«Ομηρικές λέξεις στην ποντιακή»
Γράφει η Γιώτα Ιωακειμίδου
Είναι γνωστό ότι το υπόβαθρο της ποντιακής διαλέκτου είναι η ιωνική διάλεκτος σε ποσοστό 60% περίπου. Άλλο ένα 20% είναι ομηρικές λέξεις, 15% τουρκικές, μέρος των οποίων είναι αντιδάνεια και ένα ποσοστό 5% άλλες επιρροές (Αρμένικα, περσικά, Γενουάτικα κ.λ.π.).
Οι ομηρικές λέξεις είναι σχεδόν αυτούσιες, χωρίς μεγάλες παραφθορές.
Λάας είναι η πέτρα στα ποντιακά, παρέμεινε αυτούσια, τον φαλακρό τον λέμε «λαλατσς κιφάλ», η λέξη επιβίωσε και στην νεοελληνική αλλά εν συνθέσει π.χ. λατομείο, λαξεύω και τα παράγωγά τους.
Δερ, σημαίνει στα ποντιακά μερίδα φαγητού, είναι η ομηρική δόρπος, στην ΝΕ υπάρχει η λέξη επιδόρπιο.
«Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα».
Γιώργος Σεφέρης
Μωμό΄εροι: Οι ιερείς του Μώμου, οι ακόλουθοί του στη μεγάλη γιορτή που τελείται κάθε χρόνο την ίδια πάντα χρονική περίοδο, από 25 Δεκεμβρίου έως 6 Ιανουαρίου. Ο Μώμος προέρχεται από το ομηρικό ρήμα μω, που σημαίνει αναζητώ, ψάχνω να βρω ελάττωμα (κουσούρι). Εκφράσεις στα ποντιακά:
«Μω το νόμο σ΄, μω σε, μω π΄ έπλανε σε, μω την πίστη σ΄ »
Λίβε, είναι τα σύννεφα μη ομηρική λέξη λίψ – λιβός. Ελίβωσεν ο ουρανόν, συννέφιασε ο ουρανός.
Υλαξε ο σκύλον, γάβγισε ο σκύλος, από την λέξη υλάζω, ύλαγμα.
Χώρ, ο κρόκος του αυγύ, από την ομηρική ιχώρ . Η λέξη λοιπόν χωρ είναι επίσης ομηρική. Ιχώριν ή χώρ’, ορός γάλακτος, κρόκος αυγών, εντεριώνη φυτών, μυελός οστών.
Ιχώρ = θείο αίμα «ιχώρ, άμβροτον αίμα θεοίο». Λοπίν ή Λοβίν, ο λοβός, το περίβλημα: «φασουλί λοπίν».
Τα μηρία είναι οι γλουτοί, τα μεριά.
Ριγώ, ερίγασα σημαίνει ανατριχιάζω. Τα ρήματα κείμαι, τελένω (τελειώνω ) είναι επίσης ομηρικά.
Τι επίρρημα οψέ, ομηρικό επίσης σημαίνει, χτες, αργά, στην ΝΕ όψιμος.
