«Να βασιλεύει ο τυφλός ή ο μονόφθαλμος; Δημοκρατία…»
Γράφει ο Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης
Η ζωή του ανθρώπου κάθε εποχής διαμορφώνεται από τους κανόνες που διέπουν τη σχέση του με τους γύρω του και με τους έχοντες την εξουσία. Αναγκαίο λοιπόν είναι σε κάθε πολιτισμένη κοινωνία ένα πλέγμα προσυμφωνημένων όρων που θα ρυθμίζει τους τρόπους διακυβέρνησης του συνόλου, τη λήψη των αποφάσεων, την άσκηση της εξουσίας, την εφαρμογή των νόμων, καθώς και την τιμωρία των παραβατών.
Ο άνθρωπος, ως βασικό κύτταρο της πολιτικής κοινωνίας, από τότε που κατάλαβε ότι το μέλλον του εξαρτάται από την ομαλή και ισορροπημένη συνάθροιση με τους συνανθρώπους του, αναζήτησε κι εφάρμοσε διάφορα πολιτειακά μοντέλα, προκειμένου να πετύχει προϋποθέσεις προόδου κι ευημερίας. Ιστορικά λοιπόν φάνηκε ότι οι όροι αυτοί εξασφαλίζονται μόνο μέσω της εξουσίας του δήμου, δηλαδή μόνο όταν κυρίαρχος των εξελίξεων αναγορεύεται ο λαός. Η επικράτηση μάλιστα της αρχής της πλειοψηφίας στη λήψη των αποφάσεων, η ελευθερία κι ο πλουραλισμός δεν έγιναν μόνο οι βασικές διεκδικήσεις των λαών παγκοσμίως, αλλά ανήγαγαν τη δημοκρατία, που τις προϋποθέτει, σε μορφή ισορροπημένου και πολιτικά ώριμου πολιτεύματος. Φάνηκε μάλιστα, αφού κάθε λαός που δεν απολάμβανε τη δημοκρατία, τη διεκδικούσε με ανένδοτους αγώνες, ότι τελικά αποτελεί τον ιδανικό τρόπο διακυβέρνησης και προωθεί την ολοκλήρωση του ανθρώπου και την εξέλιξη του πολιτισμού του.
Για μας τους Έλληνες η δημοκρατία έχει κι έναν παραπάνω λόγο να θεωρείται σημαντική. Είναι το παιδί μας, αφού γεννήθηκε σ’ αυτόν τον τόπο πριν από χιλιάδες χρόνια. Από τότε και μέχρι σήμερα πέρασε από πολλές φάσεις και ακόμα προσπαθεί να βρει το δρόμο της και να προσαρμοστεί στην καπιταλιστική κοινωνία του 21ου αιώνα. Και είναι μάλλον λογικό, η πολύπλευρη φύση των κοινωνιών μας σήμερα και η πολυπλοκότητα και πολλαπλότητα των δεδομένων τους να δημιουργούν στη δημοκρατία αγκυλώσεις κι ελλείμματα, τα οποία όμως καθόλου δε μειώνουν την αξία της. Μας αναγκάζουν όμως να σκεφτούμε τρόπους, ώστε η ίδια να μην αποτελεί απλά ιδανικό για τις κοινωνίες μας, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα.
Ο έμμεσος – αντιπροσωπευτικός χαρακτήρας των σύγχρονων δημοκρατιών, αν και είναι απολύτως επιβεβλημένος λόγω αντικειμενικών δυσκολιών στη λειτουργία του πολιτεύματος, δημιουργεί από μόνος του ένα σοβαρότατο μειονέκτημα ουσιαστικής συμμετοχής του λαού στις αποφάσεις. Πέρα όμως από αυτό το αναγκαίο κακό, πολλά άλλα σύγχρονα φαινόμενα επιβεβαιώνουν την κρίση της δημοκρατίας στις αστικές πολιτικές μας κοινωνίες. Για παράδειγμα η διαφθορά, η αναξιοκρατία, η επιλεκτική απονομή δικαιοσύνης και γενικότερα η κρίση θεσμών και ηθικών αξιών τραυματίζουν καίρια τη σύγχρονη δημοκρατία. Κι όλα αυτά υπό το πρίσμα της «δικτατορίας του χρήματος», που μοιάζει να κυβερνά τα πάντα. Η αστική δημοκρατία του 21ου αιώνα μοιάζει ανίσχυρη κι ανίκανη να νικήσει τις προκλήσεις της εποχής της. Καθημερινά καταρρακώνεται και υποβιβάζεται στο βωμο συμφερόντων, σκοπιμοτήτων και ωφελιμιστικών συμπεριφορών. Η προπαγάνδα κι ο λαϊκισμός συχνά οικειοποιούνται κι επικαλούνται την αξία της, αλλά ουσιαστικά τη χρησιμοποιούν για να χειραγωγήσουν και να εκμεταλλευτούν τη λαϊκή μάζα. Έτσι, ο λαός από κυρίαρχος των εξελίξεων και ρυθμιστής της τύχης του, κατακρημνίζεται σε ακόλουθο και απλό χειροκροτητή αποφάσεων, που παίρνουν πάντα κάποιοι άλλοι – λίγοι για λογαριασμό του, χωρίς ο ίδιος να ερωτηθεί, κι ενώ φαίνεται ότι όλα εξυπηρετούν το συμφέρον του, στην πραγματικότητα αυτό έχει βάναυσα καταπατηθεί. Επομένως, φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για κατ΄ επίφαση δημοκρατία, που έχει μονάχα τον τίτλο, αλλά έχει χάσει αρκετή από την παλιά της αίγλη, αφού διασύρεται καθημερινά από τους ίδιους τους δήθεν προστάτες της.
Ο υποβιβασμός της δημοκρατίας ενέχει όμως κι έναν ακόμη σοβαρό κίνδυνο, που στο παρελθόν αιματοκύλησε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Όσο η δημοκρατία μοιάζει ανίκανη να δώσει αποτελεσματικές λύσεις, όσο ακρωτηριάζεται αλύπητα από δημαγωγούς, λαϊκιστές κι άχρηστους άρχοντες, τόσο εκτρέφει επικίνδυνα ιδεολογικά φαινόμενα μίσους και φασισμού. Άλλωστε, η ιστορία έχει αποδείξει ότι διάδοχος της ελλειμματικής δημοκρατίας είναι πάντα κάποια ανελεύθερα μεσσιανιστικά πολιτειακά μορφώματα, τα οποία κατά βάση προσβάλλουν την ανθρώπινη προσωπικότητα.
Η κρίση όμως της δημοκρατίας σήμερα δεν πρέπει συλλήβδην και να την ακυρώσει. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για την ανθρωπότητα, όπως κάποιοι ευαγγελίζονται. Η λύση είναι εδώ μπροστά μας κι έχει δουλευτεί αιώνες τώρα. Αρκεί να προσπαθήσουμε όλοι στο βαθμό που μας αναλογεί, ώστε να θωρακίσουμε αποτελεσματικά τη δημοκρατία. Και το πιο ισχυρό μας όπλο είναι η ωρίμανση της πολιτικής μας συνείδησης, μέσω της ενεργούς συμμετοχής στα κοινά. Μόνο ο ενεργός πολίτης μπορεί να διατείνεται ότι ελέγχει τις εξελίξεις και μόνο αυτός έχει την ευκαιρία να κρίνει αντικειμενικά τους εκπροσώπους του και να τους επιδοκιμάσει ή αποδοκιμάσει στις εκλογές.
Η απόλυτη και απαρέγκλιτη εφαρμογή των νόμων για όλους και η απονομή δικαιοσύνης μπορούν να διασφαλίσουν από την πλευρά τους όρους αποτελεσματικής λειτουργίας της πολιτικής κοινωνίας και να δημιουργήσουν τα εχέγγυα για μια ώριμη πολιτική κοινωνία δικαίου, η οποία θα στηρίζεται σε κανόνες και αρχές, όπως η αξιοκρατία, η διαφάνεια και η αναγόρευση του ανθρώπου και των δικαιωμάτων του σε ύψιστη αξία.
