Γρηγόρης Σκάθαρος

Του Γρηγόρη Σκάθαρου

Το 2006 γιορτάστηκε με λαμπρούς εορτασμούς στο Λονδίνο. H χρονιά που μόλις τελείωσε είχε διπλή σημασία για τη Βρετανική πρωτεύουσα. Από τη μία πλευρά καλωσόριζε το νέο έτος και από την άλλη, την τελευταία μέρα του, η Βρετανική κυβέρνηση εξοφλούσε την τελευταία δόση του δανείου Εκμισθώσεως και Δανεισμού της τάξης των 83,83 εκ. δολαρίων που είχε λάβει κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου από τις ΗΠΑ. Η Ευρώπη δεν πλήρωσε μόνο έναν βαρύ φόρο αίματος στα πεδία των μαχών αλλά και ανέλαβε ένα εξίσου βαρύ οικονομικό φορτίο. Ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι η οικονομική βοήθεια που πρόσφεραν οι ΗΠΑ ήταν χωρίς οικονομικό όφελος για τις ίδιες, ενώ το σχέδιο Μάρσαλ – που είναι εντελώς άλλο πράγμα – προβλήθηκε από το σύνολο του τύπου της εποχής και τη μετέπειτα ιστοριογραφία και κάλυψε το σχέδιο Εκμισθώσεως και Δανεισμού.

Το 1929 οι ΗΠΑ είχαν δεχτεί τις συνέπειες της μεγάλης ύφεσης. Η προσπάθεια του προέδρου Ρούσβελτ, με το New Deal, αναδόμησε εν μέρει τον αμερικανικό καπιταλισμό και ρύθμισε τις αγορές, παρόλο που το 1933 η ανεργία είχε φτάσει στα δυσθεώρητα ύψη του 25%. Όταν ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος ξέσπασε, η ώθηση αυτή που δόθηκε στην Αμερικανική οικονομία είχε αρχίσει να χάνει τη δυναμική της. Υπό την έννοια αυτή ο μεγάλος πόλεμος δεν αποτέλεσε μόνο μια πολιτική και στρατιωτική αναγκαιότητα αλλά και μια οικονομική ευκαιρία. Οι ΗΠΑ  βρισκόταν στο κατάλληλο σημείο ώστε να συντονίσουν τους βιομηχανικούς, στρατιωτικούς και κατασκευαστικούς τους τομείς για να μεγιστοποιήσουν τα οικονομικά τους οφέλη. Το 1941 ο πρόεδρος Ρούσβελτ έθεσε σε ισχύ το νόμο Εκμισθώσεως και Δανεισμού, βάσει του οποίου θα εκμισθωνόταν, θα πουλιόταν, θα ανταλλασσόταν ή θα δινόταν δάνεια προς τους συμμάχους της Αμερικής και οποιοσδήποτε στρατιωτικός εξοπλισμός κρινόταν αναγκαίος για την ολοκλήρωση του πολέμου.

Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους.

Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού 50 δις δολάρια (900 δις δολάρια σε τιμές 2015) – θωρηκτά, τορπιλοβόλα, υποβρύχια, στρατιωτική ένδυση, κονσέρβες κ.τ.λ. – στάλθηκαν στους συμμάχους των ΗΠΑ. Η Ευρώπη από την πλευρά της ανέλαβε το βαρύ φορτίο των μελλοντικών αποπληρωμών των δανείων προς τις ΗΠΑ, δάνεια με τέτοιο βάθος χρόνου ώστε να βαρύνουν πολλές μετέπειτα γενεές. Η παραγωγή αγαθών και η διάθεσή τους στους συμμάχους δεν ήταν μόνο μια πολιτική ενέργεια αρωγής αλλά βοήθησε στην τόνωση της, για μια ακόμη φορά, στάσιμης Αμερικανικής οικονομίας. Από ποσοστό ανεργίας 25% το 1933 στο τέλος του 1944 η ανεργία στις ΗΠΑ είχε συρρικνωθεί στο 1,2% του εργατικού δυναμικού – το χαμηλότερο ποσοστό στην οικονομική ιστορία της χώρας. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε από τα 88.9 δις δολάρια το 1939 στο 135 δις δολάρια το 1944. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι δυνάμεις της οικονομίας ήταν στραμμένες στην παραγωγική διαδικασία, με απίστευτα τεχνολογικά και επιστημονικά οφέλη για τη χώρα.

Η Ευρώπη από την άλλη πλευρά αιμορραγούσε στα πεδία των μαχών. Με τα οδικά και σιδηροδρομικά της δίκτυα κατεστραμμένα, τη βιομηχανία της διαλυμένη προσδέθηκε χωρίς να το καταλάβει στο άρμα των ΗΠΑ. Τα δάνεια που ο Νόμος του Ρούσβελτ τους έδωσε, θεωρητικά θα μπορούσε να τα αξιοποιήσει όπως ήθελε, πρακτικά όμως είχε μόνο μια επιλογή, τις ΗΠΑ. Η Βρετανία για παράδειγμα δανειζόταν από τις ΗΠΑ για να αγοράσει όπλα, πολεμοφόδια, τρόφιμα κ.τ.λ πάλι από τις ΗΠΑ αφού ουσιαστικά ήταν ο μοναδικός προμηθευτής που μπορούσαν ακόμη να στραφούν για τις αγορές τους οι χώρες του ελεύθερου κόσμου. Έτσι, το χρήμα μετά από έναν μικρό κύκλο επέστρεφε ξανά στην Αμερική διογκώνοντας το μελλοντικό χρέος της Ευρώπης και θέτοντας τις βάσεις για την μελλοντική οικονομική και στρατιωτική παντοκρατορία των ΗΠΑ.

Η Αμερική βγήκε από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ασύγκριτα ισχυρότερη από οικονομική, στρατιωτική και τεχνολογική πλευρά. Μιλώντας κυνικά, το μόνο που έχασαν οι ΗΠΑ στον πόλεμο ήταν ανθρώπινες ζωές. Ακόμη και εκεί όμως, οι απώλειες της συγκριτικά με άλλες χώρες ήταν πολύ μικρότερες (416.800 – ποσοστό 0.32% του πληθυσμού). Οι ΗΠΑ δεν είχαν αποφύγει μόνο τις άμεσες παράπλευρες απώλειες στα εδάφη τους αλλά μπόρεσαν να βγουν από τον πόλεμο αλώβητες και απίστευτα πλούσιες, με την οικονομία τους να έχει αποκτήσει μια τέτοια δυναμική ώστε να κυριαρχήσουν στο παγκόσμιο στερέωμα για τις επόμενες δεκαετίες. Οι αμερικανικές καινοτομίες κυριάρχησαν στην επιστήμη και την τεχνολογία, οδηγώντας τον άνθρωπο στη σελήνη και εξελίσσοντας ακόμη περισσότερο την ατομική βόμβα.

Αντί επιλόγου θα παραθέσω το απόφθεγμα του Ηράκλειτου:

Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους.

Βιβλιογραφία

 Dabisa Moyo, Πώς χάθηκε η δύση, εκδ. Λιβάνη, 2011

 http://en.wikipedia.org/wiki/Lend-Lease

Γρηγόρης Σκάθαρος*
Οικονομολόγος

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook