«Το Απαρέμφατο – Έναρθρο Απαρέμφατο»: Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

«Το Απαρέμφατο – Έναρθρο Απαρέμφατο»: Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επιμέλεια: Άρης Ιωαννίδης

Το απαρέμφατο γενικά

Το απαρέμφατο είναι άκλιτος ρηματικός τύπος. Άλλοτε εμφανίζεται χωρίς άρθρο, άναρθρο απαρέμφατο, π.χ.  ποεῖν κι άλλοτε με άρθρο, έναρθρο απαρέμφατο, π.χ. τὸ λακωνίζειν

Καταλήξεις απαρεμφάτων:

Το έναρθρο απαρέμφατο γενικά:

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο συντακτικό φαινόμενο που το συναντάμε κυρίως στα έργα της κλασικής πεζογραφίας –και ιδιαίτερα στο Θουκυδίδη – καθώς την περίοδο αυτή υπήρξε  μεγάλη ανάγκη για αφηρημένα εκφραστικά μέσα.

Έναρθρο ονομάζεται το απαρέμφατο που εκφέρεται με άρθρο ουδετέρου γένους σε κάθε πτώση του ενικού αριθμού (πλην της κλητικής) και ισοδυναμεί με το αντίστοιχο ουσιαστικό. Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους και δέχεται άρνηση μή. Μεταφράζεται: α) με «το να» + υποτακτική, β) με «το ότι» + οριστική, γ) με το αντίστοιχό του αφηρημένο  ουσιαστικό.

Η έναρθρη εκφορά του απαρεμφάτου είναι υποχρεωτική,  όταν αυτό συνοδεύεται από έναν προσδιορισμό σε δοτική ή γενική ή από προθέσεις.

Συντακτικός ρόλος έναρθρου απαρεμφάτου:

Το έναρθρο απαρέμφατο μπορεί να χρησιμοποιηθεί  ως:

Υποκείμενο σε οποιοδήποτε προσωπικό ρήμα και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, π.χ. Τὸ λακωνίζειν ἐστι φιλοσοφεῖν (= Το να μιμείται κανείς τους Λάκωνες είναι φιλοσοφία ή ο λακωνισμός είναι φιλοσοφία)… τὸ ἐρᾶν ἐθελούσιόν ἐστιν (το να αγαπά κανείς εξαρτάται από τη θέληση του ανθρώπου)…

Αντικείμενο σε οποιοδήποτε (μεταβατικό) ρήμα και βρίσκεται σε μια από τις πλάγιες πτώσεις, ανάλογα με τη σύνταξη του ρήματος,  π.χ. Ἤρξαντο τοῦ διαβαίνειν (σε γενική πτώση)(= άρχισαν να διαβαίνουν ή άρχισαν τη διάβαση)  Τὸ ἀποθνῄσκειν οὐδεὶς φοβεῖται […] τὸ δὲ ἀδικεῖν φοβεῖται (σε αιτιατική πτώση)

Κατηγορούμενο με εξάρτηση από συνδετικό ρήμα, π.χ Ἔστω δὴ τὸ ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἑκόντα παρὰ τὸν νόμον.

Επεξήγηση (ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός), όπως και το άναρθρο,  σε λέξη που προηγείται και ιδιαίτερα σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας, π.χ. Καὶ τοῦτο ἐστιν τὸ ἀδικεῖν, τὸ πλέον τῶν ἄλλων ζητεῖν ἔχειν… αἰνέω καὶ τόνδε [τὸν νόμον], τὸ μὴ μιῆς αἰτίης εἵνεκα μηδένα φονεύειν  (επικροτώ και αυτή τη συνήθεια, το να μη επιτρέπεται δηλαδή να σκοτώσει κανείς κάποιον για μια και μόνη αιτία)…

Ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός σε μία από τις πλάγιες πτώσεις:

Γενική, π.χ. Ἐπαινοῖεν δ’ ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον (γενική αντικειμενική)… Γίγνεται ἀμήχανος τοῦ κακῶς φρονεῖν ( γενική υποκειμενική) … Οὐδέν οὔτε ἀναιδείας, οὔτε τοῦ ψεύδεσθαι παραλείψει (γενική διαρετική)…Τοὺς καρπούς, οἵ τοῦ μὴ θηριωδῶς ζῆν ἡμᾶς αἴτιοι γεγόνασι (γενική της αιτίας)… Ἄξιος αὐτοῖς ἐδόκεις εἶναι τοῦ ταῦτα ἀκούειν (γενική της αξίας)…  ἐμοὶ μὲν οὐδέν ἐστι πρεσβύτερον τοῦ ὡς ὅ τι βέλτιστον ἐμὲ γίγνεσθαι (γενική συγκριτική)…

Δοτική, π.χ. Τοῦτο ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν (δοτική αντικειμενική στο «ὅμοιόν»).

Αιτιατική, π.χ. Τὸ μὲν ἐς τὴν γῆν ἡμῶν ἐσβάλλειν ἱκανοί εἰσιν (αιτιατική του κατά τι ή της αναφοράς στο επίθετο «ἱκανοί»)… τὸ δὲ βίᾳ πολιτῶν δρᾶν ἔφυν ἀμήχανος…

Επιρρηματικός προσδιορισμός,  εμπρόθετος (i) ή πλάγιας πτώσης (ii):

