Η Μετοχή (γενικά): Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Η Μετοχή (γενικά): Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επιμέλεια: Άρης Ιωαννίδης

Η μετοχή έχει, όπως και το απαρέμφατο χαρακτήρα τόσο ονόματος όσο και ρήματος. Τη διττή της φύση φανερώνει και ο όρος “μετοχή”, καθώς  “μετέχει”  τόσο στο όνομα,  όσο και στο ρήμα στο μέτρο που παρουσιάζει ιδιότητες και των δύο φαινομένων (Γι’αυτό το λόγο, οι ονοματικοί τύποι του ρήματος αποκαλούνται από κάποιους και “μετοχικοί”).

Συγκεκριμένα, χαρακτήρα ονόματος έχει η μετοχή επειδή κλίνεται όπως ένα  επίθετο κι επειδή μπορεί να ουσιαστικοποιηθεί μέσω ενός άρθρου. Ρηματικό χαρακτήρα έχει επειδή παρουσιάζει  διαθέσεις, χρόνο, όψη ή ποιόν ενεργείας, και επειδή μπορεί να αποκτά ακόμη και διαφορετική τροπική χροιά με τη χρήση του ἄν.

Τη μετοχή τη  χρησιμοποιούμε συνέχεια στη νεοελληνική γλώσσα, με τους δυο τύπους, την ενεργητική, που είναι άκλιτη, με την κατάληξη -οντας ή -ώντας και την παθητική, που είναι ένα επίθετο με κατάληξη -μένος, -μένη, -μένο, π.χ.διαβάζ-οντας, γελ-ώντας, διαβασ-μένος… Στα αρχαία ελληνικά, όμως,  δε συναντάμε άκλιτο τύπο μετοχής. Όλοι οι τύποι μετοχών στα αρχαία ελληνικά, σ’ όλες τις φωνές είναι επίθετα με τρία γένη.

Η  συχνότερη λειτουργία και χρήση της μετοχής στα αρχαία ελληνικά αφορά στη δήλωση ενός ρηματικού περιεχομένου  που υφίσταται είτε παράλληλα με το κύριο ρήμα της πρότασης είτε  πριν είτε από αυτό. Με λίγα λόγια η μετοχή συμπληρώνει  ή προσδιορίζει  το κύριο ρήμα της πρότασης.. Η ενέργεια ουσιαστικά που δηλώνεται με το κύριο ρήμα της πρότασης μπορεί να χαρακτηριστεί και ως “κύρια” ή “πρωτεύουσα”, ενώ εκείνη που εκφράζεται με τη μετοχή ως “συνοδευτική” ή “δευτερεύουσα”.

Η μετοχή έχει τη δυνατότητα  να ουσιαστικοποιηθεί και να χρησιμοποιείται -συνήθως έναρθρη- ως ουσιαστικό, π.χ. ὁ ἄρχων. Στις περιπτώσεις αυτές υπονοείται ένα γενικού χαρακτήρα ουσιαστικό όπως π.χ. ἄνθρωπος ή η αντωνυμία τίς (τί).

Η μετοχή ουσιαστικά είναι ένα ρηματικό επίθετο με τρία γένη και τρεις καταλήξεις (τριγενές και τρικατάληκτο). Μετοχή έχουν ο ενεστώτας, ο μέλλοντας, ο αόριστος και ο παρακείμενος.

Κλίση μετοχών:

α) Οι μετοχές όλων των χρόνων της μέσης φωνής κλίνονται κατά τα δευτερόκλιτα τρικατάληκτα επίθετα:

Όμοια κλίνονται και οι μετοχές των άλλων χρόνων: λεξόμενος -η -ον, σωθησόμενος -η -ον, πραξάμενος -η -ον, πεπραγμένος -η -ον, κτλ.

β) Οι μετοχές αρσενικού και ουδετέρου γένους όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής και των παθητικών αορίστων κλίνονται κατά την γ΄ κλίση:

1. σε -ας, ᾶσα, -αν: (κατάτοπᾶς, πᾶσα, πᾶν)

Όμοια κλίνονται οι μετοχές ενεργητικού αορίστου α΄, άσιγμων αορίστων των υγρόληκτων και ενρινόληκτων ρημάτων (ὁ μείνας-ασα-αν, ὁ ἀγγείλας-ασα-αν) καιοιμετοχέςβάς, βᾶσα, βάν, δράς, δρᾶσα, δράν, κ.ά.

2. σε -είς, -εῖσα, -έν: (κατάτοχαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν)

Όμοια κλίνονται οι μετοχές α΄και β΄ παθητικού αορίστου (σωθεὶς-εῖσα-έν, ἀπαλλαγεὶς-εῖσα -έν), οιμετοχέςτιθεὶς-εῖσα-έν, ἱείς, ἱεῖσα, ἱένκαι ῥυείς, ῥυεῖσα, ῥυέν, κ.ά.

3. σε -ούς, -οῦσα, -όν: (κατάτο ὁ ὀδούς, τοῦ ὀδόντος) κλίνεταιημετοχήγνοὺς

Όμοια κλίνονται οι μετοχές ἁλούς, ἁλοῦσα, ἁλόν (μτχ. αορ. β΄τουρ. ἁλίσκομαι), βιούς, βιοῦσα, βιόν (μτχ. αορ. β΄τουρ. ζῶ).

