Στον καθημερινό μας λόγο πολύ συχνό φαινόμενο είναι η χρήση λέξεων ή και φράσεων που διασώζονται από το μακρινό γλωσσικό μας παρελθόν. Πρόκειται ουσιαστικά για γλωσσικά «κατάλοιπα» που διανθίζουν το λόγο μας, προσδίδοντάς του ένα πιο επίσημο ύφος και μορφή. Γλωσσικό απολίθωμα, λοιπόν, είναι «τύπος από παλαιότερες φάσεις της γλώσσας, που χρησιμοποιείται σε ορισμένες μόνο φράσεις και περιβάλλοντα» (ΛΝΕΓ).
Το 1974, στο πλαίσιο της γλωσσικής μεταρρύθμισης, έγινε μία προσπάθεια «μετάφρασης» αυτών των γλωσσικών απολιθωμάτων, με σκοπό την καλύτερη – όπως τουλάχιστον ειπώθηκε – λειτουργία της καθομιλουμένης. Τα αποτελέσματα όχι ιδιαίτερα επιτυχή, καθώς πολλά από αυτά είχαν ήδη μπολιάσει για τα καλά ακόμη και στο καθημερινό φρασεολόγιο και λεξιλόγιο όλων. Πραγματικά, ποια θα ήταν η ακριβής «μεταφορά» στην καθομιλουμένη φράσεων με ένα ιδιαίτερα μονοσήμαντο, αλλά και αρκετά σαφές – για το λόγο που δημιουργήθηκαν – σημασιολογικό πεδίο, όπως «κατά το δοκούν, εις το επανιδείν, δώρον άδωρον, κατά δύναμιν, εν ευθέτω χρόνω, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν…»; Μία «κατά το δοκούν» προσέγγιση και μεταφορά τους σε νεοελληνικό λόγο, ίσως και να έκρυβε παγίδες, με αποτέλεσμα την παρερμηνεία ή και την ασάφεια των λεγομένων μας.
Από την άλλη, η γλώσσας μας έχει καθιερώσει, θα λέγαμε, κάποια λεκτικά σχήματα και τίτλους, που παραπέμπουν σε τέτοιου είδους γλωσσικά κατάλοιπα/απολιθώματα. Αλήθεια γιατί να λέμε «σχέδιο πόλεως» αντί πόλης, «ημερομηνία λήξεως» αντί λήξης, «εφημερίδα κυβερνήσεως» αντί κυβέρνησης, «οδός Ερμού» αντί Ερμή, «Πλατεία Ομονοίας» αντί Ομόνοιας; Σ’ αυτές – αλλά και άλλες αναρίθμητες – περιπτώσεις ισχύουν τα εξής, που με δυσκολία θα μπορούσαμε να προσπεράσουμε και να παραβλέψουμε: πρόκειται για λεκτικά σχήματα, που ενώ αποτελούνται συνήθως από δύο ουσιαστικά, εκφράζουν μία αδιαίρετη έννοια και συνθέτουν ένα αδιάσπαστο σημασιολογικό τύπο. Το πρώτο ουσιαστικό ακολουθεί πιστά τους κλιτικούς κανόνες της Νεοελληνικής. Το δεύτερο, όμως, που είναι μία άναρθρη γενική, διατηρεί την αρχαιόμορφη κατάληξή του, αλλά και αμετάθετο τον τόνο της, όπως στην αρχαΐζουσα μορφή του. Αυτό ισχύει ακόμη κι όταν μεταξύ των δύο ουσιαστικών παρεμβάλλεται επίθετο, όπως λέμε «Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως».
Βέβαια, αυτό που οφείλουμε να επισημάνουμε είναι ότι η χρήση των παραπάνω λεκτικών σχημάτων και τίτλων προτιμάται μόνο όταν κρίνεται απαραίτητη κι εφόσον βέβαια δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κάτι άλλο συναφές. Με ιδιαίτερη προσοχή – κατά περίπτωση και δίχως να επιφέρουμε οποιαδήποτε αλλοίωση στο νόημα – μπορούμε να αντικαταστήσουμε τη γενική με επίθετο ή κάποια ισοδύναμη έκφραση, όπως ψυκτικό σύστημα, αντί σύστημα ψύξεως.
Επιπλέον, δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι κάποιες αρχαιόμορφες γενικές επιβιώνουν σε τυπικές και καθιερωμένες εμπρόθετες ή ελλειπτικές εκφράσεις, όπως «υπέρ πίστεως και πατρίδος»…
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
⇒ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω fb για όλες τις νέες αναρτήσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
© schooltime.gr – Αρθρογραφία •Facebook •Twitter •Google+
