Η δοτική προσωπική: Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
Επιμέλεια: Άρης Ιωαννίδης
Η δοτική προσωπική,όπως δηλώνει και το όνομά της, είναι δοτική ονόματος ή αντωνυμίας, συνήθως προσωπικής, και φανερώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι.
Σε αντίθεση με το αντικείμενο σε δοτική που αναφέρεται μόνο στο ρήμα, η δοτική προσωπική μπορεί να αναφέρεται στο περιεχόμενο ολόκληρης της πρότασης. Αντιστοιχεί στη γενική προσωπική της Ν.Ε. και είναι συχνή η εμφάνισή της σε προτάσεις με απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις, όπου συσχετίζει το γενικό περιεχόμενο τη πρότασης με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή με προσωπικά ρήματα οποιασδήποτε σημασίας και διάθεσης.
π.χ. τοὺς ἐν τῷδε τῷ τάφῳ κειμένους […] ἔδοξεν τῇ πόλει δημοσίᾳ θάπτειν… Πελοποννησίοις […] ἔδοξε στρατεύειν ἐπὶ τὴν πόλιν ἡμῶν… Παῖδες δέ μοι οὔπω εἰσίν…
Η δοτική προσωπική στην απρόσωπη σύνταξη
Η δοτική προσωπική, που συνοδεύει τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις, δηλώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι. Η δοτική προσωπική μετατρεπόμενη σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου, π.χ ῥᾴδιόν ἐστιν ὑμῖν γνῶναι ὁποῖός τις ἦν περὶ αὐτήν…
Η δοτική προσωπική στην προσωπική σύνταξη
Η δοτική προσωπική όμως εμφανίζεται και σε προτάσεις με προσωπικά ρήματα, στις οποίες αναλαμβάνει ποικίλες λειτουργίες. Συγκεκριμένα:
1.Δοτική προσωπική κτητική Συντάσσεται με τα ρήματα εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, όταν δεν είναι συνδετικά και σημαίνουν «έχω», «αποκτώ». Φανερώνει τον κτήτορα, τον κάτοχο ή τον φορέα του υποκειμένου του ρήματος π.χ. Παῖδες δέ μοι οὔπω εἰσίν. (Παιδιά δεν έχω ακόμα.)… Πολλὰ χρήματα τοῖς Ἀθηναίοις ἦν. (μτφρ. Οι Αθηναίοι είχαν πολλά χρήματα)… ὑπάρχει γὰρ νῦν ἡμῖν οὐδὲν τῶν ἐπιτηδείων (μτφρ. γιατί τώρα δεν έχουμε καθόλου εφόδια) …
2. Δοτική προσωπική χαριστική. Φανερώνει το πρόσωπο προς χάρη ή ωφέλεια του οποίου γίνεται αυτό που εκφράζει το ρήμα, π.χ.Πᾶς ἀνὴρ αὑτῷ πονεῖ… Ἕκαστος οὐχὶ τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ μόνον γεγένηται ἀλλὰ καὶ τῇ πατρίδι… Φιλιστίδης μὲν ἔπραττε Φιλίππῳ…
3. Δοτική προσωπική αντιχαριστική. Φανερώνει το πρόσωπο το οποίο βλάπτεται από κάτι, π.χ. Ἡ ἐν Ἀμφιπόλει ἧττα τοῖς Ἀθηναίοις ἐγεγένητο… πάντες πάντα κακὰ νοοῦσι τῷ τυράννῳ… ἥδε ἡ ἡμέρα τοῖς Ἕλλησι μεγάλων κακῶν ἄρξει…
4. Δοτική προσωπική ηθική. Φανερώνει το πρόσωπο που χαίρεται ή λυπάται για κάτι, δηλαδή προς αρέσκεια ή δυσαρέσκεια, χαρά ή λύπη του οποίου συμβαίνει αυτό που δηλώνει η πρόταση. Ως τέτοια χρησιμοποιείται κανονικά η δοτική της προσωπικής αντωνυμίας πρώτου ή δευτέρου προσώπου. H δοτική προσωπική ηθική συχνά συνοδεύεται από τις μετοχές βουλομένῳ, ἡδομένῳ, ἀχθομένῳ, προσδεχομένῳ καθώς και το επίθετο ἀσμένῳ, που επιτείνουν τη σημασία της και λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί της, π.χ. Ἀσμένοις τοῖς ἀνθρώποις τὸ φῶς ἐγίγνετο… εἰ μὴ ἀσμένοις ὑμῖν ἀφῖγμαι…τῷ γὰρ πλήθει τῶν Πλαταιῶν οὐ βουλομένῳ ἦν τῶν Ἀθηναίων ἀφίστασθαι …
