«Η Ιερά Συμμαχία και ο διφορούμενος ρόλος της»
Γράφει η Αντιγόνη Καρύτσα
Mετά την συντριπτική ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό από τις συμμαχικές δυνάμεις της Βρετανίας και της Πρωσίας τον Ιούνιο του 1815, οι νικήτριες χώρες Βρετανία, Πρωσία, Αυστρία και Ρωσία αφού συγκεντρώθηκαν στο Συνέδριο της Βιέννης που συγκλήθηκε στην ομώνυμη πόλη τον ίδιο μήνα, αποφάσισαν την παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος και την ισχυροποίηση των απολυταρχιών της Ευρώπης. Στόχος τους ήταν ο περιορισμός της δύναμης της Γαλλίας και η χάραξη του πολιτικού χάρτη της γηραιάς ηπείρου σύμφωνα με τις δικές τους προσδοκίες. Επιθυμούσαν την ειρήνη, τη σταθερότητα και την πολιτική νομιμότητα στην πολύπαθη ευρωπαϊκή ήπειρο που είχε τόσο ταλαιπωρηθεί από πολέμους και κοινωνικές αναταραχές.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1815 στο Παρίσι , υπογράφεται η συνθήκη με την οποία ιδρύεται η Ιερά, Πενταπλή ή Ευρωπαϊκή Συμμαχία, την οποία σύναψαν οι ηγεμόνες της Αυστρίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας ενώ η Βρετανία καταδίκασε αυτή την πράξη. Εμπνευστής της Ιεράς Συμμαχίας υπήρξε ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄. Η συνθήκη υπογράφτηκε από τον ίδιο αλλά και από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Α΄ και τον βασιλέα της Πρωσίας Φρειδερίκο-Γουλιέλμο Γ΄, οι οποίοι ορκίστηκαν μυστικότητα, πίστη και αφοσίωση στα ιδεώδη της συμμαχίας.Το κείμενο του συγκεκριμένου συμφώνου δε μοιάζει με τα υπόλοιπα διπλωματικά έγγραφα της εποχής ή τις προγενέστερες συνθήκες. Χρησιμοποιείται έντονα η επίκληση στη χριστιανική θρησκεία, αποτελώντας πρόσχημα για διπλωματικές εξελίξεις στο πολιτικό πεδίο της Ευρώπης. Στην ουσία, οι δημιουργοί της ενδιαφέρονταν να θεμελιώσουν τις διεθνείς σχέσεις στις ιερές αρχές της χριστιανικής θρησκείας.
Χαρακτηριστικό της πρόθεσης αυτής είναι και η επίκληση στο 1ο άρθρο στην Άγια και αδιαίρετη Τριάδα. Στο ίδιο εδάφιο αναφέρεται πως «οι τρεις συμβαλλόμενοι μονάρχες θα παραμείνουν ενωμένοι με τους δεσμούς μιας αληθινής και αδιαίρετης αδελφοσύνης» και «θα προσφέρουν την βοήθειά τους και την ενίσχυσή τους ο ένας στον άλλο» σε οποιαδήποτε περίσταση και πάντοτε στα πλαίσια της προστασίας των αρχών της θρησκείας, της ειρήνης και της δικαιοσύνης. Στο 2ο άρθρο, οι σύμμαχοι δηλώνουν ότι «θεωρούν τους εαυτούς τους ως απλούς εκπροσώπους της Θείας Πρόνοιας στους οποίους έχει ανατεθεί η διακυβέρνηση», διακηρύττουν ότι οι χριστιανικοί λαοί θα πρέπει να θεωρούνται ως αδέλφια και τα χριστιανικά κράτη ως μέλη μίας οικογενείας, και απευθύνουν τέλος έκκληση στους ευρωπαϊκούς λαούς να ενισχύσουν την πίστη τους, γιατί με αυτόν τον τρόπον θα απολαύσουν μία διαρκή ειρήνη. Στο τρίτο και τελευταίο άρθρο υπάρχει η πρόσκληση να προσχωρήσουν στην συμμαχία και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, όσες βεβαίως αναγνωρίζουν και αποδέχονται τις αρχές της Ιεράς Συμμαχίας. Πολύ γρήγορα η Ιερά Συμμαχία στράφηκε κατά της εθνικής αυτοδιάθεσης των λαών αλλά και εναντίον της λαϊκής κυριαρχίας.
