Γ’ Κλίση Ουσιαστικών (Γενικά) – Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Γραμματική της αρχαίας ελληνικής – Γ’ Κλίση Ουσιαστικών (Γενικά)

Κατά την τρίτη κλίση κλίνονται ονόματα και των τριών γενών περιττοσύλλαβα. Τα ουσιαστικά της Γ΄ κλίσης διακρίνονται:

α) σε καταληκτικά και ακατάληκτα, ως προς την κατάληξή τους. Συγκεκριμένα καταληκτικά λέγονται τα ουσιαστικά (αρσενικά και θηλυκά) που σχηματίζουν την ονομαστική ενικού με την κατάληξη –ς, π.χ.π.χ. ἥρω-ς, ἰχθύ-ς . Ακατάληκτα λέγονται τα ουσιαστικά (όλα τα ουδέτερα και κάποια αρσενικά και θηλυκά) που στην ονομαστική ενικού δεν έχουν κατάληξη , π.χ. χιών, ἠχώ.

β) σε μονόθεμα και διπλόθεμα ως προς το θέμα τους. Συγκεκριμένα μονόθεμα (χιτών, χιτῶν-ος) λέγονται τα ουσιαστικά που διατηρούν το αρχικό τους θέμα σε όλες τις πτώσεις (το θέμα στα μονόθεμα βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη: πίνακ-ος > πινακ-, κλητῆρ-ος > κλητηρ-). Διπλόθεμα (ἡγεμών, ἡγεμόν-ος) λέγονται τα ουσιαστικά που παρουσιάζουν δυο θέματα κατά την κλίση τους (σχηματίζουν τις πτώσεις με δύο θέματα, γιατί σε μερικές περιπτώσεις εκτείνουν το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής του θέματος· π.χ. ἡγεμόν-ος, ἡγεμών). Στα διπλόθεμα το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα, π.χ. ποιμήν, ῥήτωρ. Στα διπλόθεμα το θέμα που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέμα. Το ισχυρό θέμα στα διπλόθεμα βρίσκεται από την ονομαστική του ενικού, π.χ. ὁ ἡγεμών, ὁ ποιμήν. Το αδύνατο θέμα στα διπλόθεμα βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί η κατάληξη, π.χ. τοῦ ἡγεμόν-ος > ἡγεμον, τοῦ ποιμένος > ποιμεν-.

γ) ως προς τον χαρακτήρα του θέματος (δηλαδή το τελευταίο γράμμα πριν την κατάληξη) σε φωνηεντόληκτα – συμφωνόληκτα. Συγκεκριμένα φωνηεντόληκτα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν χαρακτήρα θέματος φωνήεν(ἥρω-ς, ἥρω-ος΄ πόλις, πόλε-ως) . Συμφωνόληκτα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν χαρακτήρα θέματος σύμφωνο (κόραξ, κόρακ-ος, σωλήν, σωλῆν-ος).

Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα: Αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα περιττοσύλλαβα. Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά λήγουν στην ονομαστική του ενικού σ’ ένα από τα φωνήεντα: α, ι, υ, ω ή σ’ ένα από τα σύμφωνα ν, ρ, ς, (ξ, ψ). Στη γενική του ενικού λήγουν σε -ος, -ως, -ους

καταλήξεις της γ’ κλίσης
		Αρσενικά	Θηλυκά	Ουδέτερα
Ενικός	ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	–ς –ος –ι –α –ς	– -ως ν	– –ος -ως –ι – –

Πληθυντικός	ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	–ες –ων –σι(ν) –ας –ες	-ς (-νς)	–α –ων –σι(ν) –α –α

Γενικές παρατηρήσεις:

Τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν σ’ όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλήξεις.

Τα ουδέτερα διαφέρουν από τα αρσενικά και τα θηλυκά στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού και του πληθυντικού.

Το ι και το α στη λήγουσα των ονομάτων της γ’ κλίσης είναι βραχύχρονα, π.χ. ἡ γνῶσις, τὸν ἀγῶνα. Επομένως και οι καταλήξεις -σι της δοτικής πληθυντικού και -ας της αιτιατικής πληθυντικού είναι βραχύχρονες, π.χ. ταῖς ἀκτῖσι(ν), τὰς ἀκτῖνας, τοῖς χειμῶσι(ν), τοὺς χειμῶνας.

Περισπωμένη παίρνουν:

α) Οι μονοσύλλαβοι τύποι της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής ενικού που έχουν χαρακτήρα -ι- και -υ-, π.χ. ὁ κῖς, τὸν κῖν, (ὦ) κῖ, ὁ σῦς, τὸν σῦν, (ὦ) σῦ.

β) Η αιτιατική πληθυντικού των ονομάτων σε -υς, όταν τονίζεται στη λήγουσα, π.χ. τοὺς ἰχθῦς, τὰς κλιτῦς.

γ) Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού των ονομάτων πῦρ και οὖς, π.χ. τὸ πῦρ, τὸ πῦρ, (ὦ) πῦρ, τὸ οὖς, τὸ οὖς, (ὦ) οὖς.

δ) Η ονομαστική και κλητική ενικού του θηλυκού του ονόματος ἡ γλαῦξ, π.χ ἡ γλαῦξ, (ὦ) γλαῦξ.

ε) Η κλητική ενικού των ονομάτων σε –ευς, π.χ. (ὦ) βασιλεῦ, (ὦ) γονεῦ, (ὦ) ἱερεῦ.

Τα μονοσύλλαβα ουσιαστικά της γ΄κλίσης στη γενική και τη δοτική ενικού και πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα, π.χ. ἡ φλόξ, τῇ φλογί, τῶν φλογῶν, ταῖς φλοξί.

Εξαιρούνται και δεν τονίζονται στη λήγουσα: ὁ θώς, τῶν θώων, τὸ οὖς, τῶν ὤτων, ὁ παῖς, τῶν παίδων, ὁ Τρώς, τῶν Τρώων, ἡ δᾴς, τῶν δᾴδων, τὸ φῶς, τῶν φώτων.

Βιβλιογραφία: