Σε άρθρο του, το προηγούμενο Σάββατο 05/03/2016 στην εφημερίδα «τα Νέα», ο Δ. Κούρτοβικ προσπαθεί να ερμηνεύσει τα χαρακτηριστικά του μεταναστευτικού και προσφυγικού προβλήματος που έχει ενσκήψει τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη. Τι είναι λοιπόν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που βρίσκονται στο κατώφλι της Ευρώπης; Πρόσφυγες ή μετανάστες; Για τον αρθρογράφο είναι απλά έποικοι. Μάλλον για να χρησιμοποιήσω ένα πιο απλό παράδειγμα είναι αυτό που οι ιστορικοί του μέλλοντος θα ονομάζουν «μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών».
Με μια πρώτη ανάγνωση, και εξαιρώντας πάντα τους ανθρώπους που βάσει των διεθνών συνθηκών «θεμελιώνουν» την ιδιότητα του πρόσφυγα, φαίνεται ότι τα χαρακτηριστικά αυτών των μετακινήσεων ομοιάζουν περισσότερο με αυτό που οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν εποικισμό παρά με μετανάστευση.
έποικος ο [épikos] Ο19 θηλ. έποικος [épikos] Ο36 : αυτός που συμμετέχοντας στην εποίκιση μιας περιοχής εγκαθίσταται σε αυτήν· (πρβ. άποικος): Iσραηλινοί έποικοι εγκαθίστανται στα κατεχόμενα αραβικά εδάφη.
[λόγ. < αρχ. ἔποικος· λόγ. θηλ. χωρίς διάκρ. γένους]
εποικίζω [epikízo] -ομαι Ρ2.1 : εγκαθιστώ ανθρώπους σε μια περιοχή συνήθ. αραιοκατοικημένη· (πρβ. αποικίζω): Γάλλοι εποίκισαν πρώτοι τον Kαναδά και Άγγλοι την Aυστραλία. Εποικίζεται μία περιοχή, εγκαθίστανται σ΄ αυτήν άνθρωποι. || (για οργανωμένο εποικισμό): H Mακεδονία εποικίστηκε από τους πρόσφυγες της μικρασιατικής καταστροφής.
[λόγ. < ελνστ. ἐποικίζω]
Οι δύο πιο πάνω ορισμοί, «έποικος» και «εποικίζω», από το λεξικό του Τριανταφυλλίδη, δεν αποσαφηνίζουν επακριβώς τη διαφορά ανάμεσα στον έποικο και τον μετανάστη. Η Ελληνική βικιπαιδεια ως «έποικο» ορίζει «το άτομο που εγκαθίσταται μόνιμα σε περιοχές έξω από τον εθνικό του χώρο, οι οποίες είναι ήδη κατοικημένες από άλλους» και συνεχίζει «Η εννοιολογική διαφορά από τον όρο “μετανάστης” ή “μέτοικος” είναι ότι ο έποικος αποφασίζει τη μετεγκατάστασή του με δική του πρωτοβουλία, χωρίς δηλαδή να πιέζεται από εξωτερικές συνθήκες. Γενικά έποικος είναι κάποιος που ζει σε χώρα διαφορετική από την πατρίδα του από δική του επιλογή, χωρίς δηλαδή να έχει εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει την πατρίδα του για οποιοδήποτε λόγο. Ο έποικος επιλέγει να ζήσει σύμφωνα με το σύστημα που βρίσκει στη χώρα στην οποία εγκαθίσταται και δεν είναι υποχρεωτικό ότι συνεχίζει να έχει επαφές με το χώρο καταγωγής του. Αυτό τον διαφοροποιεί από τον “άποικο” ο οποίος μεταφέρει μαζί του το σύστημα διακυβέρνησης, τη θρησκεία και τα λοιπά έθιμα της πατρίδας του, έχει πάντα επαφή με το μητροπολιτικό κέντρο και δε σχεδιάζει την ενσωμάτωσή του με τους λαούς που συναντά επί τόπου»
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει η κεντρική Ευρώπη αυτή τη στιγμή, κάτι για το οποίο δεν είχε ετοιμαστεί, και οι σπασμωδικές της κινήσεις αντικατοπτρίζονται στο κλείσιμο των συνόρων που ουσιαστικά επέβαλε στις βαλκανικές χώρες, είναι η μετάλλαξη της παραδοσιακής μετανάστευσης. Ο νέου τύπου μετανάστης κουβαλάει χαρακτηριστικά και από τον άποικο και από τον έποικο. Ο φόβος της Ευρώπης είναι ότι οι μεγάλες μάζες των οικονομικών μεταναστών που συρρέουν στην κεντρική Ευρώπη, αν και έχουν αποφασίσει αυτή την μετεγκατάσταση οικιοθελώς δεν σκοπεύουν να ενσωματωθούν στις τοπικές κοινωνίες, αλλά θέλουν να φέρουν μαζί τους τα ήθη και τα έθιμα τους που απέχουν κατά πολύ από τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά. Ακόμη και οι πρόσφυγες από τη Συρία και το Αφγανιστάν αντιμετωπίζονται με καχυποψία από το σύνολο του Ευρωπαϊκού πληθυσμού αφού όλοι πιστεύουν ότι μετά το τέλος των εχθροπραξιών δεν σκοπεύουν να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους.
Ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα που ανακύπτει είναι αυτό της θρησκείας (Ισλάμ) που έχουν οι νέες αυτές μετακινούμενες πληθυσμιακές μάζες. Αν και ο χριστιανισμός και το Ισλάμ έχουν ως κοινή αφετηρία το θεό της βίβλου η ιστορική συνύπαρξη των δύο αυτών μονοθεϊστικών θρησκειών δεν υπήρξε ανέφελη. Η Ευρώπη ήταν η γενέτειρα του αποικισμού. Την εποχή της παντοδυναμίας της, τον 17ο και 18ο αι., επεκτάθηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Χρησιμοποιώντας το χριστιανισμό σαν όχημα αποίκισε νέες περιοχές και εκδίωξε από τα πατρογονικά τους εδάφη γηγενείς πληθυσμούς αιώνων. Ο φόβος ότι κάποιοι λαοί θα γίνουν μειονότητες στην ίδια τους τη χώρα ξυπνά σκελετούς που η Ευρώπη είχε κρύψει καλά στα μπαούλα της ιστορίας της. Η δύναμη και η συνοχή της μπορεί να σφυρηλατήθηκε στο αμόνι του χριστιανισμού αλλά μπόρεσε να μεγαλουργήσει όταν τον ξεπέρασε, όταν περιόρισε την θρησκεία στους ναούς της και απελευθέρωσε την παιδεία, τη θρησκεία, την επιστήμη, τη δικαιοσύνη κτλ. από τους στενούς θρησκευτικούς κανόνες και χρησιμοποίησε το εργαλείο του ορθού λόγου. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως των μεταναστών είναι προσκολλημένη σε μια παρωχημένη ερμηνεία του κορανίου τόσο όσον αφορά τη θέση των αλλόθρησκων στον κόσμο όσο και τη θέση των ίδιων σε σχέση με άλλους μουσουλμάνους ή τις γυναίκες. Η Ευρώπη φοβάται ότι προβλήματα που είχε λύσει και ξεκαθαρίσει αρκετά χρόνια πριν και που τα παρακολουθούσε από απόσταση θα αναγκαστεί να τα αντιμετωπίσει τώρα μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Το οικονομικό και πολιτισμικό χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στους γηγενείς και στους πληθυσμούς που καταφθάνουν κατά κύματα είναι πολύ δύσκολο να καλυφθεί τα επόμενα χρόνια.
Η οικονομική κατάσταση της Ευρώπης, που έχει μπει σε μια παρατεταμένη ύφεση τα τελευταία χρόνια, δεν ευνοεί την αποδοχή και ενσωμάτωση νέων πληθυσμιακών ομάδων στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που μαστίζουν τις χώρες του νότου, η παρατεταμένη λιτότητα και η σφικτή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που ασκούν οι Βρυξέλες έχουν φέρει σε απόγνωση εκατομμύρια ευρωπαίων πολιτών και έχουν ενεργοποιήσει τα ακροδεξιά ανακλαστικά τους. Το κλείσιμο των συνόρων είναι απόρροια όλων αυτών. Η Ευρώπη βρίσκεται ίσως μπροστά στη μεγαλύτερη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει μετά την λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οφείλει να διαχειριστεί τους ανθρώπους αυτούς με τρόπο που να αρμόζει στη δισχιλιετή ιστορία της που ξεκίνησε με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία πέρασε στον αναγεννησιακό ουμανισμό και έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Γρηγόρης Σκάθαρος*
Οικονομολόγος
- Σχετικό περιεχόμενο: Αρθρογραφία, Οικονομία
- Συνεχής ενημέρωση: Facebook, Twitter, Google+
