Το αττικό ημερολόγιο πήρε την τελική του μορφή το 430 π.Χ. από τον Μέτωνα, γεωμέτρη, αρχιτέκτονα και αστρονόμο, ο οποίος όρισε τους πλήρεις και κοίλους μήνες, καθώς και τα έτη στα οποία θα προστίθετο ο μήνας Ποσειδεών. Αργότερα, το ημερολόγιο του Μέτωνα διορθώθηκε από τον Κάλιππο και τον Ίππαρχο.
Το έτος άρχιζε μετά το Θερινό Ηλιοστάσιο, είχε δώδεκα μήνες και κάθε μήνας ήταν αφιερωμένος σε έναν ή δύο από τους δώδεκα Ολύμπιους θεούς. Ο πλέον τιμημένος θεός ήταν ο Απόλλωνας (πέντε από τους δώδεκα μήνες αφιερωμένοι σε αυτόν) και ακολουθούσε η αδελφή του Άρτεμις (με τρεις μήνες – επτά και οι δύο μαζί). Ο Δίας είχε δύο μήνες, τον ένα μαζί με την Ήρα, ενώ από έναν είχαν οι Ποσειδών, Διόνυσος και Αθηνά. Ο Ποσειδεών δεν εμφανιζόταν κάθε χρόνο, αλλά κάθε δυο τρία χρόνια.
Οι δώδεκα μήνες και οι αντιστοιχίες τους με τους σημερινούς:
Εκατομβαιών (30 ημέρες, 23 Ιουνίου – 23 Ιουλίου): είναι ο πρώτος μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που ακολουθούσε το θερινό Ηλιοστάσιο και αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Ιουνίου έως 23 Ιουλίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Ενώ στην Αθήνα την εποχή του Θησέα ο μήνας αυτός ονομαζόταν Κρονιών, πήρε αργότερα το όνομά του από τα Εκατόμβαια, μία γιορτή που γινόταν προς τιμή του Απόλλωνα, στην οποία θυσιάζονταν εκατόμβαι, δηλαδή μεγαλοπρεπής θυσία 100 βοδιών, ταύρων κ.ά.
Κυριότερες γιορτές στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα αυτό ήταν τα Παναθήναια, τα Κρόνια και τα Συνοίκια.
Μεταγειτνιών (29 ημέρες, 24 Ιουλίου – 22 Αυγούστου): ήταν ο δεύτερος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Μεταγείτνιο Απόλλωνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 24 Ιουλίου-22 Αυγούστου.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Μεταγείτνια στην Αττική την έβδομη μέρα του μήνα, τα Ηράκλεια εν Κυνοσάργει, που εορτάζονταν στην ίδια περιοχή με την προαναφερθείσα γιορτή και τα Πανελλήνια.
Βοηδρομιών (30 ημέρες, 23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου): είναι ο τρίτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Βοηδρόμιο Απόλλωνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Αυγούστου-22 Σεπτεμβρίου.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν οι Σπονδές των Πλαταιών, τα Βοηδρόμια την 7η ημέρα του μήνα, την προηγουμένη η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος και η επέτειος της Μάχης του Μαραθώνα, τα Γενέσια ή Νεκύσια (5η του μηνός), τα Χαριστήρια, τα Ελευσίνια Μυστήρια, που ξεκινούσαν την 15η ημέρα του μήνα και διαρκούσαν εννιά ημέρες και τα Μεγάλα Μυστήρια.
Πυανεψιών (29 ημέρες, 23 Σεπτεμβρίου – 22 Οκτωβρίου): είναι ο τέταρτος στη σειρά μήνας στο Αττικό ημερολόγιο, που αντιστοιχούσε με το χρονικό διάστημα από 23 Σεπτεμβρίου μέχρι 22 Οκτωβρίου, αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Κατά το μήνα αυτό ετελείτο στην αρχαία Αττική η γιορτή Πυανέψια ή Πυανόψια προς τιμή του θεού Απόλλωνα, η οποία κατά τους κλασικούς χρόνους αποτελούσε μέρος της μεγάλης εορτής των Θησείων. Στους Μιλήσιους ήταν γνωστός ως Πυανοψιών.
Κυριότερες γιορτές κατά αυτό το μήνα ήταν επίσης τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια και τα Θεσμοφόρια.
Μαιμακτηριών (30 ημέρες, 23 Οκτωβρίου – 22 Νοεμβρίου): είναι ο πέμπτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο Δία Μαίμακτο και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου.
Κυριότερες εορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Μαιμακτήρια και τα Πομπαία: η πρώτη γιορτή λάμβανε χώρα το τελευταίο δεκαήμερο του μήνα ως επίκληση για έναν ήπιο χειμώνα, ενώ κατά τη δεύτερη γιορτή πραγματοποιούνταν πομπή προς τιμήν του Μειλίχιου Δία για την μελλούμενη καλή σοδειά.
Ποσειδεών (29 ημέρες, 23 Νοεμβρίου – 22 Δεκεμβρίου): είναι ο έκτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Νοεμβρίου-22 Δεκεμβρίου. Σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας εκτός από την Αθήνα, θεωρούνταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου.
Κάθε 2-3 χρόνια, προστίθετο ένας εμβόλιμος μήνας, ο Ποσειδεών Β’, ώστε η πρώτη ημέρα κάθε μήνα να συμπίπτει κατά το δυνατόν με τη Νέα Σελήνη.
Κυριότερες γιορτές κατά το μήνα αυτό ήταν τα Φαλληφόρια προς τιμήν του Διονύσου τα Αλώα, τα Πύραια, τα Ποσείδεα, και τα Γαλάξια προς τιμήν του θεού Απόλλωνα κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 22 του μήνα, σε αντίθεση με τα Γαλάξια προς τιμήν της Ρέας-Κυβέλης κατά τον Ελαφηβολιώνα.
Η τελευταία νύχτα του μήνα, η μεγαλύτερη επίσης νύχτα όλου του έτους, ήταν αφιερωμένη στις θεές Νύχτα και Δίκη.
Γαμηλιών (30 ημέρες, 23 Δεκεμβρίου – 22 Ιανουαρίου): είναι ο έβδομος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στους θεούς Δία και Ήρα και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Δεκεμβρίου-22 Ιανουαρίου.
Ο μήνας πήρε το όνομά του από τη γιορτή των Γαμηλίων ή Θεογαμίων, του ιερού γάμου μεταξύ των δυο θεών. Πολύ σημαντική γιορτή του μήνα ήταν επίσης το Τριέσπερον προς τιμήν των θεών Ήλιου και Ηρακλή, κατά τις 3 πρώτες ημέρες του μήνα (22-25 Δεκεμβρίου), η οποία αντικαταστάθηκε στη ρωμαϊκή θρησκεία από την αντίστοιχη γιορτή την ίδια περίοδο του Σολ Ινβίκτους.
Γιορτάζονταν επίσης τα Λήναια προς τιμήν του Διονύσου, οπότε και παρουσιάζονταν κωμωδίες.
Ανθεστηριών (29 ημέρες, 23 Ιανουαρίου – 20 Φεβρουαρίου): είναι ο όγδοος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στο θεό Διόνυσο και αντιστοιχούσε στο χρονικό διάστημα 23 Ιανουαρίου-20 Φεβρουαρίου.
Κυριότερη και επώνυμος γιορτή του μήνα ήταν τα Ανθεστήρια, τα οποία διαρκούσαν τρεις ημέρες. Κατά την τελευταία ημέρα της γιορτής αυτής τελούνταν τα Υδροφόρια προς τιμήν όσων χάθηκαν στον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.
Ελαφηβολιών (30 ημέρες, 21 Φεβρουαρίου – 23 Μαρτίου): είναι ο ένατος μήνας του αττικού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 21 Φεβρουαρίου-23 Μαρτίου.
Ο μήνας πήρε το όνομά του από τα Ελαφηβόλια, γιορτή με θυσίες ελαφιών που πραγματοποιούνταν την έκτη μέρα του μήνα προς τιμήν της Ελαφηβόλου Άρτεμης[1].
Τον ίδιο μήνα διοργανώνονταν και τα Μεγάλα ή “εν άστει” Διονύσια προς τιμήν του Διονύσου του Ελευθερέα, τα οποία θεσμοθετήθηκαν από τον Πεισίστρατο και κατά τα οποία παρουσιάζονταν και διαγωνίζονταν τραγωδίες από την 11η μέχρι την 13η ημέρα του μήνα.
Μουνιχιών (29 ημέρες, 24 Μαρτίου – 22 Απριλίου): είναι ο δέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο. Είναι αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη και αντιστοιχεί στο χρονικό διάστημα 24 Μαρτίου-22 Απριλίου.
Ομώνυμη γιορτή προς τιμή της Μουνιχίας Αρτέμιδος τελούνταν την 16η ημέρα του μήνα στον ιερό της ναό στο λόφο της Μουνιχίας στον Πειραιά.
Θαργηλιών (30 ημέρες, 23 Απριλίου – 23 Μαΐου): είναι ο ενδέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο. Ήταν αφιερωμένος στους θεούς Απόλλωνα και Άρτεμη, ενώ αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 23 Απριλίου-23 Μαΐου.
Κυριότερες γιορτές του μήνα αυτού ήταν τα ομώνυμα Θαργήλια, που κρατούσαν δυο ημέρες, τα Βενδίδεια, τα οποία αναφέρονται και στη Πολιτεία του Πλάτωνα, καθώς και τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια, δυο γιορτές προς τιμήν της θεάς Αθηνάς.
Σκιροφοριών (29 ημέρες, 24 Μαΐου – 22 Ιουνίου): είναι ο δωδέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος στην Αθήνα σηματοδοτούσε το τέλος του έτους. Ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Σκιράδα και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 24 Μαΐου-22 Ιουνίου.
Σημαντικότερη γιορτή αυτό το μήνα ήταν τα Σκιροφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Σκιράδος, του Φυταλμίου Ποσειδώνα, καθώς και των Ελευσινίων Δήμητρας και Κόρης. Πραγματοποιούνταν τη δωδέκατη μέρα του μήνα, δυο μέρες πριν από τα Διιπόλεια ή Βουφόνια, προς τιμήν του Πολιέως Διός.
Επίσης, στις 22 του μήνα τελούνταν τα Αρρηφόρια ή Ερσηφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Πολιάδας, που αποκαλούνταν επίσης Έρση.
Γενικά: Κάθε μήνας είχε είτε 30 ημέρες (πλήρης μήνας) είτε 29 ημέρες (κοίλος μήνας) και χωριζόταν σε τρία δεκαήμερα.
Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα ονομαζόταν «νουμηνία». Κάθε 2-3 χρόνια προστίθετο ένας εμβόλιμος μήνας, ο Ποσειδεών, ώστε η πρώτη ημέρα κάθε μήνα να συμπίπτει κατά το δυνατόν με τη Νέα Σελήνη.
Τις υπόλοιπες ημέρες τις ονόμαζαν ως εξής:
- Τις δέκα ημέρες της πρώτης δεκάδας τις ονόμαζαν 1η, 2η, 3η, κλπ. ισταμένου ή αρχομένου
- Τις επόμενες δέκα ημέρες τις ονόμαζαν 1η, 2η, 3η, κλπ. μεσούντος ή επί δεκάδι
- την δέκατη μέρα της δεύτερης δεκάδας την ονόμαζαν «εικάδα», δηλαδή εικοστή του μηνός
- Τις τελευταίες δέκα ή εννέα ημέρες του μήνα τις ονόμαζαν 1η, 2η, 3η, κλπ. επί εικάδη. Επίσης τις μέρες της τρίτης δεκάδας τις μετρούσαν και αντίθετα, δηλαδή την 21η του μηνός την έλεγαν και δεκάτη ή ενάτη φθίνοντος ή απιόντος, κλπ. ανάλογα αν ο μήνας ήτα πλήρης (30 ημέρες) ή κοίλος (28 ημέρες).
- Την τελευταία μέρα του μήνα την έλεγαν «ένη» ή «νέα», δηλαδή παλαιά ή νέα, επειδή ήταν το όριο του παλαιού με τον νέο μήνα.
Αντί για εβδομάδες, οι μήνες διαιρούνταν σε τρεις δεκάδες, τις οποίες ονόμαζαν:
- την πρώτη δεκάδα «ισταμένου» ή «αρχομένου»,
- την δεύτερη δεκάδα «μηνός μεσούντος», και
- την τρίτη δεκάδα «φθίνονος» ή «απιόνος μηνός».
* Χρησιμοποιήθηκε υλικό από τη Wikipedia, άδεια χρήσης: Creative Commons.
