Αγγελική Μπουμπούλη

Της ψυχολόγου Αγγελικής Μπουμπούλη

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει νιώσει άγχος. Πρόκειται για ένα συναίσθημα που όλοι, ανεξαιρέτως, έχουμε βιώσει σε κάποιο στάδιο της ζωής μας, είναι το συναίσθημα εκείνο που αισθανόμαστε πριν από κάθε σημαντικό γεγονός που περιμένουμε να λάβει χώρα. Το άγχος είναι χρήσιμο σε ηπιότερη μορφή, όταν υπάρχει πίεση χωρίς εμφανή κίνδυνο, όπως ένα διαγώνισμα στο σχολείο, μια σημαντική επαγγελματική συνέντευξη ή ακόμα και κάποιο ερωτικό ραντεβού. Επίσης ως κατάσταση εγρήγορσης μπορεί να είναι θετικό, όπως σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης π.χ. ένας οδηγός που πρέπει άμεσα να πατήσει φρένο. Σε περιπτώσεις σαν κι αυτές ένας βαθμός άγχους μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά, διότι είναι σε θέση να μας κινητοποιήσει, ώστε να προετοιμαστούμε κατάλληλα και να επιδείξουμε τον καλύτερο μας εαυτό.  Έτσι εξασφαλίζει την εγρήγορση και επιτυγχάνει την ισορροπία ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον. Ταυτόχρονα προετοιμάζει το άτομο για καλύτερη απόδοση και λειτουργικότητα.

Το γενικευμένο άγχος εμφανίζεται ως αντίδραση σε πιεστικές καταστάσεις διαρκείας. Οφείλεται σε μία πληθώρα αιτιών, που  περιλαμβάνουν προβλήματα και ανησυχία για ζητήματα επαγγελματικά, οικονομικά, προσωπικά/σχέσεων, κοινωνικά, ή/και συνδυασμό αυτών και σχετίζονται με την καθημερινότητα μας. Βασικό χαρακτηριστικό του γενικευμένου άγχους είναι το γεγονός ότι αυτός που το βιώνει δεν έχει ξεκάθαρη εικόνα του τί το προκαλεί. Εδώ, παρότι το άγχος που βιώνει κανείς δεν έχει ιδιαίτερα μεγάλη ένταση, είναι συνεχές και έχει μεγάλη διάρκεια, τουλάχιστον έξι μηνών και μπορεί να συνοδεύεται από νευρικότητα, αγωνία, τεντωμένα νεύρα, εύκολη κόπωση, ευερεθιστότητα, δυσκολία στη συγκέντρωση και προβλήματα στον ύπνο. Το νευρικό σύστημα υφίσταται έτσι διαρκή πίεση και παραμένει ελαφρώς ενεργοποιημένο, εκκρίνοντας σταθερά επιπρόσθετες ορμόνες. Το σώμα φθείρεται, το άτομο νιώθει αποδυναμωμένο και το ανοσοποιητικό σύστημα συμβιβάζεται, δημιουργώντας περαιτέρω προβλήματα. Όπως μπορεί να καταλάβει κανείς, αυτός ο τύπος άγχους μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει, τόσο σε ψυχοσωματικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Το άγχος πανικού εκδηλώνεται με τη μορφή των λεγόμενων κρίσεων πανικού. Εδώ, το άτομο καταλαμβάνεται ξαφνικά από εξαιρετικά έντονο άγχος το οποίο διαρκεί μερικά λεπτά. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης, ο άνθρωπος που τη βιώνει αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο του εαυτού του και βιώνει έντονο φόβο ότι θα πεθάνει, ή ότι θα χάσει τα λογικά του και θα τρελαθεί.  Οι κρίσεις πανικού δεν απειλούν τη σωματική υγεία των ανθρώπων που τις βιώνουν. Παρόλα αυτά, συνοδεύονται από έντονα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, ταχυκαρδία και αύξηση αρτηριακής πίεσης, δύσπνοια, αίσθημα δυσφορίας, αίσθημα πνιγμού, ενοχλήσεις στο στήθος, μούδιασμα, διάρροια, ρίγη, ζαλάδα, τα οποία σε συνδυασμό με την αίσθηση πλήρους απώλειας ελέγχου της κατάστασης και ένα αίσθημα ότι το άμεσο περιβάλλον δεν είναι πια οικείο, ανατροφοδοτούν το φόβο για επικείμενο θάνατο. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει σε καταστάσεις όπου η διαφυγή είναι δύσκολη (μέσα μεταφοράς, πλήθος κλπ), ή/και δεν υπάρχει δυνατότητα βοήθειας (είμαστε σπίτι μόνοι, δεν έχουμε κάποιο γνωστό πρόσωπο εμπιστοσύνης κοντά μας κλπ).  Τέλος, οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι, είτε αυθόρμητες, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποιος εμφανής λόγος που τις προκαλεί, είτε καταστασιακές, που σημαίνει ότι «πυροδοτούνται» από κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση που θα αντιμετωπίσει κάποιος, ακόμα και αν πρόκειται για το φόβο αναμονής μιας νέας κρίσης πανικού.