5. Δοτική προσωπική της συμπάθειας. Φανερώνει το πρόσωπο που συμπάσχει ψυχικά, το πρόσωπο που συμμετέχει συναισθηματικά σε ό,τι εκφράζει το ρήμα της πρότασης, π.χ.διέφθαρτό τε τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς … πολύ μοι μᾶλλον ἢ τῶν κορυβαντιώντων ἥ τε καρδία πηδᾷ…
6. Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου ή της αναφοράς. Φανερώνει το πρόσωπο κατά την κρίση του οποίου ή σε σχέση με το οποίο ισχύει αυτό που εκφράζει το ρήμα της πρότασης και το πρόσωπο αναφορικά με το οποίο αληθεύει ή συμβαίνει κάτι. Συντάσσεται με ρήματα δοξαστικά όπως, δοκῶ, οἴομαι , αλλά και το ρήμα φαίνομαι, ως προσωπικά ή απρόσωπα, π.χ. Ἐμοὶ δοκεῖτε οὐ σωφρονεῖν..
Συχνά συνοδεύεται από μετοχές για ορισμό του τόπου ή του χρόνου κατά τον οποίο συμβαίνει κάτι σε δοτική ή πρόκειται για τη δοτική της μετοχής ενός ρήματος κίνησης ή ενός ρήματος που σημαίνει κρίση, π.χ. Ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις… οἷα μὲν ἕκαστα ἐμοὶ φαίνεται τοιαῦτα μὲν ἔστιν ἐμοί, οἷα δὲ σοί, τοιαῦτα δὲ αὖ σοί. Σπανιότερα συνοδεύεται από το ὡς, π.χ. Μακρὰν ὡς γέροντι προὐστάλης ὁδόν.
Η μετοχή που συνοδεύει τη δοτική προσωπική της αναφοράς, όπως και η μετοχή με τη δοτική ηθική, δίνει συχνά την εντύπωση ότι έχουμε μια απόλυτη χρονική μετοχή σε δοτική πτώση, ανάλογη προς τη γενική απόλυτη, π.χ. ἡμέραι δὲ μάλιστα ἦσαν τῇ Μυτιλήνῃ ἑαλωκυίᾳ ἑπτὰ ὅτε ἐς τὸ Ἔμβατον κατέπλευσαν (= τῆς Μυτιλήνης ἑαλωκυίας)
7. Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. Φανερώνει το πρόσωπο που ενεργεί. Συντάσσεται με ρήματα παθητικής φωνής, κυρίως συντελικού χρόνου(παρακειμένου, υπερσυντελίκου, συντελεσμένου μέλλοντα), με ρηματικά επίθετα σε -τέος ή –τος και μερικά απρόσωπα ρήματα όπως μέλει, μεταμέλει, παρεσκεύασται, ὁμολογεῖται, κλπ. , π.χ. Περὶ μὲν τῶν ματαίων πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται… Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί…μετέμελεν δ᾽ αὐτοῖς ἁπάντων τῶν εἰρημένων… Ἐπιμελητέον ὑμῖν τῶν σωμάτων…
Σπανίως η δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου συνοδεύει ρήματα τα οποία δεν είναι συντελικού χρόνου, π.χ. τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα…
________________________________________
Βιβλιογραφία:
- Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’, Γ’ Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007
- Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006
- Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
- Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας, ΟΕΔΒ
- Συντακτικό της Αρχαίας ελληνικής, Aναγνωστόπουλος Δ. Βασίλης, Εκδόσεις Αναστασάκη
- Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα, Υπουργείο Παιδείας
Δείτε ακόμα: Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
