«Χτίζοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο μετά την κρίση»
*Tης Εύας Καϊλή, Ευρωβουλευτή ( ΕΛΙΑ, Head of Greek S&D Delegation )
Εκπροσώπου τύπου του ΠΑΣΟΚ για την προεκλογική περίοδο
Η κρίση υπήρξε βίαιη για τη χώρα μας και οι συνέπειές της ήταν βαθιές. Η πολιτική και οικονομική αβεβαιότητα, και κυρίως η ανέχεια, η ανεργία και οι υποχρεώσεις που τρέχουν, όχι μόνο ανέτρεψαν τον οικογενειακό προγραμματισμό μας αλλά και μας γέμισαν αβεβαιότητα για το μέλλον. Πολλά πράγματα τα αφήσαμε πίσω, δεν μιλάμε πια για αυτά, αλλά χωρίς αυτά δεν υπάρχει έξοδος από την κρίση. Ένα από αυτά είναι η ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο, στην πιο απλή του ερμηνεία είναι το σύνολο της γνώσης, των ταλέντων, των ικανοτήτων και της εμπειρίας ενός ανθρώπου, προκειμένου ο άνθρωπος αυτός να μπορεί να ενταχθεί αποτελεσματικά στην οικονομική και κοινωνική διαδικασία ώστε από τη συμμετοχή του να προσθέτει στη συνολική αξία του περιβάλλοντός του (addedvalue).
Έχουμε συνηθίσει να μετράμε την οικονομική κρίση με συγκεκριμένους αριθμούς, όπως την πτώση του ΑΕΠ, την αύξηση της ανεργίας, την αύξηση της φτώχειας. Ξεχνάμε να δούμε την κρίση ως διαδικασία εξάντλησης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Επικεντρώνουμε στους αριθμούς και ξεχνάμε ότι τα οικονομικά αποτελέσματα και την κοινωνική πρόοδο δεν την φέρνουν οι δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές αλλά οι άνθρωποι. Γιατί, πρώτον, οι άνθρωποι δημιουργούν τον πλούτο με το προσωπικό τους ανθρώπινο κεφάλαιο, και δεύτερον διότι η συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου στη κοινωνία δημιουργεί το κοινωνικό κεφάλαιο.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο δεν είναι τόσο οι γνώσεις που αποκτάμε από τη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν ήταν η τριτοβάθμια εκπαίδευση ο καθοριστικός παράγοντας, τότε η Ελληνική κοινωνία θα ήταν η κορυφαία σε κοινωνικό κεφάλαιο στον κόσμο. Είναι κάτι πολύ πιο ευρύ από αυτό. Είναι η ανάπτυξη ταλέντων, η καλλιέργεια της ατομικής σοφίας, η ανάπτυξη της εμπειρίας, η κοινωνική μόρφωση, η κοινωνική αντίληψη, η κατανόηση των θεσμικών διαδικασιών. Η Ελλάδα βρισκόταν πολύ πίσω σε ανθρώπινο κεφάλαιο σε σχέση με τις υπόλοιπες προηγμένες κοινωνίες πολύ πριν την κρίση. Η κρίση όμως, επιδείνωσε τη κατάσταση ακόμη περισσότερο.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της πραγματικότητας βρίσκουμε στην ευκολία με την οποία μεγάλες μάζες του πληθυσμού σύρονται από τους opinion makers, οργανώνονται σε ομάδες που τείνουν να πιστέψουν ασαφείς πολιτικές, γοητεύονται από τον ακραίο λόγο και τις απλουστευμένες πολιτικές παραδοχές. Πριν μερικά χρόνια είχε γίνει μια σχετική μελέτη που έδειχνε ότι όσο πιο χαμηλό το κοινωνικό κεφάλαιο σε ένα πληθυσμό, τόσο πιο εύκολα παρασύρονται οι πολίτες από τους «Οικονομολόγους», όταν οι οικονομίες βιώνουν βαθιά ύφεση.
Η κρίση αυτή ανέδειξε το βάθος αυτού του προβλήματος στη χώρα μας, αλλά αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να μας φοβίζει αλλά να μας ενημερώνει για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να πάρει η πολιτική του αύριο. Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της πολιτικής είναι η επίγνωση ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει διαδικασία εξόδου από την κρίση με μονολιθική διαχείριση των μακροοικονομικών δεικτών. Η διαδικασία εξόδου είναι απαραίτητα και διαδικασία μεγέθυνσης του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Και αυτό σημαίνει δύο πράγματα: πρώτον τη συνεκτική τεχνική εκπαίδευση των πολιτών που αυξάνει τις ικανότητες και τις γνώσεις τους, και δεύτερον, τη μεγιστοποίηση της ατομικής και κοινωνικής τους θεώρησης μέσω της ανάπτυξης εμπειριών, καλλιέργειας της κοινωνικής συνοχής, ισχυροποίησης του θεσμού της οικογένειας που η φτώχεια πάντα κλυδωνίζει, και της πολιτιστικής ένταξης. Συνεπώς, αύξηση ανθρώπινου κεφαλαίου δεν είναι απλώς διαδικασία ισχυροποίησης των ανθρώπων για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας αλλά κάτι πολύ πιο ευρύ. Είναι διαδικασία κοινωνικής ένταξης με σκοπό την μεγιστοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου, όπου η εργασία δεν έχει μόνο τη θέση του βιοποριστικού παράγοντα, αλλά κάτι πολύ σημαντικότερο. Η εργασία είναι μια ατέλειωτη εκπαιδευτική διαδικασία που μας κάνει καλύτερους ανθρώπους σε μια καλύτερη κοινωνία.
Εδώ βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα βασικά στοιχήματα που μια προοδευτική ελληνική κυβέρνηση μετά τις εκλογές θα πρέπει να κερδίσει, και για να το καταφέρει δεν αρκεί μόνο να εντάξει την πολιτική αύξησης του ανθρώπινου κεφαλαίου σε ένα κυβερνητικό σχέδιο (government plan), κάτι που δυστυχώς δεν ακούσαμε από κανένα κόμμα ως τώρα, αλλά πολύ περισσότερο να το πλαισιώσει σε ένα σχέδιο διακυβέρνησης (governance plan). Για να συμβεί όμως αυτό χρειάζεται κοινωνικό consensus που η πόλωση και ο ασόβαρος, ή ακόμα και επικίνδυνος, πολιτικός διάλογος των ημερών, δεν μας επιτρέπει να αναπτύξουμε. Δεν έχουμε παρά να ελπίζουμε ότι το μετεκλογικό αποτέλεσμα θα μετουσιωθεί σε πολιτικό αποτέλεσμα με προοδευτικό μεταρρυθμιστικό πρόσημο, και αυτό το προοδευτικό μεταρρυθμιστικό πρόσημο θα βάλει ψηλά στην ατζέντα την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου.