4. σε -ύς, -ῦσα, -ύν: (κατάτο ἱμάς, ἱμάντος) κλίνεταιημετοχήδεικνὺς

Όμοια κλίνονται οι μετοχές ἀπολλύς, ἀπολλῡσα, ἀπολλὺν (μτχ. ενεστώτατουρ. ἀπόλλυμι), δύς, δῦσα, δὺν (μτχ. αορ. β΄τουρ. δύομαι), φύς, φῦσα, φὺν (μτχ. αορ. β΄τουρ. φύομαι) κ.ά.

5. σε ων, -ουσα, -ον: (κατά το ἄκων, ἄκουσα, ἆκον- ἑκών, ἑκοῦσα, ἑκὸν) κλίνονται οι μετοχές λύων και φυγὼν

Όμοια κλίνονται οι μετοχές ενεργητικού ενεστώτα και μέλλοντα, η μετοχή ενεστώτα του ρ. εἰμίκαιοιμετοχέςκάθεενεργητικούαορ. β΄.

6. σε -ῶν, -ῶσα, -ῶν: (κατάτοΞενοφῶν, -ῶντος) κλίνεταιημετοχήτιμῶν

Όμοια κλίνονται οι μετοχές των συνηρημένων ρ. σε –άω.

7. σε -ῶν, -οῦσα, -οῡν: (κατάτοπλακοῦς, -οῦντος) κλίνεταιημετοχήδηλῶν

Όμοια κλίνονται οι μετοχές των συνηρημένων ρ. σε -έω, σε -όω, οι μετοχές του ενεργητικού μέλλοντα των υγρόληκτων και ενρινόληκτων ρημάτων και των υπερδισύλλαβων σε -ιζω: μενῶν, ἀγγελῶν, κομιῶν, κ.ά.)

8. σε -ώς, -υῖα, -ός: κλίνεταιημετοχήλελυκώς, λελυκυῖα, λελυκὸς

Όμοια κλίνονται οι μετοχές ενεργητικού Παρακειμένου και η μετοχή εἰδώς, εἰδυῖα, εἰδός.

9. σε -ώς, -ῶσα, -ώς: κλίνεταιημετοχή ἑστώς, ἑστῶσα, ἑστὼς

Όμοια κλίνεται η μετοχή τεθνεώς, τεθνεῶσα, τεθνεὼς (είναιβ΄τύποςμετοχήςτουπαρακειμένουτέθνηκατουρ. ἀποθνῄσκω).

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: 
Η κλητική του ενικού των τριτόκλιτων μετοχών σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική: ὦ λύσας, ὦ λυθείς, ὦ διδούς, ὦ δεικνύς, ὦ λύων, ὦ τιμῶνκ.τ.λ.

Η μετοχή του αορίστου δεν παίρνει αύξηση.

 Η μετοχή του παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό, π.χ. ὁ ἐσκευακώς, ἡ ἐσκευακυῖα, τὸ ἐσκευακός.

Η μετοχή ενεστώτα του ρ. εἰμὶ είναι: ὤν, οὖσα, ὄν.

Το αρσενικό και ουδέτερο γένος των μετοχών όλων των χρόνων της ενεργητικής φωνής κλίνονται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση, ενώ το θηλυκό σύμφωνα με τα θηλυκά σε -α της α΄ κλίσης. Επιπλέον, το θηλυκό στη γενική του πληθυντικού τονίζεται πάντοτε στη λήγουσα, π.χ. τῶν λυουσῶν, τῶν λυσουσῶν, τῶν λυσασῶν, τῶν λελυκυιῶν.

___________________________________________

Βιβλιογραφία:

1. Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’, Γ” Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007
2. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006
3. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
4. Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας, ΟΕΔΒ
5. Συντακτικό της Αρχαίας ελληνικής, Aναγνωστόπουλος Δ. Βασίλης, Εκδόσεις Αναστασάκη
6. Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα, Υπουργείο Παιδείας
7. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.
8. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992
9. Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

 Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά Λυκείου

• Πώς θα εξετάζονται τα Αρχαία ελληνικά στη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
• Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Λυκείου: Κριτήρια αξιολόγησης από το ΙΕΠ σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις
• 15 δωρεάν βοηθήματα για το «άγνωστο κείμενο» στα αρχαία ελληνικά
• «Συνοπτικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» δωρεάν e-book
• «Αρχαία Ελληνικά: Ασκήσεις Γραμματικής και Συντακτικού» δωρεάν e-book
• Κατεβάστε δωρεάν τη Γραμματική και το Συντακτικό του Αχιλλέα Τζάρτζανου
• Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr

1. Αρχαία Α’ Λυκείου, 2. Αρχαία Β’ Λυκείου, 3. Αρχαία Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Γραμματική, 6. Συντακτικό 7. Άγνωστο κείμενο

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Δείτε επίσης

Απόφαση για τις αναθέσεις μαθημάτων των Γυμνασίων και Λυκείων Ε.Α.Ε.

Οι ονοματικοί τύποι του ρήματος, Απαρέμφατο & Μετοχή, Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Η θέση του τόνου στα σύνθετα ρήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

«Αρχαία Ελληνικά - Το ρήμα εἰμί: Σύνθετα, Σημασίες, Περιφράσεις, Σύνταξη, Τονισμός», Έρη Ναθαναήλ, Εκδόσεις schooltime.gr

Ανάλυση επιρρηματικής μετοχής (Εναντιωματική–Παραχωρητική) - Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επίθετα Γ΄κλίσης (Ημιφωνόληκτα–Ενρινόληκτα & Υγρόληκτα): Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας