«740 λέξεις για τις αλλαγές στη σχολική ιστορία»
ή αφού η ιστορία μας ανήκει, για ποια ιστορία μιλάμε;
Γράφει o Βασίλης Συμεωνίδης
Συχνά-πυκνά συζητιέται το μάθημα της ιστορίας στα σχολεία. Αφορμές μπορεί να είναι η βαρύτητά του στο σχολικό πρόγραμμα, το ζήτημα της ανάθεσης σε συναδέρφους ξενόγλωσσων ειδικοτήτων, τα σχολικά βιβλία. Όμως, το ουσιαστικό πρώτο ζητούμενο είναι για ποια ιστορία μιλάμε. Αρχικά, ας παρακολουθήσουμε το παράδειγμα της σχολικής ιστορίας στην Α΄ Λυκείου για να θυμηθούμε και τις αλλαγές του βιβλίου διαβάζοντας επιλεγμένα αποσπάσματα από πέντε διαφορετικά διδακτικά εγχειρίδια, που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς.
1. «Το διδακτικό αυτό βιβλίο κάνει μια θεώρηση της ιστορίας του ανθρώπου κάτω από το πρίσμα της παγκοσμιότητας και της ‘‘απανταχού της γης’’ ανθρώπινης παρουσίας. Είναι παιδαγωγικά σωστό να προσφέρεται η ιστορική πληροφόρηση στους νέους ανθρώπους και από μια γενική σκοπιά, γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι όλοι ανήκουμε στο παγκόσμιο κοινωνικό σύνολο και κοινά είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι, οπουδήποτε και αν ζουν».
Λ. Σταυριανός, Ιστορία του ανθρωπίνου γένους, Αθήνα 1984, ΟΕΔΒ, σελ. 4
2. «Οι Φοίνικες πρόσφεραν στον πολιτισμό κάτι σημαντικό. Το αλφάβητο. Χρησιμοποίησαν δηλαδή πρώτοι (από το 13ο αι. π.Χ.) σύμφωνα που αντιπροσώπευαν φθόγγους. Η λέξη αλφάβητο προέρχεται από τα δύο πρώτα φοινικικά γράμματα το ALEPH και το BETH. Το φοινικικό αλφάβητο το αποτελούσαν είκοσι δύο σύμβολα συμφώνων. Αργότερα οι Έλληνες που το υιοθέτησαν, πρόσθεσαν τα φωνήεντα. Με τη νέα του μορφή το φοινικικό αλφάβητο διαδόθηκε διαμέσου των ελληνικών αποικιών της Ν. Ιταλίας στους λαούς της Ευρώπης».
Επ. Βρανόπουλος, Ιστορία των αρχαίων χρόνων, Αθήνα 1992, ΟΕΔΒ, σελ. 31
3. «Η συστηματική χρησιμοποίηση των δούλων σ’ όλους τους τομείς της οικονομίας από τον 6ο αι. π.Χ. μετατόπιζε σιγά σιγά το κέντρο βάρους της παραγωγής από τους ελεύθερους πολίτες στους δούλους, που σε πολλές πόλεις – κράτη άρχισαν να γίνονται η κύρια παραγωγική δύναμη. Η εκμετάλλευση των δούλων συνέβαλε στην αύξηση της παραγωγής και στην ακμή των πόλεων κρατών, αλλά η ιδιοποίηση του υπερπροϊόντος της εργασίας τους από τους ελεύθερους πολίτες άνοιξε ένα βαθύ κοινωνικό χάσμα μεταξύ ελεύθερων πολιτών και δούλων».
Σ. Μαρκιανός, Ζ. Ορφανουδάκης, Ν. Βαρμάζης, Θεματική Ιστορία, Αθήνα 1995, ΟΕΔΒ, σελ. 26-27
4. «Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της περιόδου αυτής είναι η δημιουργία της ελληνικής αλφαβητικής γραφής. Πρότυπο του ελληνικού αλφαβήτου υπήρξε το σημιτικό αλφάβητο που χρησιμοποιούσαν οι Φοίνικες. Οι Έλληνες το παρέλαβαν και το μετέτρεψαν ριζικά, ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της ελληνικής φωνής. (…) Το ελληνικό αλφάβητο διαδόθηκε λόγω της ευκολίας του, ταχύτατα. Από τους Έλληνες αποίκους της Ιταλίας το παρέλαβαν οι Ετρούσκοι και απ’ αυτούς οι Ρωμαίοι. Το λατινικό αλφάβητο, που διαδόθηκε αργότερα στην Ευρώπη, προέρχεται από το ελληνικό, όπως ελληνικό είναι και το αλφάβητο των Σλαύων (δια μέσου του Βυζαντίου)».
Β. Ασημομύτης, Γ. Γρυντάκης, Θ. Κατσουλάκος, Σ. Κόνδης, Χ. Μπουλώτης, Β. Σκουλάτος, Η πολιτισμική προσφορά του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως την αναγέννηση, Αθήνα 1997, ΟΕΔΒ, σελ. 45-46
5. Ωστόσο, στα τέλη του 9ου αι. π.Χ ή στις αρχές του 8ου αι. π.Χ. επανεμφανίζεται η γραφή στον ελλαδικό χώρο. Τα σύμβολα της γραφής δεν αποδίδουν πλέον συλλαβές αλλά φθόγγους. Η ελληνική αλφαβητική γραφή προέκυψε κατά τρόπο αφομοιωτικό από το φοινικικό αλφάβητο. Οι Έλληνες προσάρμοσαν τα σύμφωνα στις φωνητικές αξίες της ελληνικής γλώσσας και επιπλέον πρόσθεσαν τα φωνήεντα που έλειπαν από το φοινικικό αλφάβητο. Έτσι έγιναν οι δημιουργοί του πρώτου πραγματικού αλφαβήτου. (το αλφάβητο αναφέρεται και στις σελίδες για τους Φοίνικες)
Αντ. Μαστραπά, Ιστορία του αρχαίου κόσμου, Αθήνα 2005, ΟΕΔΒ, σελ. 82-83
Με βάση τα παραπάνω ενδεικτικά μπορούμε να δεχτούμε τα εξής χαρακτηριστικά για καθένα από τα πέντε εγχειρίδια:
1. Μία ιστορία που βλέπει και την ελληνική υπό το πρίσμα της παγκόσμιας εξέλιξης που έχει ταξικά χαρακτηριστικά.
2. Μία παραδοσιακή ελληνοκενρική ιστορία που αναγνωρίζει τη συνεισφορά και το ρόλο των άλλων λαών.
3. Μία πιο σύγχρονη, θεματική ιστορία, που δίνει βαρύτητα και στις κοινωνικές – οικονομικές δομές. Το συγκεκριμένο βιβλίο διδάσκονταν στη Β΄ τάξη των Πολυκλαδικών Λυκείων και έγινε προσωρινή λύση για ένα – δυο χρόνια.
4. Μία εθνοκεντρική ιστορία που ανάγει κάθε θετικό στοιχείο σε ελληνική προσφορά. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο συγκεκριμένο βιβλίο απουσιάζουν οι αναφορές σε πολιτισμούς που δε μπορούν να συνδεθούν και να αναχθούν σε ελληνική προφορά, δηλαδή παλιότερους από τον μυκηναϊκό
5. Μία ιστορία που «επανέρχεται» σε πιο ψύχραιμη ελληνοκεντρική προσέγγιση της εποχής «από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού».
Συνεπώς, τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια άλλαξε πέντε φορές ο τρόπος που βλέπουμε και οικειοποιούμαστε το αρχαίο παρελθόν. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η «ιστορική» ματιά αλληλεπιδρά πολύπλευρα από τις σύγχρονες συγκυρίες. Η διερεύνηση της αμφίδρομης σχέσης σχολικής ιστορίας και ιστορικών συγκυριών είναι ζήτημα ανοιχτό για ενδιαφέρουσα μελέτη.