Το σύμφωνο αντανακλά τις πεποιθήσεις του τσάρου Νικολάου Α΄και τα άρθρα του θα επιχειρούσε να τα χρησιμοποιήσει ως αντιστάθμισμα στην αγγλική επιρροή, που επιθυμούσε να περιορίσει. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας που του είχε προσδώσει, απέκλειε αυτομάτως τον σουλτάνο ως μη χριστιανό και άφηνε ελεύθερη την Ρωσία να εκδηλώσει τις επεκτατικές της βλέψεις κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το Νοέμβριο του 1820 η Ρωσία, η Πρωσία και η Αυστρία υπέγραψαν πρωτόκολλο, που κατοχύρωνε το δικαίωμά τους να επεμβαίνουν στρατιωτικά σε άλλες χώρες, με σκοπό την αντιμετώπιση των επαναστατικών κινημάτων.
Τα επόμενα χρόνια στην Ιερά Συμμαχία θα προσχωρήσουν η Γαλλία, τα βασίλεια των Κάτω Χωρών, της Βυρτεμβέργης, της Σαξωνίας και σχεδόν όλοι οι ηγεμόνες ευρωπαϊκών κρατών, εκτός από τον σουλτάνο και τον Πάπα της Ρώμης.Οι ηγεμόνες της Ευρώπης, επικαλούμενοι τις αρχές της ιεράς Συμμαχίας, επεδίωκαν να επεμβαίνουν στα εσωτερικά άλλων κρατών για την καταστολή επαναστατικών κινημάτων. Ακολουθώντας συντηρητική πολιτική, διασφάλιζαν τη διατήρηση του εδαφικού καθεστώτος, δείχνοντας την εναντίωσή τους σε κάθε συνοριακή μεταβολή και προστάτευαν τα υπάρχοντα πολιτικά καθεστώτα, αποτρέποντας δυναμικά κάθε συνταγματική παραχώρηση. Ψυχή της συμμαχίας υπήρξε ο πρίγκιπας Μέτερνιχ, καγκελάριος της Αυστρίας.
Μετά την κήρυξη εξεγέρσεων σε Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, η Ιερά Συμμαχία θορυβήθηκε και αποφάσισε την καταστολή τους στην Ισπανία και την Ιταλία με την αποστολή στρατού για την αποκατάσταση της έννομης τάξης και τη στήριξη των απολυταρχικών καθεστώτων. Οι Έλληνες στάθηκαν πιο τυχεροί, καθώς αποφεύχθηκε η επέμβαση με την προτροπή του Καποδίστρια.
Σταδιακά, η Ιερά Συμμαχία δέχεται ισχυρά πλήγματα: ξεσπά το 1825 στη Ρωσία το κίνημα των Δεκεμβριστών, το 1830 επαναστάσεις στη Γαλλία και στο Βέλγιο ενώ στην Πολωνία εξέγερση κατά του τσαρισμού. Η Ιερά Συμμαχία σταδιακά αποδυναμώνεται και ο ρόλος της εκμηδενίζεται καθώς μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ των συμμάχων εγείρονται στους κόλπους της.
Η Ιερά Συμμαχία έπαιξε το ρόλο του χωροφύλακα με τις επεμβάσεις της στην καταστολή των φιλελεύθερων κινημάτων στην Ευρώπη, προσπαθώντας να ελέγξει, να χειραγωγήσει τους λαούς της και να εδραιώσει την καθεστηκυία τάξη των πραγμάτων.
