«Η λογική της συμπόνιας»
Γράφει ο Θανάσης Πάνου
Οι λόγοι της συμπόνιας προς τον συνάνθρωπο δεν είναι όπως είναι γνωστό, οι ίδιοι. Μπορεί να επιβάλλονται από τους κανόνες της συμβίωσης σε ένα πολιτισμένο περιβάλλον, μπορεί να αποτελούν εκμάθηση από τα παιδικά μας χρόνια στην διαδικασία κοινωνικοποίησης από την οικογένεια, ή, μπορεί να αποτελούν μια προσποίηση για λόγους συμφέροντος ή συναναστροφών. Το ερώτημα είναι, αν αυτή η ικανοποίηση που νοιώθουμε με την προσφορά είναι μια έμφυτη τάση του ανθρώπου, από πού γεννιέται ή αν απλά μαθαίνεται. Στις πρώτες μορφές συμπεριφοράς των παιδιών εστιάζεται το ενδιαφέρον για να ανακαλύψουμε πότε και με ποιά ευκαιρία εμφανίζεται ο Αλτρουισμός.
Οι παρατηρήσεις της ψυχολογίας σε παιδιά διαφόρων ηλικιών τα οποία ζουν σε κανονικό περιβάλλον, αποδεικνύουν πως από τις πρώτες μέρες της ζωής εμφανίζεται αυτή η τάση της συμπόνιας προς τους άλλους. Ο πυρήνας των ερευνών ήταν να καταδειχθεί αν είναι έμφυτη τάση η συναισθηματική δέσμευση και το ενδιαφέρον προς τους άλλους. Το νεογέννητο γνωρίζουμε ότι «ενεργοποιείται» στο κλάμα των άλλων παιδιών και απαντά κλαίγοντας και το ίδιο. Στους επόμενους μήνες ένας τρόπος για να απαντά στο κλάμα, όταν είναι με καλή διάθεση, παράγει φωνούλες ή ψελλίσματα με τόνους και ένταση, παρόμοια με το κλάμα που ακούει. Η πρόωρη ροπή του ενδιαφέροντος προς τους άλλους, η ταύτιση με τον πόνο ή την δυσαρέσκεια, αποδεικνύεται και από τη μίμηση, τους μορφασμούς ή γενικά τις εκφράσεις του προσώπου που συνηγορεί υπέρ της θέσης ότι τα ανθρώπινα όντα αντιλαμβάνονται από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους και την στεναχώρια των άλλων.
Από τον δεύτερο χρόνο της ζωής γίνονται οι πρώτες αόριστες προσπάθειες παρηγοριάς, αγγίζοντας ή χαϊδεύοντας κάποιον που έχει ανάγκη από βοήθεια. Οι πιο ειδικές μορφές παρηγοριάς εμφανίζονται ήδη στην ηλικία των 18 μηνών. Μπορεί να χαρίσει το παιγνίδι του ή να δώσει το γλύκισμά του στον κακόκεφο αδελφό ή γονέα. Στα 2 με 2,1\2 χρόνια πιο επεξεργασμένα πλέον, αποβλέπει να εντοπίσει την προέλευση των δυσκολιών. Σε κάποιο τραυματισμό προσφέρει ένα απολυμαντικό, στο κρύο ένα ρούχο και αρχίζει μάλιστα να δίνει και συμβουλές. Στα 3-4 χρόνια, τα παιδιά απαντούν με πιο κατάλληλες συμπεριφορές που αποκαλύπτουν την αυξανόμενη ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται την άποψη των άλλων.
Η ικανότητα εμπλοκής στις συγκινήσεις των άλλων υπάρχει από την αρχή της ζωής, όπου υπάρχουν έμφυτα μερικά «προγράμματα», όπως το χαμόγελο, το κλάμα και η ευαισθησία στην ανθρώπινη φωνή. Το να ανακαλύψουμε ότι υπάρχει μια έμφυτη διάθεση να ερχόμαστε σε επαφή με τους άλλους είναι κάτι το σημαντικό, γιατι μαθαίνουμε ότι ο Αλτρουισμός έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη φύση.
Αυτή η θέση όμως δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε δύο σημαντικά σημεία. Πρώτον, ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ατόμων και επομένως ότι μερικά παιδιά έχουν μικρότερη κλίση από άλλα να εμπλέκονται στις συγκινήσεις των άλλων και δεύτερον, ότι το ‘πρόγραμμα» είναι βέβαια έμφυτο, αλλά και «μερικό» , δηλαδή έχει ανάγκη να καλλιεργείται και να τροφοδοτείται στην πορεία του χρόνου, σε επαφή με άλλα πρόσωπα, διαφορετικά χωρίς την κοινωνική «συνδρομή» , οι αρχικές τάσεις προς τον αλτρουισμό μπορούν σιγά-σιγά να σβήσουν.