Ακόμη και η ίδια η πολιτεία καλείται να παίξει το ρόλο της για τη θωράκιση της δημοκρατίας. Η παιδεία είναι το πιο ισχυρό μέσο που διαθέτει η πολιτεία για την προαγωγή του δημοκρατικού ιδεώδους. Η παιδεία και ειδικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα με τις κατάλληλες αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του είναι δυνατόν να οδηγήσει στην πνευματική καλλιέργεια και ν’ αποτελέσει το βάθρο της δημοκρατίας. Μπορεί να προετοιμάσει μελλοντικούς πολίτες με δημοκρατική αγωγή και συνείδηση, οι οποίοι θα θέσουν σε σωστότερες και δικαιότερες βάσεις τις σχέσεις με τους συνανθρώπους τους, δείχνοντας τη δημοκρατικότητά τους σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής τους ζωής με το σεβασμό της γνώμης, της ελευθερίας και της προσωπικότητας του άλλου.
Επιπλέον, για να θωρακιστεί η δημοκρατία απαιτείται κοινωνική συναίνεση μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων και των κοινωνικών τάξεων και η ύπαρξη κομμάτων με αρχές. Έτσι, οι πολιτικοί θα εκπροσωπούν ουσιαστικά τους πολίτες, οι οποίοι τους ανέδειξαν με την ψήφο τους, ενώ αντίθετα δε θα χρησιμοποιούν το χώρο της πολιτικής ως μέσο εξυπηρέτησης των προσωπικών τους συμφερόντων.
Αποφασιστικός παράγοντας όμως για την προστασία της δημοκρατίας αποτελεί και ο σεβασμός, καθώς και η τήρηση του Συντάγματος από την πλευρά των πολιτών, αλλά κυρίως της πολιτικής εξουσίας. Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται απαραίτητο να θεσπίζονται νόμοι, οι οποίοι θα κατοχυρώνουν τις ελευθερίες του πολίτη και θα αποτελούν τη βάση για την οικοδόμηση ενός κράτους δικαίου.
Τέλος, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να παρέχουν μια αντικειμενική και δημοκρατική πληροφόρηση, που θα επιτρέπει στους πολίτες τη διαμόρφωση ελεύθερης σκέψης και άποψης.
Μετά από τόσα ελλείμματα δημοκρατίας που διαπιστώνουμε σήμερα, ίσως και να μας δημιουργείται η πεποίθηση ότι θα πρέπει να δοκιμάσουμε κάτι άλλο. Όλα τα άλλα όμως όχι μόνο έχουν δοκιμαστεί, αλλά απέτυχαν παταγωδώς, σύροντας την ανθρωπότητα στο έρεβος. Ακόμη λοιπόν κι αν η δημοκρατία μας είναι ανάπηρη, ακόμη κι αν στους τυφλούς βασιλεύει ο μονόφθαλμος, αφού λειψή στην όραση λογίζεται σήμερα η δημοκρατία μας, αυτός ο μονόφθαλμος είναι σαφώς προτιμότερος από κάθε τυφλό που μας οδηγεί χωρίς ρότα προς την καταστροφή.
Βέβαια, κάθε μονόφθαλμος επιδιώκει να διορθώσει, εάν είναι δυνατόν, την όραση και του άλλου του ματιού. Και η δημοκρατία δεν είναι μόνο προτιμότερη από κάθε άλλο πολιτειακό σχήμα, αλλά με τις κατάλληλες παρεμβάσεις και προσπάθειες μπορεί να βλέπει και με τα δυο της μάτια και μάλιστα χωρίς γυαλιά. Η θεραπεία της είναι το ίδιο της το παιδί, ο λαός και η σοφία της κυριαρχίας του.
_____________________________________________________
Δείτε ακόμα: Άρθρα του Αλέξανδρου Γ. Αλεξανδρίδη
