«Το Σύνδρομο της Επαγγελματικής Εξουθένωσης (Burn out)» της Α. Μπουμπούλη«Το Σύνδρομο της Επαγγελματικής Εξουθένωσης (Burn out)»

horizontal-bar-posts-small

 

Γράφει η Αγγελική Μπουμπούλη
horizontal-bar-posts-small

Ο εαυτός μας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής επαγγελματικής διαδικασίας. Η εξάντληση των ψυχικών και σωματικών αποθεμάτων μας οδηγεί σε αδυναμία διατήρησης του προηγούμενου επιπέδου δέσμευσης και ενθουσιασμού στην άσκηση του επαγγέλματός μας.

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης αποτυπώνει την καθημερινότητα των ατόμων στο εργασιακό τους περιβάλλον εκφράζοντας την ψυχοσωματική τους καταπόνηση και την εξάντληση των προσωπικών τους ψυχικών αποθεμάτων.

Το σύνδρομο αυτό δυνητικά μπορεί να επηρεάσει κάθε εργαζόμενο, ξεκίνησε ωστόσο να μελετάται στους χώρους των επαγγελματιών υγείας, όπου και έχουν γίνει παγκοσμίως (και στην Ελλάδα) οι περισσότερες έρευνες, λόγω των ιδιαίτερων σχέσεων φροντίδας και υπευθυνότητας που αναπτύσσονται στο χώρο της υγείας. Ο όρος χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το 1974 από το Freudenberg ο οποίος περιέγραψε ένα σύνολο ψυχοσωματικών συμπτωμάτων που εμφανίστηκαν σε επαγγελματίες του χώρου ψυχικής υγείας.

Ο ορισμός του συνδρόμου κατά την Christine Maslach (1982) είναι ο ακόλουθος:

«Η απώλεια ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους με τους οποίους κάποιος εργάζεται, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής εξάντλησης και χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση όπου ο επαγγελματίας δεν έχει πλέον καθόλου θετικά αισθήματα συμπάθειας ή σεβασμού για τους πελάτες ή ασθενείς».

Η επαγγελματική εξουθένωση θεωρείται ως μια μορφή χρόνιου και παρατεταμένου επαγγελματικού stress, ως ψυχολογικό σύνδρομο, το οποίο εμφανίζεται ως απάντηση σε διαρκή στρεσογόνα ερεθίσματα του εργασιακού περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, το άτομο προοδευτικά αποδυναμώνεται καθώς αισθάνεται ότι τα ψυχικά αποθέματα που έχει δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσει τους έντονα πιεστικούς παράγοντες της εργασίας του.

Η επαγγελματική εξουθένωση δεν αναπτύσσεται μέσα σε μια νύχτα, ξεκινά με ελαφριά συμπτώματα, αλλά χωρίς προσοχή μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό πρόβλημα τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για το πλαίσιο στο οποίο εργάζεται. Θυμός, πονοκέφαλοι απογοήτευση, άγχος, κατάθλιψη, αναβλητικότητα στη διεκπεραίωση εργασιακών καθηκόντων, απουσία από τη δουλειά, αποφευκτικές συμπεριφορές εν γένει, καθώς και προβλήματα σχέσεων και χρήση αλκοόλ/ουσιών εκτός εργασίας αποτελούν συχνές εκδηλώσεις του συνδρόμου.

Αυτές οι ενδείξεις εξουθένωσης φαίνεται ότι δεν έχουν αντίκτυπο μόνο στην άσκηση της εργασίας, αλλά και στην προσωπική και την κοινωνική ζωή των επαγγελματιών.

Επιπλέον, η επαγγελματική εξουθένωση περιλαμβάνει τις εξής διαστάσεις:

  1. Συναισθηματική εξάντληση (αίσθημα ψυχικής κόπωσης που καθιστά τον επαγγελματία ανίκανο να συγκεντρωθεί στα εργασιακά του καθήκοντα),
  2.  Κυνισμός ή αποπροσωποποίηση (ανάπτυξη ουδέτερων ή ακόμη και αρνητικών αισθημάτων προς τους ασθενείς / τους μαθητές)
  3. Έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων (μειωμένο επιθυμητό και επιδιωκόμενο αίσθημα ικανοποίησης του επαγγελματία από την εργασία του)

Συμπτώματα:

1) Σωματική εξάντληση, υπνηλία, αίσθημα κόπωσης 

2) Ευερεθιστότητα, Nεύρα, Υπερένταση,

3) Απώλεια ενδιαφέροντος και κινήτρου για την εργασία

4) Συναισθηματική αποστασιοποίηση, αίσθηση μηχανικής εκτέλεσης εργασιακών καθηκόντων

5) Αίσθηση μειωμένης απόδοσης και προσωπικών επιτευγμάτων

6) Κατάθλιψη 

7) Σωματικά συμπτώματα  (Σωματική εξάντληση/κούραση,  Γαστρεντερικά προβλήματα/έλκος,  Συχνές ασθένειες/κρυολογήματα,    Πονοκέφαλοι,  Αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος,  Αύξηση ή μείωση βάρους ) 

Παράγοντες που επηρεάζουν (ατομικοί και εργασιακοί):

1) Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (η «εικόνα» του άριστου και υπεύθυνου επαγγελματία, οι υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό και το πλαίσιο, οι δυσλειτουργικές στρατηγικές αντιμετώπισης των προβλημάτων, π.χ. αποστασιοποίηση, χρήση καπνού και αλκοόλ)

2) Τα σκαμπανεβάσματα της δουλειάς λόγω νέων απαιτήσεων, κοινωνικών αλλαγών, οικονομικών περιορισμών

3) Η μείωση των αμοιβών σε συνδυασμό με την αύξηση των απαιτήσεων καθημερινής διαβίωσης

4) Το κακό εργασιακό κλίμα που προωθεί την ανταγωνιστικότητα και τη μη εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων, η έλλειψη άμεσης και αποτελεσματικής επικοινωνίας, η έλλειψη αυτονομίας

5) Οι συγκεχυμένες δραστηριότητες και η έλλειψη ορίων

6) Η ανεπάρκεια σε προσωπικό, η πίεση χρόνου, ο φόρτος εργασίας

Πρόληψη – Αντιμετώπιση

1) Αναγνώριση των συμπτωμάτων – ενδείξεων από τον ίδιο  τον επαγγελματία

2) Καλή επικοινωνία με συναδέλφους (π.χ. πώς λειτουργούν οι υποομάδες, η ανταγωνιστικότητα, οι συγκρούσεις που δεν επιλύονται)

3) Διεκδικητική συμπεριφορά (εκφράζω το πώς νιώθω άμεσα, με ευγένεια, αλλά και δίνοντας έμφαση στο τι με ενόχλησε, τι επιθυμώ να αλλάξει και πώς)

4) Ξεκάθαροι ρόλοι και όρια

5) Διατήρηση ρεαλιστικών προσδοκιών από τον εαυτό μας, το πλαίσιο και τους συναδέλφους, καθώς φτάνουμε σε εξάντληση όταν κυνηγάμε μη ρεαλιστικούς και ανεδαφικούς στόχους  – επανεκτίμηση προσωπικών στόχων και προσδοκιών, αν αυτό κρίνεται απαραίτητο. 

6) Ανεπτυγμένο κοινωνικό δίκτυο (φίλοι, συνάδελφοι με τους οποίους να μπορώ να συζητώ για τα προβλήματα της δουλειάς, να ακούω εναλλακτικές λύσεις, αλλά κυρίως να με βοηθούν να αποσπάσω την προσοχή μου όταν στρέφεται αποκλειστικά στα θέματα της δουλειάς) – ενδιαφέροντα, δραστηριότητες εκτός εργασίας

7) Εποπτεία (είτε από ειδικό αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα ή πιο έμπειρους συναδέλφους που εμπιστεύομαι τη γνώμη και την κρίση τους) 

8) Αυτοφροντίδα (καλός ύπνος, συχνά και υγιεινά γεύματα, σωματική άσκηση, περιορισμός αλκοόλ και καπνίσματος, ευχάριστες δραστηριότητες, χαλάρωση, αυτογνωσία όσον αφορά την αναγνώριση της κόπωσης, καθώς και δύσκολων καταστάσεων στην προσωπική ζωή που μπορεί να  με επηρεάσουν στον επαγγελματικό ρόλο μου π.χ. οικογενειακά προβλήματα, προκειμένου να αναζητήσω κατάλληλη βοήθεια)

Κλείνοντας είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι από τη μία η αλλαγή στάσης πρέπει να είναι ατομική, αλλά ταυτόχρονα πολλά πράγματα εξαρτώνται από τις ευρύτερες συνθήκες και το πλαίσιο εργασίας, για το οποίο ο καθένας μπορεί να μην έχει τη δυνατότητα να το αλλάξει. Επομένως, έμφαση δίνεται για άλλη μια φορά στην αυτογνωσία και την αυτοφροντίδα, αλλά και στις ρεαλιστικές προσδοκίες που πρέπει να υπάρχουν όσον αφορά τις συνθήκες μέσα στις οποίες κάθε επαγγελματίας καλείται να ασκήσει το έργο του. 

Μπουμπούλη Αγγελική

Ψυχολόγος

Συνεργάτης της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας, Ε.Π.Α.Ψ.Υ.