Ως εμπρόθετος προσδιορισμός με τις προθέσεις διὰ (= επειδή, διότι), ἐπί, πρός, εἰς (για, για να, προς, στο να), κατὰ και μερικές φορές εἰς (= σε, σε σχέση με, ως προς), παρὰ (= σε σύγκριση με), μετὰ (μετά, κατόπιν), περὶ (αναφορικά με, για), π.χ. Ὁπότε Ἀθηναῖοι διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι ἅπαντα τὸν σῖτον ἔμελλον ὁμολογήσειν ὅ,τι τις λέγοι …  [ὁ Κῦρος] διὰ τὸ φιλομαθὴς εἶναι πολλὰ τοὺς παρόντας ἀνηρώτα […] καὶ […] διὰ τὸ ἀγχίνους εἶναι ταχὺ ἀπεκρίνετο… Κῦρος πάντων τῶν ἡλίκων διαφέρων ἐφαίνετο καὶ εἰς τὸ ταχὺ μανθάνειν ἃ δέοι καὶ εἰς τὸ καλῶς καὶ ἀνδρείως ἕκαστα ποιεῖν… ὁκοῖόν τι εἴη ἄρχειν μετὰ τὸ βασιλεύειν…

Με την επιρρηματική χρήση των πλάγιων πτώσεων:

α.Συνηθισμένη είναι η χρήση της γενικής του απαρεμφάτου (ιδίως από τον Θουκυδίδη και εξής) για τη δήλωση του σκοπού,   π.χ. Ἐτειχίσθη Ἀταλάντη ὑπὸ Ἀθηναίων τοῦ μὴ λῃστὰς κακουργεῖν τὴν Εὔβοιαν (γενική του σκοπού στο ρ. «Ἐτειχίσθη») … Μίνως τὸ λῃστικὸν καθῄρει ἐκ τῆς θαλάσσης τοῦ τὰς προσόδους μᾶλλον ἰέναι αὐτῷ (ο Μίνως εκκαθάρισε την θάλασσα από τους ληστές για να εισρέουν τα εισοδήματα σε αυτόν τον ίδιο)… ή ως προσδιορισμός του αποτελέσματος σε πτώση γενική, π.χ. Ὡς δὲ προσῆγεν αὐτὸν ὁ χρόνος τοῦ πρόσηβον γενέσθαι…

β. Σε δοτική πτώση: ως δοτική της αιτίας, π.χ. ἐβριμοῦτό τε τῷ Κύρῳ καὶ τοῖς Μήδοις τῷ καταλιπόντας αὐτὸν ἔρημον οἴχεσθαι … ἡ βασιλέως ἀρχὴ τῷ διεσπάσθαι τὰς δυνάμεις ἀσθενὴς [ἦν]… ως δοτική του οργάνου ή του μέσου, π.χ. οὐδενὶ τῶν πάντων πλέον κεκράτηκε Φίλιππος, ἢ τῷ πρότερος πρὸς τοῖς πράγμασι γίγνεσθαι…

 Σε σύναψη με το επίρρημα ἅμα, π.χ. ἅμα τῷ τιμᾶσθαι καὶ τὴν ἰσχὺν αὐξήσει (μαζί με την αναγνώριση θα του αυξήσει και τη δύναμή του)…

Το έναρθρο απαρέμφατο χρησιμοποιείται, όπως και το άναρθρο, ως επιφώνημα, π.χ. τῆς τύχης, τὸ ἐμὲ νῦν κληθέντα δεῦρο τυχεῖν …

Το υποκείμενο του έναρθρου απαρεμφάτου

 Ισχύει ό,τι και για το υποκείμενο του άναρθρου απαρεμφάτο.

Συγκεκριμένα: σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας με το υποκείμενο του κύριου ρήματος το υποκείμενο του απαρεμφάτου αποσιωπάται ενώ το ενδεχόμενο κατηγορούμενο ή οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί του αποσιωπώμενου υποκείμενου του απαρεμφάτου εκφέρονται, λόγω έλξης, σε ονομαστική, π.χ.  ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτος ἕκαστος γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ’ ἡδονὰς τῷ δήμῳ καὶ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι… ἐκ πάντων ἀνθρώπων τὸ ἀξιόπιστοι εἶναι ἀποβαλεῖτε…

Σε περίπτωση ετεροπροσωπίας εκφέρεται κατά κανόνα σε αιτιατική, π.χ. τὸ ἐλθεῖν τοῦτον οἶμαι …

Μόνο σε ορισμένες πολύ σπάνιες περιπτώσεις ετεροπροσωπίας το υποκείμενο του έναρθρου απαρεμφάτου εκφέρεται αντί για αιτιατική σε γενική υποκειμενική, π.χ. γιγνώσκω τὰς τούτων ἀπειλὰς οὐχ ἦττον σωφρονιζούσας ἢ ἄλλων τὸ ἤδη κολάζειν…

Βιβλιογραφία:

1. Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’, Γ’ Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007
2. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006
3. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
4. Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας, ΟΕΔΒ
5. Συντακτικό της Αρχαίας ελληνικής, Aναγνωστόπουλος Δ. Βασίλης, Εκδόσεις Αναστασάκη
6. Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα, Υπουργείο Παιδείας
7. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.
8. Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992
9. Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

© schooltime.gr

Δείτε ακόμα: Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Δείτε επίσης

Απόφαση για τις αναθέσεις μαθημάτων των Γυμνασίων και Λυκείων Ε.Α.Ε.

Οι ονοματικοί τύποι του ρήματος, Απαρέμφατο & Μετοχή, Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Η θέση του τόνου στα σύνθετα ρήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

«Αρχαία Ελληνικά - Το ρήμα εἰμί: Σύνθετα, Σημασίες, Περιφράσεις, Σύνταξη, Τονισμός», Έρη Ναθαναήλ, Εκδόσεις schooltime.gr

Ανάλυση επιρρηματικής μετοχής (Εναντιωματική–Παραχωρητική) - Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επίθετα Γ΄κλίσης (Ημιφωνόληκτα–Ενρινόληκτα & Υγρόληκτα): Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας