«536 λέξεις για τον δούρειο ίππο του πρότζεκτ,
ή το εμπόρευμα ως πελάτης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση»
Γράφει o Βασίλης Συμεωνίδης
Η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού κατά τις τελευταίες δεκαετίες ολοκληρώνεται με την άλωση και των πιο συντηρητικών θεσμών όπως αυτού της εκπαίδευσης. Οι συνεπαγωγές αυτής της επέλασης μοιάζουν πολύ εύκολες σε μια πρώτη ματιά: ο μαθητής γίνεται πελάτης, η γνώση εμπόρευμα και το σχολείο επιχείρηση. Αυτές οι αντικαταστάσεις εμπεδώνονται ως ιδεολογία και διαχέονται στις καθημερινές κουβέντες και πρακτικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η «ερευνητική εργασία» που ανέκυψε τα δυο τελευταία χρόνια με τυμπανοκρουσίες και πολυτελή χαλιά να της στρώνονται σαν να επρόκειτο για τη μέγιστη αλλαγή. Έτσι αποκρύπτεται ο πραγματικός της ρόλος. Εκεί η νεοφιλελεύθερη εκπαιδευτική πολιτική δοκιμάζει την εξάπλωσή της. Η γνώση αμπαλάρεται σε τέτοιον βαθμό που χάνεται μέσα στη συσκευασία της, ο εκπαιδευτικός αγωνίζεται να την λανσάρει με τρόπο ελκυστικό και ο μαθητής-πελάτης διαλέγει το νούμερο που του ταιριάζει…
Βέβαια οι αντιφάσεις του νεοφιλελευθερισμού αντικατοπτρίζονται και στο εκπαιδευτικό μοντέλο. Το πρότζεκτ ως μέθοδος έχει τη σημασία του και τη χρησιμότητά του, αλλά τώρα αυτονομήθηκε ως διδακτικό αντικείμενο, ως κενό σημαίνον, ως απόλυτη καινοτομία χωρίς περιεχόμενο. Παράλληλα και παρά τις εξαγγελίες και τις ποικίλες υποσχόμενες ελευθερίες, η πρακτική του ασφυκτικού ελέγχου συνεχίζεται. Τα Αναλυτικά Προγράμματα, τα σχολικά βιβλία, οι απουσίες, οι εξετάσεις, η βαθμολόγηση, δένουν τους ελεύθερους καταναλωτές, περιορίζουν τους πωλητές και οριοθετούν την επιχείρηση. Για παράδειγμα, ο πελάτης-μαθητής δεν μπορεί να απουσιάσει, είναι υποχρεωμένος να διαλέξει και η ελευθερία του μοιάζει με αυτήν του διψασμένου που μπορεί μόνο να επιλέξει τη μάρκα του αναψυκτικού τύπου κόλα που πρέπει να πιει.
Άμεση συνέπεια των παραπάνω είναι το ολοένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον τύπο, για πιο γυαλιστερή συσκευασία, για το φαίνεσθαι και η ταυτόχρονη υποβάθμιση της ουσίας, του περιεχομένου, της μόρφωσης. Επίσης και η συμμόρφωση της σχέσης μαθητή-δάσκαλου σύμφωνα με τους τύπους που υποκαθιστούν την αλήθεια της παιδαγωγικής σχέσης. Για παράδειγμα, ο βαθμός εμπιστοσύνης, που διαμορφώνεται διαρκώς μέσα από τα καθαρά βλέμματα, υποκαθίσταται από το λεγόμενο «συμβόλαιο». Η αγοραία ορολογία είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττη• δεν μπορεί να κρύψει πίσω της το μοντέλο πελάτη-πωλητή.
Αυτές και άλλες πολλές αντιφάσεις κλονίζουν τις παλιές βεβαιότητες. Οι παγιωμένες πρακτικές είναι πλέον οριστικά ακατάλληλες, τα παραδοσιακά επιχειρήματα δεν πείθουν κανέναν. Η ταυτότητα του εκπαιδευτικού δέχεται την αμείλικτη επίθεση των «νέων αναγκών». Αυτό που τόσα χρόνια παρουσιαζόταν ως λειτούργημα τώρα θα πρέπει να γίνει επαγγελματισμός.
Πώς θα ξεπεράσουμε τις αντιφάσεις και με ποια συνείδηση θα σταθούμε απέναντί τους; Θα ταυτιστούμε με ρόλους; Θα προσπαθήσουμε να γίνουμε αυτό που παρουσιάζεται τόσο ασαφές; Ασαφές, επειδή στο νέο περιβάλλον του εκπαιδευτικού νεοφιλελευθερισμού αυτό που είναι τώρα πωλητής μετατρέπεται αυτόματα σε εμπόρευμα. Προφανώς, πίσω από το μάθημα ο εκπαιδευτικός πουλά τη δουλεία του, δεν είναι τόσο ο πωλητής, αλλά εμπόρευμα και ο ίδιος. Γνωστά πράγματα.
Με ανάλογο τρόπο αλλάζει και η μαθητική ταυτότητα. Προτάσσεται η ιδιότητα του πελάτη, αλλά πολύ περισσότερο, στην πραγματικότητα είναι και ο ίδιος εμπόρευμα. Και, φυσικά, εμπόρευμα που πρέπει να αποφέρει το μέγιστο κέρδος. Έτσι, οι μαθητές τακτοποιούνται στα θρανία και βασική μέριμνα είναι πόσο λιγότερο θα κοστίσουν μέχρι την αποφοίτησή τους, μέχρι να παραδοθούν απασχολήσιμοι και αναλώσιμοι στην τυπική ενηλικίωση των πραγματικών συμβολαίων.
Και η άλλη διέξοδος; Να μην κρύψουμε τις αντιφάσεις κάτω από το χαλί. Να σταθούμε κριτικά, με βέβαιη συνείδηση και να τις ξεπεράσουμε, δηλαδή να δώσουμε λόγο στους μαθητές και περιεχόμενο στη μάθηση. Αλλά αυτό είναι άλλη, μεγάλη κουβέντα.