Η αντίδραση στο άγχος  εξαρτάται:

  • Από το γεγονός (φύση, διάρκεια, τρόπος εμφάνισης, δυνατότητα αναστρεψιμότητας, βαρύτητα, αλλαγές που συνεπάγεται στη ζωή του ατόμου)
  • Από την προσωπικότητα, ιδιοσυγκρασία του ατόμου (ηλικία, φύλο, προσωπική ιστορία, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, οικογενειακή κατάσταση)
  • Από την τρέχουσα κατάσταση του οργανισμού (σε βιολογικό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο)
  • Φυλή
  • Οικονομική κατάσταση
  • Ποιότητα της ζωής
  • Ποιότητα της φροντίδας κατά την παιδική ηλικία
  • Ύπαρξη κοινωνικής υποστήριξης (περιβάλλον)

Οι φυσικές αλλαγές (συμπτώματα) που εμφανίζονται στο άγχος είναι:

  •   Ανησυχία και ανικανότητα να επέλθει σε κατάσταση ηρεμίας
  •   Εγρήγορση των μυών, που επιφέρει πόνους και ρίγος
  •  Αστάθεια ποδιών
  •  Αίσθημα φυσικής εξάντλησης και κόπωσης
  •  Μειωμένη όρεξη και στομαχικές διαταραχές
  •  Εφίδρωση, ενόχληση στο στήθος
  • Δυσκολία να κοιμηθεί
  • Αύξηση καρδιακού ρυθμού και αναπνοής, ταχυκαρδία – απότομες, ρηχές αναπνοές (λαχάνιασμα) υπερένταση,       
  • Πόνος στην πλάτη, Δυσκοιλιότητα,  ή διάρροια, Κόπωση, Πονοκέφαλοι, Υψηλή αρτηριακή πίεση, Αϋπνίες, Συντομία αναπνοής, λαχάνιασμα, Δυσκαμψία λαιμού, Στομαχικές διαταραχές, Αύξηση ή απώλεια βάρους

Γενικά, το άγχος είναι θετικό, χρήσιμο και παραγωγικό όταν είναι μέτριας έντασης και διάρκειας και αποτελεί ανταπόκριση σε μια κατάσταση όπου απαιτείται να ενεργοποιηθούμε. Το άγχος είναι ιδιαίτερα αντιπαραγωγικό όταν είναι μεγάλης έντασης,  μιας και θα μας εμποδίσει να φέρουμε εις πέρας την εκάστοτε διαδικασία επιτυχώς,  και δεν αποτελεί ανταπόκριση σε συγκεκριμένα και επικίνδυνα ερεθίσματα.

Δουλεύοντας με ανθρώπους που παθαίνουν συχνά κρίσεις πανικού, βλέπει κανείς ότι η μη διαχείριση  και η απώθηση των συναισθημάτων τους, καθώς και οι εσωτερικές συγκρούσεις που δεν συνειδητοποιούνται και δεν επεξεργάζονται, έχουν ως  αποτέλεσμα να εμφανίζονται κάποια στιγμή ξαφνικά και συσσωρευμένα σωματικά συμπτώματα των οποίων η προέλευση έχει απωθηθεί.

Αγγελική Μπουμπούλη*
Ψυχολόγος, Επιστημονική Συνεργάτης της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας

Διαβάστε ακόμα:

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (Cyber bullying)

Διαδίκτυο και Εξάρτηση

Κατάθλιψη: Τι πρέπει να γνωρίζετε

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook