Οι «Θερμοπύλες» του Κ. Καβάφη και το πρότυπό του ο μάντης Μεγιστίας
Γράφει η Γιώτα Ιωακειμίδου
Ο Κ. Καβάφης επέλεγε να τοποθετεί τους ήρωες του σε μια συγκεκριμένη εποχή, την ελληνιστική, μια εποχή παρακμιακή, με μεγάλες αλλαγές και συγκρητισμό.
Άλλοτε πάλι επέλεγε πρόσωπα που τα αδίκησε η ιστορία και αυτός επανορθώνει μέσα από την ποίηση του αυτές τις αδικίες.
Πολλά από τα θέματα του τα αντλεί από την «Παλατινή ανθολογία», μάλιστα ο Γ. Σεφέρης τον αποκαλεί ποιητή της Παλατινής Ανθολογίας. Η Παλατινή Ανθολογία είναι η πιο σημαντική συλλογή επιγραμμάτων, έχει καταρτιστεί στο Βυζάντιο τον 10 αιώνα επί Λέοντος σοφού. Οι ξένοι το λατρεύουν και ονομάστηκε Παλατινή, γιατί το μοναδικό αντίγραφο βρέθηκε το 1606 στη βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης, πρωτεύουσας του γερμανικού κρατιδίου του Παλατινάτου.
Ένα από τα γνωστότερα ποιήματα του οι «Θερμοπύλες», δείχνει να έχει σχέση με κάποιο επίγραμμα αυτής της ανθολογίας. Πρόκειται για ένα επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου που αναφέρεται στον μάντη Μεγιστία, ο οποίος προέβλεψε την καταστροφή στις Θερμοπύλες και παρόλα αυτά παρέμεινε εκεί και πολέμησε :
Του Μεγιστία είν’ εδώ, του ξακουσμένου μάντη,
το μνήμα π’ αντικρίζεις.
Αυτόν που οι Μήδοι σκότωσαν, καθώς τότε διαβήκαν
του Σπερχειού το ρέμα·
ήξερε και καλόξερε πως όπου να ‘ναι θα ‘ρθουν
του θανάτου του οι Μοίρες,
μα δεν το καταδέχτηκε, τον βασιλιά της Σπάρτης
προδίνοντας, να φύγει.
Το επίγραμμα δίνει πολλά στοιχεία, σε ποιον ανήκει το μνήμα, τον χρόνο, τον τόπο, την αιτία, τον τρόπο θανάτου, τις αρετές του σκοτωμένου. Το ίδιο ακριβώς γεγονός αναφέρεται και στον Ηρόδοτο.
«. τοῖσι δὲ ἐν Θερμοπύλῃσι Ἑλλήνων πρῶτον μὲν ὁ μάντις Μεγιστίης ἐσιδὼν ἐς τὰ ἱρὰ ἔφρασε τὸν μέλλοντα ἔσεσθαι ἅμα ἠοῖ σφι θάνατον» ( Ηρόδοτος βιβλίο 7ο ,219) δηλαδή στις Θερμοπύλες ακολουθούσε ο μάντης Μεγιστίας ,ο οποίος αφού εξέτασε τα σφάγια πρόβλεψε τον θάνατό τους.
Ο μάντης Μεγιστίας είναι διπλά ήρωας, ξέρει ότι θα πεθάνει και δεν φεύγει,παρά τις πιέσεις του Λεωνίδα. Την αρχαϊκή εποχή η νίκη έπρεπε να είναι καθαρή, χωρίς τεχνάσματα.
Ο Καβάφης γνώριζε σίγουρα το επίγραμμα και τον συμβολισμό του. Οι κρίσιμες στιγμές της ιστορίας είναι αυτές που ξεχωρίζουν τους χαρακτήρες και δοκιμάζεται η συνείδηση των ανθρώπων. Δεν έχει στόχο να υμνήσει, αλλά να τονίσει την ψυχική δύναμη αυτών που ξέρουν το αποτέλεσμα, αλλά παρόλα αυτά μένουν σταθεροί στο «χρέος», πράγμα που είναι όμως προσωπική τους επιλογή και πράξη που δεν γίνεται ασύνειδα. Η λέξη χρέος είναι η μοναδική φορά που χρησιμοποιείται σε όλο το έργο του. Προβάλλεται η αδιέξοδη αποτυχία και η αξιοπρέπεια.
Κωνσταντίνος Καβάφης «Θερμοπύλες»
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Κλειδί του ποιήματος πιστεύω ότι είναι οι τελευταίοι στίχοι. Εξυμνεί τον ηρωισμό αυτών που ξέρουν ότι θα νικηθούν και παραμένουν ακλόνητοι.
