεθοδική) και διεξοδική διερεύνηση ενός θέματος, η οποία βασίζεται σε πλήρεις κι εξαντλητικές μελέτες της φυσικής και της κοινωνικής πραγματικότητας.

Στη συγκεκριμένη μορφή πειθούς κατατάσσουμε τα κείμενα και τους λόγους που προέρχονται από την επιστημονική κοινότητα . Ωστόσο , είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε πως ακόμα κι ένα δημοσιογραφικό ή ένα δοκιμιακό κείμενο θα μπορούσε να παρουσιάζει στοιχεία και χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου .

Τα επιστημονικά κείμενα, είτε αυτά είναι ερευνητικά (πραγματεία*, μελέτη**, μονογραφία***, διατριβή****) είτε είναι διδακτικά (εγχειρίδια, συγγράμματα, εκλαϊκευμένα άρθρα κ.λπ.) αποτελούν πολυσέλιδα, τα οποία συνήθως εξετάζουν το βάθος των πραγμάτων.

*Πραγματεία: διεξοδική και σε βάθος εξέταση ενός θέματος και συγγραφική καταγραφή της.

**Μελέτη: ερευνητική κι αναλυτική σπουδή ενός θέματος, που δημοσιεύεται αυτοτελώς ως βιβλίο ή ως άρθρο περιοδικού.

***Μονογραφία: λεπτομερής πραγματεία, που αναφέρεται σε μια περιορισμένη περιοχή μάθησης, καθώς αναλύει ένα απόλυτα εξειδικευμένο θέμα.

****Διδακτορική διατριβή: εκτεταμένη γραπτή διαπραγμάτευση ενός θέματος, που ενσωματώνει αποτελέσματα πρωτότυπης έρευνας και τεκμηριώνει μια ειδική άποψη. Υποβάλλεται για απόκτηση ακαδημαϊκού τίτλου (διδακτορικού διπλώματος).

Χαρακτήρας του επιστημονικού λόγου: ο επιστημονικός λόγος είναι:

περιγραφικός (περιγραφή – παρουσίαση λεπτομερειών, ώστε να έχει πληρότητα κι επάρκεια ο λόγος): ο επιστήμονας περιγράφει ένα φαινόμενο, ένα γεγονός ή τα δεδομένα που εγείρουν τον επιστημονικό προβληματισμό, με σκοπό να διαφωτίσει το κοινό,
ερμηνευτικός (επιχειρείται αποσαφήνιση κι ερμηνεία εννοιών και φαινομένων): μέσω ορισμών, παραδειγμάτων, παρομοιώσεων ή παραλληλισμών, επιχειρείται η εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης, η αποσαφήνιση όρων και η επεξήγηση των φαινομένων,
αποδεικτικός κι απρόσωπος – αντικειμενικός ( τεκμηριωμένη παράθεση θεωριών – απόψεων με σκοπό την αντικειμενική πληροφόρηση το δέκτη . Οφείλει να αποδίδει πιστά και πληρέστατα τη φυσική ή κοινωνική πραγματικότητα) , γιατί ο επιστήμονας προσπαθεί να περιγράψει και να ερμηνεύσει την πραγματικότητα κατά τρόπο πειστικό και λογικό ,αλλά κυρίως να αποδείξει τους ισχυρισμούς του . Κυριαρχούν οι συλλογισμοί με κατάθεση προκειμένων και συναγωγή συμπεράσματος. Ο επιστήμονας, μέσα από τα κατάλληλα επιχειρήματα και τεκμήρια, προσπαθεί να αποδείξει την ορθότητα των πορισμάτων του ή την έλλειψη εγκυρότητας άλλων θεωριών.

Μάλιστα, τα τρία αυτά στοιχεία που οριοθετούν το χαρακτήρα του επιστημονικού λόγου είναι εφαρμόσιμα στα περισσότερα επιστημονικά κείμενα. Για παράδειγμα , σ’ ένα κείμενο σχετικό με την κλωνοποίηση μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι ο συντάκτης αρχικά περιγράφει την τεχνική αυτή, στις επόμενες παραγράφους ερμηνεύει τις θετικές ή αρνητικές λειτουργίες της, ενώ στο τέλος του κειμένου καταλήγει να αποδεικνύει τη θέση του .

Επισήμανση: Σε κάποια κείμενα ξεχωρίζει ένα από τα τρία χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου (περιγραφικός – ερμηνευτικός – αποδεικτικός χαρακτήρας), αλλά στα περισσότερα επιστημονικά κείμενα συνυπάρχουν δύο τουλάχιστον χαρακτηριστικά. Σε σχετική άσκηση, πάντως είναι πιθανό να χρειαστεί να επισημάνουμε ποιο χαρακτηριστικό από τα τρία κυριαρχεί στο λόγο.

Τρόποι πειθούς: επίκληση στη λογική ( επιχειρήματα – τεκμήρια ) , επίκληση στην αυθεντία ( παραπομπές , βιβλιογραφία , γνώμες ειδικών ) . Αποδεικτική μέθοδος : επιχειρήματα , ιεράρχηση θέσεων , επιστημονικά τεκμήρια .

Σε ένα επιστημονικό κείμενο, ο πομπός επιδιώκει να διατυπώσει τις σκέψεις του με σαφήνεια και ακριβολογία, η οποία εξασφαλίζεται με την προσεκτική χρήση των όρων που μετέρχεται. Γι’ αυτό και οι όροι που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, συνήθως αποσαφηνίζονται. Κανονικά, απουσιάζουν τα σχήματα λόγου και η συγκινησιακή χρήση του λόγου. Αντίθετα, επικρατεί η λογική χρήση και η επιστημονική ορολογία και γίνεται χρήση ειδικού λεξιλογίου.

Δομικά στοιχεία αποδεικτικού συλλογισμού : προκείμενες που οδηγούν λογικά σε βέβαιο συμπέρασμα ή θέμα , σχόλια – λεπτομέρειες , κατακλείδα . Ως προς τη διάρθρωση των σκέψεων, τα επιστημονικά κείμενα είναι αυστηρά οργανωμένα, με λογική δομή, καθώς είναι ευδιάκριτα τα βασικά δομικά μέρη (Πρόλογος – Κύριο Μέρος – Επίλογος). Επίσης, η θέση του επιστήμονα είναι ρητά διατυπωμένη, στον Πρόλογο συνήθως του κειμένου (σπανιότερα στον Επίλογο).

Το ύφος των επιστημονικών κειμένων είναι αυστηρό (τυπικό κι επίσημο), ουδέτερο (απρόσωπο κι αντικειμενικό) και λιτό (ακαλλώπιστο), καθώς το όποιο αισθητικό αποτέλεσμα προκύπτει συμπτωματικά. Ως εκ τούτου, το ύφος συχνά καθίσταται κουραστικό για τον αμύητο δέκτη.

Σκοπιά: Όλα τα παραπάνω (δομή, γλώσσα, ύφος, τρόπος πειθούς) καθιστούν αντικειμενική την οπτική των συγγραφέων των επιστημονικών κειμένων, καθώς το προσωπικό στοιχείο συρρικνώνεται. Βεβαίως, όταν ο σκοπός του επιστημονικού λόγου είναι η εκλαΐκευση, είναι πιθανό να εμφανίζονται συνυποδηλώσεις, προσωπικό ύφος, υποκειμενική σκοπιά και συγκινησιακή φόρτιση.

Κοινό: Γενικώς, ο επιστημονικός λόγος απευθύνεται σε κοινό με υψηλά ενδιαφέροντα, μυημένο σε αντίστοιχα θέματα και εξοικειωμένο με την επιστημονική ορολογία. Εντούτοις, όταν υπάρχει προσπάθεια εκλαΐκευσης, αναμενόμενα ο λόγος απευθύνεται και σε ευρύτερο, αμύητο κοινό.

Συνοχή μεταξύ των ιδεών , αλληλουχία νοημάτων .

Σαφήνεια : χρήση παρενθέσεων , παραδειγμάτων κ.ά.

Παράδειγμα επιστημονικού λόγου:

Τα χαρακτηριστικά των δυσλεξικών παιδιών

Τα συμπτώματα της δυσλεξίας είναι ποικίλα κι αναφέρονται στην αντίληψη, κινητικότητα, γνωστική ανάπτυξη και νευρολογική κατάσταση του ατόμου. Δεν είναι βέβαια απαραίτητο να συνυπάρχουν όλα τα συμπτώματα για να χαρακτηριστεί ένα άτομο ως δυσλεξικό, ούτε όμως είναι αρκετό ένα και μόνο σύμπτωμα για να δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό. Μερικοί ερευνητές του προβλήματος ισχυρίζονται, πως όταν υπάρχει μια ασυμφωνία μεταξύ της νοητικής κατάστασης του παιδιού και της σχολικής του επίδοσης και η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από μερικά χαρακτηριστικά της δυσλεξίας, τότε είναι πολύ βέβαιο πως το παιδί είναι δυσλεξικό. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: α) ευδιάκριτα χαρακτηριστικά γενικής συμπεριφοράς, β) χαρακτηριστικά της ανάγνωσης, γ) χαρακτηριστικά της γραφής – ορθογραφίας…

*Από το βιβλίο του Άρη Ιωαννίδη: «Θεωρία στην Έκφραση – Έκθεση»