Α’ Κλίση Ουσιαστικών – Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Α’ Κλίση Ουσιαστικών – Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Του Άρη Ιωαννίδη

Α΄ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Τι ονόματα περιλαμβάνονται στην α΄ κλίση της αρχαίας ελληνικής;

Η  α’ κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά.

Ποιες οι καταλήξεις των ονομάτων της α’ κλίσης;

Τα  ασυναίρετα αρσενικά έχουν κατάληξη σε -ης, π.χ. ποιητής  και σε  -ας, π.χ. νεανίας, ενώ τα συνηρημένα σε- ῆς, π.χ. Ἑρμῆς

Τα  ασυναίρετα θηλυκά έχουν κατάληξη σε  -η, π.χ. τιμή  και σε

-α, π.χ.  γλῶσσα, ενώ τα συνηρημένα σε -ᾶ και  σε -ῆ, π.χ.  ἡ μνᾶ ,  ἡ συκῆ

Πώς κλίνονται;

Ποιες είναι οι συναιρέσεις των πρωτόκλιτων συνηρημένων ουσιαστικών;

Οι συναιρέσεις έχουν ως εξής: ε+α=η, ε+ου=ου, ε+ᾳ=ῃ, ε+αι=αι, ε+ω=ω, α+α=α, α+αι=αι, α+ω=ω

Προσοχή: Τα πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά διατηρούν  και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τύπων. Εξαίρεση αποτελεί  το εα στον ενικό που το συναιρούν σε η : ὁἙρμέας -Ἑρμῆς  κ.λπ., αλλά τοὺς Ἑρμέας-Ἑρμᾶς. Επίσης, είναι περισπώμενα σε όλες τις πτώσεις. Εξαιρείται το ουσιαστικό βορέας που έχει διπλούς τύπους και συνηρημένους και ασυναίρετους. Όταν όμως είναι συνηρημένο έχει διπλό -ρ-: ὁ βορρᾶς, ενώ ασυναίρετο έχει ένα -ρ-: βορέας. Έχει δε μόνο ενικό αριθμό. Επίσης μόνο ενικό έχει το θηλυκό συνηρημένο: γῆ.

Ας δούμε κάποιους γενικούς κανόνες για την α’  κλίση:

1. Στον πληθυντικό οι καταλήξεις αρσενικών και θηλυκών είναι ίδιες.
2. Η κατάληξη –ας και στα δύο γένη και στους δύο αριθμούς είναι πάντα μακρόχρονη.
3. Η γενική πληθυντικού – και στα αρσενικά και στα θηλυκά – τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη. Εξαιρούνται και τονίζονται στην παραλήγουσα τα εξής: αἱ αἱτησίαι —> αἱτησίων, ὁ χρήστης —> χρήστων.
4. Η κατάληξη των αρσενικών ενικού αριθμού είναι –ου.
5. Από τα αρσενικά σε –ης έχουν τη κλητική ενικού σε -ᾰ και το α βραχύχρονο, όσα λήγουν σε: έχουν τη κλητική ενικού σε -ᾰ και το α βραχύχρονο, όσα λήγουν σε: -της, -άρχης, -πώλης, -τρίβης, -μέτρης, -ώνης, -λάτρης, τα εθνικά —> π.χ. ὁ Πέρσης —> (ὦ) Πέρσα
6.  Το όνομα «δεσπότης» στην κλητική ενικού ανεβάζει τον τόνο: (ὦ) δέσποτα.
7. ΄Εχουν τα δίχρονα φωνήεντα α, ι, υ βραχύχρονα όσα λήγουν σε: -ῠτης (προερχόμενα από ρήματα π.χ. λύτης ), -ῐδης (εὐπατρίδης ), -ᾰτης (ἁμαξηλάτης ), ενώ μακρόχρονα όσα λήγουν σε: -ῑτης (τεχνίτης), -ᾱτης (όσα δηλώνουν καταγωγή: Ἐλεάτης), -ῡτης (όσα δεν προέρχονται από ρήματα π.χ. πρεσβύτης)
8. Τα θηλυκά που λήγουν σε –α:  όταν πριν από το -α υπάρχει φωνήεν ή ρ το -ᾱ λέγεται καθαρό, είναι μακρόχρονο και διατηρείται σ’ όλες τις πτώσεις. Εξαιρούνται και έχουν τo -α βραχύχρονο τα εξής: γαῖα / γραῖα, μαῖα / μυῖα / μοῖρα, πεῖρα / πρῷρα, σπεῖρα / σφαῖρα / σφῦρα και τα προπαροξύτονα: π.χ. ἡ εὐγένεια, ἡ ἀλήθεια, ἡ εὐσέβεια. Όταν, όμως, πριν από -α υπάρχει σύμφωνο, εκτός του ρ, το -ᾰ λέγεται μη καθαρό, είναι βραχύχρονο και μετατρέπεται στη γενική και δοτική ενικού σε –η, π.χ. ἡ γλῶσσα, τῆς γλώσσης, τῇ γλώσσῃ. Στην αιτιατική και την κλητική ενικού το -α είναι ό,τι και στην ονομαστική, π.χ. ἡ ἱέρειᾰ —> βραχύ —> άρα: τὴν ἱέρειᾰν / ὦ ἱέρειᾰ, ἡ σημαίᾱ —> μακρό —> άρα: τὴν σημαίαν / ὦ σημαία. Στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη, π.χ. τῶν σφαιρῶν

Παραδείγματα αρσενικών σε -ας και σε -ης

Παραδείγματα θηλυκών σε -ᾱ και -ᾰ (γεν. -ᾱς)

(θ. πολιτειᾱ) (θ. στρατιᾱ-) (θ. ἀληθειᾰ-)  (θ. σφαιρᾰ-)

Παραδείγματα θηλυκών σε ᾰ- (γεν. -ης)

(θ. τραπεζᾰ-) (θ. γλωσσᾰ-)

δ) Παραδείγματα θηλυκών σε –η

 (θ. κωμᾱ) (θ. τιμᾱ-)

_________________________________

Βιβλιογραφία:

1. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Αχιλλέως Α. Τζάρτζανου, Αθήναι 1967
2.  Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου, ΟΕΔΒ
3. Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Νίκος Παππάς, Ελληνοεκδοτική

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά Λυκείου

1. Αρχαία Α’ Λυκείου, 2. Αρχαία Β’ Λυκείου, 3. Αρχαία Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Γραμματική, 6. Συντακτικό 7. Άγνωστο κείμενο

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Δείτε επίσης

Απόφαση για τις αναθέσεις μαθημάτων των Γυμνασίων και Λυκείων Ε.Α.Ε.

Οι ονοματικοί τύποι του ρήματος, Απαρέμφατο & Μετοχή, Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής

Η θέση του τόνου στα σύνθετα ρήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

«Αρχαία Ελληνικά - Το ρήμα εἰμί: Σύνθετα, Σημασίες, Περιφράσεις, Σύνταξη, Τονισμός», Έρη Ναθαναήλ, Εκδόσεις schooltime.gr

Ανάλυση επιρρηματικής μετοχής (Εναντιωματική–Παραχωρητική) - Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Επίθετα Γ΄κλίσης (Ημιφωνόληκτα–Ενρινόληκτα & Υγρόληκτα): Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας