Λέξεις που διχάζουν… ορθογραφικά: «αβγό ή αυγό;» Μέρος 8ο
Μεγάλο θέμα προς συζήτηση. Κάτι σαν το «η κότα έκανε το αυ(β)γό ή το αβ(υ)γό την κότα»; Η ουσία είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις – είτε με β είτε με υ – ίδια η γεύση του αυ(β)γού, αρκεί να μην έχει σαλμονέλα… Η δυσάρεστη όμως γεύση της μεγάλης «διαμάχης» ανάμεσα στους υποστηρικτές των διαφορετικών θέσεων καλά κρατεί. Προσωπικά δεν θα τολμήσουμε να πάρουμε θέση υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης, προκειμένου να αποτρέψουμε τα πυρά των «άλλων». Άλλωστε όλοι έχουν δίκιο και καλή επιχειρηματολογία. Ας τη δούμε.
Για πολύ καιρό όλοι μας γράφαμε αυγό, με ύψιλον. Άλλωστε έτσι το είχαμε διδαχθεί στο σχολείο. Κάποια στιγμή, λοιπόν, οι Μ. Τριανταφυλλίδης, Γ. Χατζηδάκις (Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά, τόμος Β’, σ. 322), Ν.Π.Ανδριώτης (Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής) και ο Γ. Μπαμπινιώτης (Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας) ισχυρίστηκαν πως το αβγό προέρχεται από την λέξη «ωόν», μέσα από μια σειρά μεταβολές και κάπως έτσι δικαιολογείται η φωνητική απόδοση αβγό, με βήτα. Συγκεκριμένα στο ΛΝΕΓ διαβάζουμε το παρακάτω σημείωμα: «αβγό ή αυγό; Όπως φαίνεται από τον σχηματισμό τού νεότερου τ. αβγό (έναντι τού αρχ. ωόν, από όπου και προέρχεται) και όπως δίδαξαν οι μεγάλοι γλωσσολόγοι Γ. Χατζιδάκις (ΜΝE 2, σ. 322 κ.εξ.), Μ. Τριανταφυλλίδης (Άπαντα 7, σ 325 κ. εξ.), Κ. Foy, Ρ. Kretschmer κ.ά., η ορθή γραφή τής λ. είναι με -β- αβγό (όπως και αφτί με -φ-, βλ. λ. αφτί). Συγκεκριμένα, η λ. προήλθε ως εξής: τά ωά> ταωά (συνεκφορά) > ταuά (τροπή τού ω /o/ σε ου /u/) > ταγuά > ταuγά (ημιφωνική προφορά τού /u/ ως /γu/ και μετάθεση τού ημιφωνικού στοιχείου -γ-) > τανγά (συμφωνική προφορά τού u ως /ν/ προ τού ηχηρού συμφώνου γ) > τ’ αβγό(υποχωρητικός σχηματισμός του ενικού από τον τύπο τού πληθυντικού). Άρα το -β- στη λ. προήλθε από φωνητική εξέλιξη και δεν δικαιολογείται να γραφεί με δίφθογγο -αυ-, σαν να υπήρχε εξαρχής στη λέξη. Για την ιστoρία, αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν ο Τριανταφυλλίδης πρωτόγραψε τις λ. αβγό και αφτί με -β- και -φ- αντιστοίχως, δέχτηκε δριμείες επιθέσεις, γιατί θεωρήθηκε ότι η ορθογράφηση των λέξεων ήταν αποτέλεσμα φωνητικής γραφής τού δημοτικισμού κατά τα ψυχαρικά πρότυπα! Προ τής γενικής κατακραυγής ο Τριανταφυλλίδης ομολογεί ότι αναγκάστηκε να επιστρέψει (στη Γραμματική τής Δημοτικής) στις γραφέςαυγό και αυτί. Αργότερα, οι σωστές γραφές (αβγό, αφτί) άρχισαν να περνούν και να καθιερώνονται βαθμηδόν στην προσεγμένη ορθογραφία».
