«Το γέλιο και το χιούμορ σε περίοδο κρίσης»
Γράφει η Κατερίνα Φωτιάδου
Διαχρονικά, η χρήση του χιούμορ και του γέλιου είναι ευρεία στις δυσχερείς καταστάσεις της ζωής των Ελλήνων, χωρίς σχεδόν καμία διαφορά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η αέναη προσπάθεια του ανθρώπου ανά τους αιώνες να επιβιώσει, σε ιδιαίτερα δύσκολες στιγμές της ιστορίας, είτε με τον σοβαρό είτε με τον αστείο τρόπο τον οδηγεί στη σάτιρα και τον αυτοσαρκασμό. Αποτελεί παράγοντα ανακούφισης του πόνου, του φόβου και μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα από ένα πιο θετικό πρίσμα.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολύ καλή αίσθηση του χιούμορ, και αυτό φαίνεται σε όλη την Ελληνική Γραμματεία που διασώθηκε. Πίστευαν ότι ο Γέλωτας, μαζί με τον Πόθο και την Ηδονή, ήταν δώρα της θεάς Αφροδίτης προς τους ανθρώπους. Ο Λυκούργος είχε ιδρύσει στη Σπάρτη ναό, όπου λατρευόταν ο Γέλωτας. Ναός του Γέλωτα υπήρχε επίσης και στην πόλη των Αινιάνων Υπάτων της Θεσσαλίας. Μάλιστα, μια φορά τον χρόνο τελούσαν και δημόσιους αγώνες προς τιμή του. Ο Ιπποκράτης πίστευε στην θεραπευτική αξία του γέλιου!
Από το χιούμορ των αρχαίων Ελλήνων καταλαβαίνει κανείς πόσο κοντά αισθάνονταν τη χαρά με τη λύπη, την ευτυχία με τη δυστυχία, τη ζωή με το θάνατο. Χωρίς να «απωθούν» τον θάνατο, χαίρονταν τη ζωή. Από το γεγονός ότι στην αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκαν συγχρόνως η τραγωδία και η κωμωδία, καταλαβαίνει κανείς και το χιούμορ των αρχαίων Ελλήνων. Επιγραμματικά το εκφράζει αυτό το ωραίο απόφθεγμα: «η τραγωδία και η κωμωδία γράφονται με τα ίδια γράμματα». Σε κανέναν άλλο πολιτισμό δεν υπήρχε η έννοια του «χιούμορ» (εκ του χυμού, δηλαδή απόσταγμα ευφυίας), παρά μόνο στα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων. Για παράδειγμα, η Δημοκρατία της αρχαίας Ελλάδας θεωρείται ότι ενισχύθηκε μέσω έργων κωμωδίας που χρησιμοποιούσαν την σάτιρα, για να διακωμωδήσουν αρνητικά στοιχεία της κοινότητας.
Για μας το χιούμορ θα είναι πάντα καρπός αυτογνωσίας, γνώστης των ανθρωπίνων σχέσεων αλλά και της ιστορίας της ίδιας. Δεν επιθυμούμε να στοχεύει στο να πλήξει τον άλλο λοιδορώντας τον ή διακωμωδώντας τον˙ την «εργασία» αυτή ας την αναλάβουν ειδικότεροι, οι ανεκδοτολόγοι.
Για μας το χιούμορ θα είναι πάντα η βαθύτερη έκφραση της πίκρας μας. Ο υπαινιγμός για το πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή μας σε σχέση με τα κακώς κείμενα εντός του οποίου κατοικούμε .
Στην Ελλάδα συμβαίνει το παράδοξο ότι ενώ θα έπρεπε να πλημμυρίζουμε στο χιούμορ λόγω της Αριστοφανικής παράδοσης μας, παραδοθήκαμε στην αστειότητα, στην απλή λοιδορία, στη χαιρεκακία ενίοτε για την αστεία θέση του διπλανού μας. Αυτό συμβαίνει γιατί ,πιθανώς, μας στέρησαν τη γνώση και τη δυνατότητα της αυτογνωσίας μας. Το χιούμορ περιορίστηκε σε λίγους ευφυείς συγγραφείς και σε ακόμη πιο ελάχιστους καλλιτέχνες, σε ό, τι αφορά την αντιστασιακή του δομή και την ανατρεπτικότητα του.
Το ανατρεπτικό χιούμορ περιορίστηκε σε παρέες. Το χιούμορ ή θα είναι ανατρεπτικό ή δεν θα υφίσταται ως χιούμορ. Δεν γίνεται να γελάμε ανώδυνα με το τίποτα! Δεν μπορούμε να γελάμε με την κατάσταση των διπλανών μας.
Το χιούμορ δεν έχει κατά ανάγκην σχέση με το γέλιο, αλλά με ένα καθαρό γέλιο, με αυτό που βυθίζεται στην πικρία και ρέει άφθονο στο πρόσωπο: στη βαθυστόχαστη ματιά, στις όμορφες ρυτίδες, στο ωραίο χαμόγελο και στο τρανταχτό γέλιο.
Το χιούμορ το αντιλαμβανόμαστε σαν την ακονισμένη ευαισθησία του παρατηρητικού αναλυτή, του πολίτη, του καλλιτέχνη, του ποιητή, των εργαζομένων, όλων όσων δεν έπαψαν να συμμετέχουν στα κοινά και να αρθρώνουν λόγο, να κρατούν στάση απέναντι στα δρώμενα και στις καταπιεστικές και ανελεύθερες αποφάσεις αλλά και στο λαϊκίστικο λόγο.
Δεν λυτρώνει το χιούμορ αλλά ενεργοποιεί. Διατηρεί ενεργό τον «κάτοχό» του και τον επιφορτίζει με υποχρεώσεις. Δεν λυτρώνει αλλά ζωογονεί, πυρώνει και είναι η θρυαλλίδα της εξέγερσης.
Η εξουσία ουδέποτε φοβήθηκε το «οξύ» και «καυστικό» χιούμορ των γελοιογράφων. Αλλά και η σκιτσογραφία και η ποίηση και ο λόγος των πνευματικών ανθρώπων, παρα τον πλούτο της πολιτικής επικαιρότητας έχει βουτηχτεί στην αδράνεια και στη αφωνία. Γλυκανάλατες σούπες παντού και ανώδυνες επιθεωρησιακές προσεγγίσεις.
Αλλά πώς να αναδυθεί το χιούμορ, όταν οι διανοούμενοι και οι κάθε λογής καλλιτέχνες που σιτίζονται από το κράτος δεν τολμούν να υψώσουν ένα μέτωπο κατά της βίας που θα σπάσει τη σιωπή και να αντισταθούν στον εκφασισμό της κοινωνίας αλλά και να στηρίξουν αληθινές μεταρρυθμίσεις σε σύγκρουση με τον λαϊκισμό και το μεταμφιεσμένο πρόσωπο της συντήρησης!
Tο γέλιο και το χιούμορ είναι κυρίαρχο στη ζωή των Ελλήνων, στην εποχή της οικονομικής κρίσης. Παρόλο που οι Έλληνες είναι γεμάτοι θλίψη, άγχος και οργή, επιλέγουν με τη χρήση του χιούμορ και της σάτιρας να ξεσπάσουν, να αντιδράσουν, να αμυνθούν. Πολυάριθμες είναι οι σατιρικές – χιουμοριστικές εκπομπές που κατακρίνουν τους πολιτικούς ηγέτες και τις πράξεις τους και προσπαθούν μέσα από τα αστεία να προβάλλουν την θλιβερή πραγματικότητα και να παροτρύνουν τον κόσμο να μην μένει απαθής, αλλά να διεκδικεί τα ανθρώπινα δικαιώματα του.
Λειτουργεί δηλαδή και ως ένστικτο αυτοσυντήρησης των ανθρώπων, ως αμυντικός μηχανισμός για να μην καταλήξουν να κάνουν κακό στον ίδιο τους τον εαυτό και για να ξεφύγουν από το μέλλον που προβλέπεται δυσοίωνο.
Αν κάτι μας κρατάει ζωντανούς, είναι η ικανότητά μας να γελάμε ακόμα.
_____________________________________________________
Δείτε επίσης: Άρθρα της Κατερίνας Φωτιάδου
