«Το θέμα της παγκοσμιοποίησης»
Γράφει η Κατερίνα Φωτιάδου
Στη βιβλιογραφία και αρθρογραφία των τελευταίων ετών η “παγκοσμιοποίηση” ως όρος εμφανίζεται με ερμηνείες που παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις, ως προς την ουσία και τα επιμέρους χαρακτηριστικά της. Κύριο στοιχείο του όρου είναι η επιστημονική γενικότητα που φτάνει τα όρια της ασάφειας. Όπως αρκετοί τονίζουν, οι απόψεις και οι απαντήσεις στο ερώτημα “τι είναι παγκοσμιοποίηση;”, λαμβάνουν διαφορετικές απαντήσεις ως προς την ένταση, την μορφή και το περιεχόμενο, ενώ οι απόπειρες θεμελίωσης ενός ορισμού της έννοιας ποικίλουν. Σε τελική ανάλυση η έννοια φτάνει στο σημείο να συμπεριλαμβάνει “τα πάντα”. Η ασάφειά της γεννά παρερμηνείες, επιτρέπει τη χρήση της από διάφορες αλληλοσυγκρουόμενες τάσεις και απόψεις, ενώ κοινωνικά και πολιτικά πλάθει φαντάσματα, πεποιθήσεις και στερεότυπα. Με μια φράση, πλάθει ιδεολογήματα.
Η έννοια της “παγκοσμιοποίησης” χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγράψει την τάση μεγάλης αύξησης της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας μετά το τέλος της δεκαετίας του 1970. Το γεγονός αυτό αντιμετωπίζεται ως μια νέα φάση της παγκόσμιας ιστορίας και οικονομίας, όπου η θεωρούμενη επανάσταση της τεχνολογίας (επικοινωνίες, πληροφορική, κ.ά.) και η απελευθέρωση των αγορών, δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα, η διαδικασία συσσώρευσης και παραγωγής να ξεφύγει από τα στενά όρια του εθνικού χώρου. Συνέπεια αυτής της εξέλιξης είναι η τάση διαμόρφωσης μιας “παγκόσμιας οικονομίας” και κατ’ επέκταση μιας “παγκόσμιας κοινωνίας»
Σύμφωνα μ’ αυτό τον ορισμό, στοιχεία της “παγκοσμιοποίησης” αποτελούν η “επανάσταση” της τεχνολογίας, το άνοιγμα των αγορών, το ξεπέρασμα του έθνους-κράτους (και η ενίσχυση της επιρροής των διεθνών οργανισμών), ο διαρκώς αυξανόμενος ρόλος και η ενοποίηση της παγκόσμιας αγοράς (με κύριους φορείς, το διεθνές κεφάλαιο, τις πολυεθνικές εταιρίες και την Ξένη Άμεση Επένδυση), η οποία με τη σειρά της έχει, υποτίθεται, ομοιογενοποιητικές συνέπειες στο χώρο του πολιτισμού, της πολιτικής και της καθημερινής ζωής.
Και στη χώρα μας, το κομματικό σύστημα (με τις δικές του μάλιστα παθογένειες) ακολουθεί τις ανωτέρω λογικές. Όπως βλέπουμε όλοι, δεν μπορεί πλέον να υπάρξει μια μεγάλη Κεντροαριστερά ή μια μεγάλη Κεντροδεξιά, παρά τι φιλότιμες προσπάθειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος, επειδή ακριβώς δεν λειτουργεί το υπόβαθρο Δεξιά – Αριστερά, μέσα σε ένα καταργημένο εθνικό κράτος. Η όλη κατάσταση διεθνώς είναι ρευστή. Το φαινόμενο της μονοπολικής παγκοσμιοποίησης του νεοκαπιταλισμού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και ακόμα δεν έχει δημιουργηθεί ο αντίθετος πόλος, ο οποίος και θα δώσει την ευκαιρία να εμφανιστούν νέες σταθερές πολιτικές δυνάμεις.
Αυτή τη στιγμή, ως αντίπαλο δέος προς την παγκοσμιοποίηση εμφανίζεται ο εθνικισμός. Δηλαδή η επιστροφή στα εθνικά κράτη, στα εθνικά νομίσματα, στις εθνικές κυριαρχίες, στα κλειστά σύνορα και φυσικά στον διεθνή ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών. Αυτό είναι ένα ρεύμα που αποκτά όλο και πιο πολλούς οπαδούς, αλλά έχει δύο θανάσιμα μειονεκτήματα. Πρώτον, ο εθνικισμός ταυτίζεται εύκολα από την προπαγάνδα του συστήματος στις συνειδήσεις των ανθρώπων με φασισμό, ρατσισμό κ.λπ. και γίνεται πολύ εύκολος στόχος από τη διεθνή ελίτ, βοηθούμενη φυσικά και από όλα τα υπόλοιπα κόμματα, που έχουν πολιτικό συμφέρον. Δεύτερον, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να προταθεί ως νέο όραμα ένα παγκόσμιο πισωγύρισμα.
Όσον αφορά το χώρο της εκπαίδευσης θεωρείται αναγκαίο από την αρχή να αντιδιαστείλουμε την έννοια της Ελληνικής Παιδείας ως έμπρακτη και συστηματική διαδικασία εκπαίδευσης και μόρφωσης ιδίως των νέων, από την Ελληνική Παιδεία ως πνευματική και μορφωτική κληρονομιά της Ανθρωπότητας.
Υποδειγματικά και με συντομία θα αναφέρω κάποιες δραστηριότητες και σκέψεις που παρατηρούνται διεθνώς, σχετικά με την Παιδεία ως παρεχόμενη εκπαίδευση και μόρφωση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, μέσω κυρίως της νέας τεχνολογίας. Στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης, ιδίως των ανεπτυγμένων χωρών από αρκετό καιρό έχει εισαχθεί το μάθημα της Πληροφορικής και έχει εξασφαλιστεί ο απαιτούμενος τεχνικός εξοπλισμός και τα κατάλληλα προγράμματα για την εκπαίδευση των μαθητών. Έτσι με τα προγράμματα αυτά και τη σύνδεση των σχολείων με τα διάφορα δια δίκτυα, όπως το Internet, αλλά και μεταξύ τους, καθώς και με την κατάρτιση ή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, συντελείται σημαντικό μέρος του όλου εκπαιδευτικού προγράμματος ή και ολόκληρο το πρόγραμμα.
Σε ημερίδα που έγινε με θέμα “Αξιοποίηση των τεχνολογιών της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία”, ο υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Ζακ Λάγκ ανέφερε μεταξύ άλλων ότι : “Στη Γαλλία όλα τα Γυμνάσια και τα Λύκεια έχουν συνδεθεί με το Internet και σε λίγο ακολουθούν τα Δημοτικά. Πολύ σύντομα τα παιδιά του Δημοτικού θα πηγαίνουν στην τάξη τους με τσάντα-οθόνη και ηλεκτρονικά βιβλία. Το υπουργείο Παιδείας προετοιμάζει με εντατικούς ρυθμούς την ηλεκτρονική μορφή της διδακτέας ύλης και τους απαραίτητους δικτυακούς τόπους για δασκάλους και μαθητές, που θα τους βοηθήσουν να καταλάβουν το νόημα και τους στόχους της ελκυστικής μεταλλαγμένης εκπαιδευτικής και διδακτικής διαδικασίας..”. Παρόμοιες προσπάθειες καταβάλλονται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία κ.α
Στην Ελλάδα γίνονται κάποια σχετικά μικρά βήματα εξοπλισμού των σχολείων με Η/Υ και προγράμματα, καθώς και με σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, με τη γενναία ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απέχουμε όμως αρκετά από το ποθητό επίπεδο.
Εκεί όμως που παρατηρείται ιδιαίτερη ανάπτυξη και πράγματι “μεταλλαγμένοι” τρόποι εκπαίδευσης και γενικότερα σπουδών, είναι η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Νέες έννοιες και συστήματα, όπως η Παγκοσμιοποίηση ή Διεθνοποίηση των σπουδών, η κοινωνία της γνώσης, η εκπαίδευση από απόσταση, το ανοιχτό και το εικονικό Πανεπιστήμιο, τα online μαθήματα, οι εκπαιδευτικές ιστοσελίδες (sites) κ.λ.π., προκαλούν, προσκαλούν και προσελκύουν χιλιάδες σπουδαστών σε όλον τον κόσμο. Στις ΗΠΑ, που θεωρούνται και ο εγκέφαλος της Παγκοσμιοποίησης, περίπου 70 εκατομ. άνθρωποι “φοιτούν” σήμερα σε κάποιο Πανεπιστήμιο μέσω του Internet. Σήμερα το 75% των αμερικανικών Πανεπιστημίων προσφέρει μαθήματα μέσω του Internet σε περισσότερους από 1,5 εκατομ. “φοιτητές”. Μεγάλα Πανεπιστήμια όπως το Harvard, το Yale, το Prinston, το Cornell, το Columbia, προσφέρουν σήμερα “ηλεκτρονικά” πτυχία σε πολλές περιπτώσεις χωρίς μετακίνηση του φοιτητή. Τα λεγόμενα “εικονικά” Πανεπιστήμια λειτουργούν με μόνη υλικοτεχνική υποδομή τα στούντιο, όπου ηχογραφούνται οι διαλέξεις των καθηγητών και μέσω του Internet τις προωθούν σε όλο τον κόσμο. Παρόμοια λειτουργούν και άλλα Πανεπιστήμια στην Ευρώπη, στον Καναδά, ακόμη και στην Κίνα, όπου το DiandaUniversity έχει στα προγράμματά του 850.000 φοιτητές! Τελευταία, ανταγωνιστής των προγραμμάτων αυτών των Πανεπιστημίων παρουσιάζονται οι διάφορες ιστοσελίδες (sites) στα δια δίκτυα, που προσφέρουν μαθήματα δωρεάν, αλλά με παρεμβαλλόμενες “χρυσοφόρες” διαφημίσεις, τρώγοντας έτσι πολλή πελατεία των ανοιχτών Πανεπιστημίων. Πολλοί ομιλούν πλέον για στυγνή εμπορευματοποίηση της Εκπαίδευσης, στην οποία βέβαια η λέξη “Παιδεία” ακούγεται σπανιότατα ή καθόλου, γιαυτό και η εξέλιξη αυτή δεν βρίσκει σύμμαχο όλη την η ακαδημαϊκή κοινότητα ακόμη και στην Αμερική…
“Παρά τον συναγωνισμό στα προγράμματα των διαφόρων Πανεπιστημίων και την έκρηξη ανάπτυξης των διαδικτύων, το εγχείρημα έχει αποτύχει εμπορικά και άρχισε να προβάλλεται από τους καθηγητές το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων..”. Κατ΄ άλλους επισημαίνεται και το γεγονός ότι με την εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση δεν υπάρχει τρόπος να εμποδίσουμε έναν φοιτητή από του να βάλει στη θέση του, μπροστά στον Η/Υ κάποιον άλλον να απαντά για λογαριασμό του.
Όσον αφορά τη σχέση της Ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης… πρόκειται για ένα μεγάλο θέμα, αλλά στο σημείωμα αυτό θα υπογραμμίσουμε μόνον μερικές πλευρές του.
Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα νέο φαινόμενο που ξεκίνησε κατ’ αρχάς στον χώρο της οικονομίας και του εμπορίου, και έτσι καταργήθηκαν τα σύνορα στον εμπορικό και οικονομικό τομέα. Αυτή η λεγομένη “παγκοσμιότητα σημαίνει το τέλος της γεωγραφίας” , από την άποψη ότι επιδιώκεται η κατάργηση των συνόρων, κατ’ αρχήν στο εμπόριο και την αγορά. Όμως η παγκοσμιοποίηση επεκτείνεται και στον πολιτιστικό τομέα και επιδιώκει την αλλοτρίωση, την αφάνιση και την υποδούλωση όλων των επί μέρους πολιτισμών για να επικράτηση ένας πολιτισμός, ο λεγόμενος δυτικός πολιτισμός. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν πολιτιστικό ολοκληρωτισμό. Και αυτήν την κατάσταση ανέλαβαν να επιβάλλουν τα διάφορα σύγχρονα μέσα, ήτοι το διαδίκτυο, οι υπολογιστές, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, το Χρηματιστήριο, οι Συνθήκες κλπ. Δυστυχώς όμως αυτή η παγκοσμιοποίηση επεκτείνεται και στον θρησκευτικό χώρο, αφού γίνεται λόγος για έναν θρησκευτικό συγκρητισμό, ότι, δηλαδή, όλες οι θρησκείες είναι το ίδιο, οπότε αμβλύνεται η αποκαλυπτική Αλήθεια της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό κάτι που έχει σημειωθεί πολύ εύστοχα: “Η διεθνοποίηση του εμπορίου, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η εξομοίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων, η “ένωση” των εκκλησιών, είναι φορείς της κοινής συνισταμένης, που χαρακτηρίζει την λεγομένη “Νέα Τάξη” του τέλους του εικοστού αιώνα”
Πολλοί ερευνούν το φαινόμενο και αναρωτιούνται περί τίνος πρόκειται. Είναι ένα υποκατάστατο του διεθνισμού που στο παρελθόν είχε ταυτισθεί με το κομμουνιστικό όραμα, ή είναι ένα συστατικό του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς;
Εκείνο που σχολιάζουμε εδώ είναι η ύπαρξη της παγκοσμιοποίησης στον οικονομικό και τον πολιτιστικό τομέα, καθώς επίσης και οι συνέπειές τους. Στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας επικρατεί η ευδαιμονία και χρησιμοθηρία, αποτελέσματα μιας αρρωστημένης κατάστασης και αλλοτριωτικής, και στην παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού επικρατεί μια απολυτοποίηση του σχετικού και μαζοποίηση του ανθρώπου.
Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Πρόσφατα ο διακεκριμένος Βρετανός γλωσσολόγος Καθηγητής Ντέιβιντ Κρίσταλ σε ομιλία του στην Θεσσαλονίκη τόνισε τον κίνδυνο της παγκοσμιοποίησης στον πολιτισμό, αφού τον 21ο αιώνα θα χαθούν οι μισές γλώσσες της γης. Σήμερα χρησιμοποιούνται 6.000 γλώσσες, αλλά προβλέπεται τον 21ο αιώνα να εκλείψουν οι 3.000 γλώσσες. Βέβαια, αυτό σημαίνει ότι η παγκοσμιοποίηση θα εξαφανίσει το 50% των πολιτισμών της γης
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε πρόσφατη ομιλία του, που έκανε για το θέμα της παγκοσμιοποίησης, τόνισε πολύ χαρακτηριστικά: “Η παγκοσμιοποίησις ως άνοιγμα θυρών δια την συνεργασίαν των λαών μας ευρίσκει απολύτως συμφώνους και υπερθεματιστάς… Η παγκοσμιοποίησις όμως ως μέσον ομοιογενοποιήσεως της ανθρωπότητος, επηρεασμού των μαζών και επικρατήσεως ενός ενιαίου και μοναδικού τρόπου σκέψεως, μας ευρίσκει αντιθέτους”.
Τελικά, πρέπει να πούμε ότι η ελληνορθόδοξη παράδοση επειδή δεν είναι συνηθισμένη αλλά πολύ δυνατή, άντεξε και σε μεγαλυτέρους πειρασμούς στην ιστορία της, θα αντέξη και τώρα. Όμως το πρόβλημα και ο κίνδυνος είναι για τα πρόσωπα, για μάς, μήπως η παγκοσμιοποίηση και η αφέλειά μας απέναντι σε αυτήν μας αλλοιώσει μας κάνει μια άμορφη μάζα.
_______________________________
*Βιβλιογραφία
-Μπέκ Ούρλιχ, Τι είναι παγκοσμιοποίηση;, μετάφραση Γιώργος Παυλόπουλος, Αθήνα: Καστανιώτης,
-Λύτρας Ν. Ανδρέας, Κοινωνία και εργασία: Ο ρόλος των κοινωνικών τάξεων, Αθήνα: Παπαζήσης.
-Μελάς Κώστας, Παγκοσμιοποίηση. Νέα φάση διεθνοποίησης της οικονομίας: Μύθοι και πραγματικότητα, Αθήνα: Εξάντας