Το άναρθρο απαρέμφατο – Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Η χρήση του άναρθρου απαρεμφάτου

1. υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων

Χρὴ τοῦ βάρους μεταδιδόναι τοῖς φίλοις.

2. αντικείμενο

Ἐκήρυξεν τοῖς Ἕλλησι συσκευάζεσθαι.

3. κατηγορούμενο  σε συνδετικά ρήματα, ιδιαίτερα σε άλλο έναρθρο απαρέμφατο:

Τὸ κακῶς ποιεῖν ἐστιν ἀδικεῖν.

4. επεξήγηση σε προηγούμενη λέξη, συνηθέστερα επίρρημα, ή ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας:

Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.

5. προσδιορισμός του κατά τι ή της αναφοράς.

(Στην περίπτωση αυτή το  απαρέμφατο συνοδεύεταιόταν εξαρτάται από επίθετα που δηλώνουν ικανότητα, δυνατότητα, αναγκαιότητα, προθυμία, καταλληλότητα, όπως: ἄξιος, δεινός, ἐπιτήδειος, ἡδύς, ἱκανός, καλός, πικρός, ῥᾴδιος, στυγνός, χαλεπός.)

Δημοσθένης ἦν δεινότατος λέγειν.

6. του σκοπού ή του αποτελέσματος.

(Το απαρέμφατο ως προσδιορισμός του σκοπού ή του αποτελέσματος εξαρτάται από ρήματα που δηλώνουν σκόπιμη ενέργεια (ποιῶ, πράττω), κίνηση (φέρω, ἔρχομαι), παροχή, εκλογή, καθώς και τα ρήματα φύομαι και εἰμί. Αναλύεται σε τελική ή συμπερασματική πρόταση και μεταφράζεται με το «για να» ή «ώστε να» .

Λακεδαιμόνιοι ἔδοσαν Αἰγηνήταις Θυρέαν οἰκεῖν.

 7.  απόλυτα (δεν εξαρτάται από κάποιο ρήμα).

Στην περίπτωση αυτή είναι προσδιορισμός της αναφοράς ή του σκοπού.

Μερικά από τα πιο εύχρηστα απόλυτα απαρέμφατα είναι τα ακόλουθα:

τὸ ἐπ’ ἐκείνῳ / ἐκείνοις εἶναι (όσο εξαρτάται από εκείνον/εκείνους),

τὸ ἐπὶ τούτῳ / τούτοις / σφᾶς εἶναι (όσο εξαρτάται από αυτόν/αυτούς),

τὸ κατὰ τοῦτον εἶναι (όσο εξαρτάται από αυτόν),

τὸ νῦν εἶναι (όσο για τώρα),

τὸ ξύμπαν εἰπεῖν (και γενικά),

ἑκὼν εἶναι (θεληματικά),

ὡς συντόμως / ὡς συνελόντι / ὡς διὰ βραχέων εἰπεῖν (για να μιλήσω σύντομα),

ὡς ἐν κεφαλαίῳ εἰπεῖν (για να μιλήσω περιληπτικά),

ὡς ἔπος εἰπεῖν, ὡς εἰπεῖν (για να μιλήσω έτσι),

ὡς εἰκάσαι (όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς),

ὡς τἀληθὲς εἰπεῖν (για να πω την αλήθεια),

οὕτως εἰπεῖν (για να το πω έτσι),

ὀλίγου / μικροῦ / οὐ πολλοῦ δεῖν (λίγο έλειψε),

ὡς ἐμοὶ δοκεῖν (κατά τη γνώμη μου),

σὺν θεῷ εἰπεῖν (για να πω με τη βοήθεια του Θεού).

π.χ. Ἀληθὲς γε, ὡς ἔπος εἰπεῖν, οὐδὲν εἰρήκασιν.

Ἑκὼν εἶναι οὐδὲν ψεύσομαι.

8.  αντί προστακτικής.

Χρησιμοποιείται συνήθως από τους ποιητές.

Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις.

9. στις αναφωνήσεις.

Χρησιμοποιείται σπανίως από τους ποιητές.

Ἐμὲ τάδε παθεῖν; Φεῦ! (= Εγώ να τα πάθω αυτά; Αλίμονο!)

10. Β’ όρος σύγκρισης, μόνο στις εξής περιπτώσεις:

α) όταν ο α΄ όρος είναι επίσης απαρέμφατο.

 Πότερον βούλει μένειν ἢ ἀπιέναι;

β) όταν ο α΄ όρος είναι δυσανάλογα ανώτερος από τον β΄ όρο σύγκρισης (ἢ ὥστε + απαρέμφατο).

ᾜσθοντο αὐτὸν ἐλάττω ἔχοντα δύναμιν ἢ ὥστε τοὺς φίλους ὠφελεῖν.

11. Απαρέμφατο σε θέση ρήματος (χρησιμοποιείται ως έγκλιση) σε:

α) Κύριες προτάσεις επιθυμίας που δηλώνουν:

προσταγή ή απαγόρευση: Θαρσῶν νῦν, Διόμηδες, μάχεσθαι. [αντί της προστακτικής μάχου]

ευχή που αναφέρεται στο μέλλον ή κάποιο συναίσθημα (επιφωνηματικό απαρέμφατο): Θεοὶ πολῖται, μή με δουλείας τυχεῖν. [αντί της ευχετικής ευκτικής μὴ τύχοιμι]

Εἴθε δέ με καὶ κωφὸν γεγονέναι, ἵνα μηδὲ ἀκούοιμι αἰσχρῶν λόγων.

Ἐμὲ παθεῖν τάδε, φεῦ!

β) Δευτερεύουσες χρονικές , συμπερασματικές  ή αναφορικές συμπερασματικές προτάσεις που εισάγονται με τα οἷος, ὅσος : Κἀκεῖνος ἀποθνῄσκει, πρὶν αὑτῷ γενέσθαι παῖδας. [χρονική]

Ὁ ποταμὸς τοσοῦτος βάθος ὡς μηδὲ τὰ δόρατα ὑπερέχειν. [συμπερασματική]

Ὁ μὲν γὰρ φύσει τοιοῦτος οἷος δεδιέναι πάντα. [αναφορική συμπερασματική]