Άρα, ΛΚΝ του ιδρ. Τριανταφυλλίδη: [αρχ. ᾠόν ‘αυγό’ πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι)άρα]
(http://www.greeklanguage.gr)
Για να δούμε γράφει ο Γιώργος Παπαναστασίου στη Νεοελληνική ορθογραφία (σελ. 17-18): «Κύριο άξονα του βιβλίου αποτελεί η παραδοχή ότι η ορθογραφία είναι ένα πεδίο γεμάτο ιδεολογικές φορτίσεις, οι οποίες συχνά όχι μόνο διαστρεβλώνουν τη σχέση γλώσσας και γραφής αλλά και παραβλέπουν τις στοιχειώδεις γνώσεις μας για το γλωσσικό φαινόμενο. Στα αβγά με ‘β’, στα αφτιά με ‘φ’ και στα τρένα με ‘ε’ έχουν συμπυκνωθεί οι βασικοί μύθοι που στοιχειώνουν τη νεοελληνική ορθογραφία, κουβαλώντας μέσα τους όλο το βάρος της παρανόησης της σχέσης ανάμεσα στη γλώσσα και στη γραφή. Σπάνια, νομίζω, γραφές έχουν λάβει τόσο συμβολικό περιεχόμενο όσο αυτές οι τρεις — και αυτό όχι μόνο στην ελληνική γλώσσα. Ο ίδιος ο Μ. Τριανταφυλλίδης αναφέρει ότι η —περιορισμένη στο δημοτικό— γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 κινδύνεψε να ακυρωθεί εξαιτίας τους. Σήμερα σε μεγάλο αριθμό ομιλητών είναι συνδεδεμένες με κάτι παντελώς άσχετο: την υποτιθέμενη φθορά που επέφερε στην ελληνική γλώσσα η δημοτική. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι τις γραφές αβγό και αφτί τις πρότεινε δικαιολογημένα ως ετυμολογικά ορθές ένας από τους βασικότερους υποστηρικτές της καθαρεύουσας, ο Γ. Χατζιδάκις; Αλλά και ότι ο κυριότερος εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, ο Μ. Τριανταφυλλίδης, ενώ τις θεωρούσε σωστές, αναγκάστηκε να τις αποσύρει από τη Γραμματική του; Κυρίως όμως πόσοι έχουν μάθει στα 12 μαθητικά τους χρόνια ότι η γραφή δεν μπορεί να φθείρει τη γλώσσα, αφενός γιατί αποτελεί απλώς την οπτική της αναπαράσταση και αφετέρου γιατί οι γλώσσες δεν φθείρονται· αλλάζουν — και αλίμονο στην ιστορία του πολιτισμού εάν δεν άλλαζαν».
Μάλλον , η γραφή με ύψιλον εμφανίστηκε στη μεσαιωνική ελληνική και σταδιακά καθιερώθηκε πλήρως. Ας αναφέρουμε πάντως ότι τα δύο λεξικά της Πύλης δεν καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, καθώς αναφέρουν μεσαιωνικό τύπο αβγό: Κριαράς: αβγόν […] [συνεκφ. τα ωά (>ταουά >ταουγά >ταβγά >τ’ αβγόν). H λ. το 12. αι. (βλ. και LBG, λ. αυγόν), στο Meursius (αυ‑) και σήμ. (‑ό)]
Γεωργακάς: αβγό […] [late MG fr MG αβγόν fr pl tawγά ← *τa ὠγά ← anc τa ὠά (cf Doric Argive ὢ_εον, Hesych.); cf Bova and Otranto avge, agve etc]
Στην αναζήτηση στη Google , το αυγό έχει 111000 ενώ το αβγό 28000. Μεγάλη η διαφορά … τι λέτε; Τα συμπεράσματα δικά σας…
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας
• schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες • Εκπαιδευτικές σελίδες
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στην ομάδα μας schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
