Γ’ Κλίση Ουσιαστικών Φωνηεντόληκτα – Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Γ’ Κλίση Ουσιαστικών Φωνηεντόληκτα – Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Του Άρη Ιωαννίδη

Τα φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της Γ΄ κλίσης λήγουν σε: -ως, -ωος… -υς, -υος…  -ις, -εως… -υς, -εως…  -υ, -εως…  -εύς, -έως…  -αῦς, -αὸς…  -ώ, -οῦς…  -οῦς, -οὸς…

Παρατηρήσεις:

1.  Στα καταληκτικά μονόθεμα σε -υς, -υος:

α) Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη, π.χ. (ὦ) κλιτύ , στάχυ, πληθύ , ἰχθύ.

 β) Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη, π.χ. ἡ δρῦς , τὴν δρῦν , ὦ δρῦ, τὰς δρῦς.

γ) Στην αιτιατική πληθυντικού, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη,  π.χ. τοὺς ἰχθῦς, τὰς κλιτῦς, τὰς ἰσχῦς.

 δ) Η αιτιατική ενικού λήγει σε -ν, αντί σε –α, π.χ. τὸν ἰχθύν , τὴν κλιτὺν

    και η αιτιατική πληθυντικού λήγει σε -ς και όχι –ας, π.χ. τοὺς βότρυς, τὰς ὀσφῦς.

        2. Στα καταληκτικά διπλόθεμα αρσενικά και θηλυκά σε -ις, -εως και στα καταληκτικά διπλόθεμα αρσενικά και θηλυκά σε -υς, -εως:

α) Η γενική ενικού και πληθυντικού τονίζονται στην προπαραλήγουσα, αντίθετα από τον κανόνα, π.χ. τῶν πόλεων, τῶν πελέκεων, τῶν δυνάμεων.

β) Σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε –ν,  την αιτιατική του πληθυντικού όμοια με την ονομαστική (τοὺς πελέκεις) και την κλητική χωρίς κατάληξη,  π.χ. τὴν πρᾶξιν, (ὦ) πρᾶξι, τὴν φύσιν , (ὦ) φύσι, τὴν βάσιν, (ὦ) βάσι.

γ) Έχουν δύο θέματα: ένα σὲ -ι ἤ -υ (πολι-, πηχυ-), απ’ το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητικὴ του ενικού, καὶ άλλο θέμα σε -ε (πόλε-, πηχε-), απ’ το οποίο σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις του ενικού καὶ όλος ο πληθυντικός (καὶ δυϊκός) αριθμός.

δ) Στη γενικὴ του ενικού έχουν κατάληξη –ως (αντὶ -ος) και τονίζονται στη γενικὴ του ενικού και του πληθυντικού στην προπαραλήγουσα αντίθετα με τον κανόνα .

ε) Συναιρούν το χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ε ή ι τῶν καταλήξεων σε ει.

3. Στα καταληκτικά μονόθεμα σε -εύς, -έως:

  α) Η κλητική ενικού είναι όμοια με το θέμα χωρίς την κατάληξη, π.χ. (ὦ) βασιλεῦ, γραμματεῦ.

β) Η αιτιατική πληθυντικού λήγει σε –ας,  π.χ. τοὺς βασιλέας, γονέας, γραμματέας.

γ) Η γενική του ενικού έχει κατάληξη -ως (αντί -ος), π.χ.  τοῦ βασιλέ-ως

δ) Το ε που απομένει στο θέμα μετά την αποβολή του υ συναιρείται με το ακόλουθο ε ή ι των καταλήξεων σε ει, π.χ.  οι βασιλέ-ες > βασιλεῖς

ε) Όσα φωνηεντόληκτα σε -εὺς έχουν πριν από το -εὺς φωνήεν συναιρούν  συνήθως το τελικό ε που απομένει στο θέμα με το ακόλουθο ω και α των καταλήξεων στη γενική και αιτιατική του ενικού και πληθυντικού, π.χ. ἁλιεὺς, τοῦ ἁλιέως > ἁλιῶς· τὸν ἁλιέ-α > ἁλιᾶ· τῶν ἁλιέ-ων > ἁλιῶν.

       4. Τα ακατάληκτα διπλόθεμα σε -ώ, -οῦς:

 α) Δεν έχουν κανονικά πληθυντικό αριθμό, αν όμως χρειαστεί να τον σχηματίσουν, κλίνονται κατά την β΄κλίση, π.χ. ἡ λεχώ, αἱ λεχοί.

 β) Σχηματίζουν την κλητική ενικού με αρχαιότερο θέμα σε -οῖ χωρίς κατάληξη και παίρνουν περισπωμένη από αναλογία προς την ομόηχη δοτική, π.χ. τῇ ἠχοῖ, ὦ ἠχοῖ .

γ) Σχηματίζουν την ονομαστική με το ισχυρό θέμα -ω χωρίς καμιά κατάληξη· στις πλάγιες πτώσεις συναιρούν το χαρακτήρα ο του αδύνατου θέματος με τις καταλήξεις και οξύνονται στην αιτιατική αντίθετα με τον κανόνα, από αναλογία προς την ομόηχη ονομαστική, π.χ. ἡ ἠχὼ, τὴν ἠχὼ

        5. Στα φωνηεντόληκτα σε -εὺς, -οῦς, αῦς: Το υ του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν, π.χ. βασιλεὺς > βασιλέ-ως

__________________________________________

Βιβλιογραφία:

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Αχιλλέως Α. Τζάρτζανου, Αθήναι 1967
2. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ
3. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Νίκος Παππάς, Ελληνοεκδοτική
4. Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα (ΨΕΒ), Υπουργείο Παιδείας

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά Λυκείου

1. Αρχαία Α’ Λυκείου, 2. Αρχαία Β’ Λυκείου, 3. Αρχαία Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Γραμματική, 6. Συντακτικό 7. Άγνωστο κείμενο

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Δείτε επίσης

Απόφαση για τις αναθέσεις μαθημάτων των Γυμνασίων και Λυκείων Ε.Α.Ε.

Οι ονοματικοί τύποι του ρήματος, Απαρέμφατο & Μετοχή, Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Η θέση του τόνου στα σύνθετα ρήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

«Αρχαία Ελληνικά - Το ρήμα εἰμί: Σύνθετα, Σημασίες, Περιφράσεις, Σύνταξη, Τονισμός», Έρη Ναθαναήλ, Εκδόσεις schooltime.gr

Ανάλυση επιρρηματικής μετοχής (Εναντιωματική–Παραχωρητική) - Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επίθετα Γ΄κλίσης (Ημιφωνόληκτα–Ενρινόληκτα & Υγρόληκτα): Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας