Απρόσωπη σύνταξη–απρόσωπα ρήματα & εκφράσεις: Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
Επιμέλεια: Άρης Ιωαννίδης
Απρόσωπη σύνταξη έχουμε όταν τα ρήματα χρησιμοποιούνται μόνο στο γ’ ενικό πρόσωπο και δεν παίρνουν πρόσωπο ή πράγμα ως υποκείμενό τους αλλά άναρθρο απαρέμφατο ή δευτερεύουσα ονοματική πρόταση. Αυτά τα ρήματα είναι τα απρόσωπα (ή τριτοπρόσωπα) ρήματα.
Από αυτά μερικά απαντούν αποκλειστικά και μόνο ως απρόσωπα: χρή (= πρέπει, είναι αναγκαίο) πρτ. ἐχρῆν και χρῆν, δεῖ (= πρέπει, είναι ανάγκη, αρμόζει), μέλλει (= πρόκειται, είναι πιθανό), ἔξεστι (= είναι δυνατό, επιτρέπεται,)
Τα περισσότερα όμως προέρχονται από προσωπικά ρήματα, ενεργητικά ή παθητικά: ἀγγέλλεται, ἀρκεῖ (= είναι αρκετό), δοκεῖ (= φαίνεται καλό, αποφασίζεται), ἔστι – ἔνεστι – πάρεστι (= είναι δυνατό), ἐγχωρεῖ (= επιτρέπεται), ἐνδέχεται, λέγεται, νομίζεται, ὁμολογεῖται, πρέπει, προσήκει (= αρμόζει, ταιριάζει), συμβαίνει, συμφέρει, φαίνεται…
Απρόσωπη σύνταξη έχουν και οι απρόσωπες εκφράσεις· αυτές είναι περιφράσεις που σχηματίζονται:
α) Με το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή μιας μετοχής: ἀγαθόν ἐστι (= είναι καλό), ἄδηλόν ἐστι (= δεν είναι φανερό), ἀναγκαῖον ἐστί, ἀνάγκη ἐστὶ, θαυμαστόν ἐστι, καλόν ἐστι, κίνδυνός ἐστι, λόγος ἐστὶ (= λέγεται, υπάρχει φήμη), ἄξιόν ἐστι (= αξίζει), δεινόν ἐστι (= είναι φοβερό, παράλογο), δέον ἐστὶ (= πρέπει), δέος ἐστὶ (= υπάρχει φόβος), δῆλον ἐστὶ, δίκαιόν ἐστι, εἰκός ἐστι (= είναι φυσικό), νόμος ἐστὶ, ῥᾴδιόν ἐστι (= είναι εύκολο), σαφές ἐστι, φανερόν έστι, χρήσιμόν, ἐστι χαλεπόν ἐστι (= είναι δύσκολο), χρεών ἐστι (= είναι αναγκαίο, μοιραίο)…
β) από (τροπικό) επίρρημα και το ρήμα ἔχει: ῥᾳδίως ἔχει (= είναι εύκολο), ἀναγκαίως ἔχει (= είναι αναγκαίο), εὖ ἔχει (= είναι καλό), ἀρκούντως ἔχει (= είναι αρκετό), προσηκόντως ἔχει (= είναι πρέπον), αἰσχρῶς ἔχει (= είναι ντροπή), καλῶς ἔχει (= είναι καλό), κακῶς ἔχει (= είναι κακό)…
Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και των απρόσωπων εκφράσεων
Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο:
α) Άναρθρο απαρέμφατο (τελικό ή ειδικό), π.χ. Προσήκει μισεῖν καὶ κολάζειν τοὺς προδότας καὶ δωροδόκους… Ἀνάγκη ἐστὶ μάχεσθαι… Τοὺς νόμους δεῖ τηρεῖν τοὺς δικάζοντας…
β) Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση, κυρίως ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική, π.χ. Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο. [ειδική]…
γ) αφηρημένη σύστοιχη έννοια που ενυπάρχει στο απρόσωπο ρήμα και προκύπτει αν αυτό αναλυθεί σε απρόσωπη έκφραση, π.χ. πολεμεῖται = γίγνεται πόλεμος… παρεσκεύασται = γεγένηται παρασκευὴ…
Τέτοια (ιδιόρρυθμα) απρόσωπα ρήματα είναι συνήθως: α) τα παθητικά απρόσωπα: πολεμεῖται = πόλεμος γίγνεται, παρεσκεύασταί τινι = παρασκευὴ γεγένηται, ηὖκται = εὐχὴ γεγένηταιβ) τα ενεργητικά απρόσωπα: μέλει τινί τινος = μέλησίς ἐστί τινί τινος (= φροντίζει κάποιος για κάτι), μεταμέλει τινί τινος = μεταμέλειά ἐστί τινί τινος (= μετανοεί κάποιος για κάτι), μέτεστί τινί τινος = μετουσία ἐστί τινί τινος (= διεκδικεί κάτι, μετέχει κάποιος σε κάτι), δεῑ μοί τινος = ἔνδειά ἐστί τινί τινος (= χρειάζεται κάποιος κάτι). Προσοχή: Σε αυτές τις περιπτώσεις το «τινὸς» είναι αντικείμενο και σπανίως τίθεται σε αιτιατική. Η γενική όμως που συνοδεύει το ρήμα «μεταμέλει» θεωρείται γενική της αιτίας. γ) ρήματα που δείχνουν φυσικά ή καιρικά φαινόμενα: ὕει = ὑετός γίγνεται (= βρέχει), νίφει = πίπτει χιὼν (= χιονίζει), συννέφει = νέφος γίγνεται (= συννεφιάζει), συνεσκόταζε = σκότος ἐγίγνετο (= σκοτείνιασε, έπεσε σκοτάδι), ἐκείνου τοῦ μηνός ἔσειε = σεισμός ἐγένετο (= έγινε σεισμός)
Η δοτική προσωπική στην απρόσωπη σύνταξη
Η δοτική προσωπική είναι η δοτική (=ένας προσδιορισμός σε δοτική πτώση) που συνοδεύει πολύ συχνά τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις και δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοιά τους, το πρόσωπο δηλαδή για το οποίο υπάρχει η γίνεται κάτι (Παρόμοια λειτουργία διακρίνουμε και στα ν.ε., όταν δίπλα σε μια απρόσωπη έκφραση υπάρχει για γενική, π.χ. Μου είναι αδύνατο να σε καταλάβω). Αποτελεί λοιπόν το λογικό υποκείμενο του ρήματος π.χ. Ἔδοξέ σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα… Ἔδοξέ μοι τὴν ἐπιστολὴν πέμπειν…
Η δοτική προσωπική, μετατρεπόμενη σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου που λειτουργεί ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος, π.χ. Ἐμοὶ προσήκει λέγειν.(= Πρέπει να μιλήσω) προσήκει: ρήμα, λέγειν: υποκείμενο του ρήματος, τελικό απαρέμφατο, ἐμοί: δοτική προσωπική … άρα υποκείμενο του απαρεμφάτου: μὲ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
1. Τα απρόσωπα ρήματα «δοκεῖ» και «φαίνεται» συντάσσονται με δοτική προσωπική: π.χ. Ἔδοξε τοῖς Ἀθηναίοις τειχίζειν τὴν πόλιν. Όταν όμως είναι προσωπικά, τότε συντάσσονται με δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου: π.χ. Δοκεῖ δέ μοι ὁ κατήγορος ἂν ἐπιδεῖξαι …
(Απρόσωπη σύνταξη υπάρχει όταν υποκείμενο είναι άναρθρο απαρέμφατο. Εάν υποκείμενο είναι ένα έναρθρο απαρέμφατο, τότε η σύνταξη είναι προσωπική και δεν υπάρχει δοτική προσωπική στην πρόταση π.χ. Προσήκει ἡμᾶς τό ἐπαινέσαι τήν τῶν προγόνων ἀρετήν. Στην πρόταση αυτή το ρήμα προσήκει είναι προσωπικό. Δεν υπάρχει δοτική προσωπική στην πρόταση και υποκείμενο του έναρθρου απαρεμφάτου είναι το ἡμᾶς. Στην απρόσωπη σύνταξη επίσης δε θα υπάρχει όρος σε ονομαστική πτώση. Αν συμβαίνει αυτό, η σύνταξή μας θα είναι προσωπική.)
2. Τα απρόσωπα ρήματα μέλει, μεταμέλει, παρεσκεύασται, ὁμολογεῖται, κ.λπ. συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου.
3. Τα ρήματα «χρὴ» (πάντα) και «δεῖ» (συνήθως) δεν συντάσσονται με δοτική προσωπική, αλλά αντί για δοτική τίθεται συνήθως αιτιατική προσώπου ως υποκείμενο του απαρεμφάτου π.χ. Οὐ πόνου πολλοῦ με δεῖ …
4. Η δοτική προσώπου που συντάσσεται με απρόσωπα ρήματα, τα οποία προκύπτουν από ρήματα προσωπικά μεταβατικά που συντάσσονται με δοτική είναι αντικείμενο π.χ. Οὐ συμφέρει τοῖς τυράννοις …
Επίσης, με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο, π.χ. Ἠγγέλθη Περικλεῖ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε…
Kάποια απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει, μέτεστι, ὁμολογεῖται, παρεσκεύασται, συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου, π.χ. Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν…
5. Η δοτική προσωπική παραλείπεται συχνά: α) όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα β) όταν είναι γενική και αόριστη, οπότε εννοούμε ένα από τα: «τινί», «ἡμῖν», «τοῖς ἀνθρώποις» γ) όταν είναι η ίδια με το υποκείμενο του απαρεμφάτου που εξαρτάται από το απρόσωπο ρήμα δ) όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι πράγμα ε) όταν το απρόσωπο προέρχεται από μεταβατικό ή παθητικό προσωπικό ρήμα, οπότε αντί της δοτικής προσωπικής μπορεί να τεθεί αντικείμενο σε δοτική ή ποιητικό αίτιο σε δοτική.
6. Οι απρόσωπες εκφράσεις «δῆλόν ἐστι» και «φανερόν ἐστι» δεν δέχονται ποτέ ως υποκείμενο απαρέμφατο, αλλά ονοματική ειδική ή πλάγια ερωτηματική πρόταση, π.χ. Δῆλον ἐγένετο τοῖς Θηβαίοις ὅτι ἐμβαλοῖεν οἱ Λακεδαιμόνιοι…
7. Στην απρόσωπη σύνταξη έχουμε πάντοτε ετεροπροσωπία (αναγκαστική ετεροπροσωπία), εφόσον το υποκείμενο του ρήματος δεν γίνεται να συμπίπτει με το υποκείμενο του απαρεμφάτου
8. Το ρήμα «δεῖ» είναι προσωπικό όταν συντάσσεται με μία από τις γενικές: «μικροῦ, «πολλοῦ», «ὀλίγου», «τοσούτου», «ἑνός», «δυοῖν»
9. Στην απρόσωπη έκφραση «ἔργον ἐστί τινος»,το «ἔργον» συχνά παραλείπεται και η γενική «τινὸς» είναι κτητική, π.χ. Ἄρχοντός (ἔργον) ἐστι ἐπιμελεῖσθαι τῶν ἀρχομένων (= Είναι έργο του άρχοντα να φροντίζει τον λαό)
10. Τορήμα «δοκεῖ» αρκετά συχνά εμφανίζεται και με προσωπική σύνταξη. Και τότε συνοδεύεται από δοτική προσωπική (του κρίνοντος προσώπου), κατά μοναδική εξαίρεση. Ειδικότερα το δοκεῖ, όταν συντάσσεται με τελικό απαρέμφατο, είναι πάντα απρόσωποκαι μεταφράζεται: φαίνεται καλό να.., ενώ με ειδικό απαρέμφατο είναι συνήθως προσωπικόκαι μεταφράζεται: νομίζει κάποιος ότι.., αλλά μερικές φορές και απρόσωπο.
11. Το βασικό μέσο για τη διαπίστωση της προσωπικής ή απρόσωπης σύνταξης αυτών των ρημάτων είναι η παρουσία ονομαστικής στην πρόταση. Αν υπάρχει ονομαστική, η σύνταξη είναι οωσδήποτε προσωπική π.χ. Λέγεται Ἀλκιβιάδης εἶναι ἐν Λακεδαίμονι. Τα απρόσωπα, άλλωστε, συχνά εμφανίζονται και ως προσωπικά, για να τονιστεί το πρόσωπο. Π.χ. Ἀλκιβιάδης ἐλέγετο κεκοφέναι τάς Ἑρμῶν κεφαλάς. (αντί Ἀλκιβιάδην ἐλέγετο …).
12. Μερικές φορές το ουδέτερο του επιθέτου βρίσκεται σε πληθυντικό αριθμό, π.χ. ἀδύνατα ἦν τούς Λοκρούς ἀμύνασθαι.
________________________________________
Βιβλιογραφία:
- Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α’, Β’, Γ’ Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007
- Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006
- Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009
- Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας, ΟΕΔΒ
- Συντακτικό της Αρχαίας ελληνικής, Aναγνωστόπουλος Δ. Βασίλης, Εκδόσεις Αναστασάκη
- Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα, Υπουργείο Παιδείας
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά του Λυκείου
1. Αρχαία Α’ Λυκείου, 2. Αρχαία Β’ Λυκείου, 3. Αρχαία Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Γραμματική, 6. Συντακτικό 7. Άγνωστο κείμενο
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας
• schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες • Εκπαιδευτικές σελίδες
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο • schooltime
Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
