Η Ιστορία ως παιδευτική δραστηριότητα
Γράφει ο Δήμος Χλωπτσιούδης
Η Ιστορία καθώς αποτελεί ένα επιστημονικό αντικείμενο που διαμορφώνεται βάσει των κοινωνικών συνθηκών και αντιλήψεων, λογικό είναι να αλλάζει και η σχολική του προσέγγιση. Εξάλλου, η Παιδαγωγική και η Διδακτική δεν είναι στατικές επιστήμες. Και αυτές επηρεάζονται από τις συνθήκες και τις ιδεολογικές αντιλήψεις της κοινωνίας. Συχνές, βέβαια, είναι και οι διαφωνίες σχετικά με τα σχολικά ιστορικά εγχειρίδια. Ωστόσο, οι διαμάχες τούτες αποκαλύπτουν το πώς βλέπουμε την Ιστορία σα μέσο διδασκαλίας.
Σε μία άλλη εποχή η Ελλάδα -όπως και όλη η Ευρώπη- στόχευσε στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης επενδύοντας στην εθνική ιστορία. Το μεθοδολογικό αυτό πρόβλημα καταντά ιδεολογικό αν σκεφτούμε ότι το υπερασπίζονται επιστήμονες και πολιτικοί που υποστηρίζουν μια γραμμική εξέλιξη της ιστορίας μέσα από ένα στατικό πρίσμα. Η παλαιότερη παιδαγωγική προσέγγιση του αντικειμένου οδήγησε σε εθνικιστικές τάσεις, περιορίζοντας τη δυνατότητα των μαθητών/πολιτών να κρίνουν το παρελθόν. Μάλιστα, σε τέτοιο σημείο είχε προχωρήσει η σχετική προπαγάνδα ώστε αδυνατούν να διαχωρίσουν το παρόν από το παρελθόν, ταυτίζοντας σύγχρονα ευκαιριακά συμφέροντα με χιλιετείς και πλέον συγκρίσεις. Και ας θυμηθούμε ότι η κακή διδακτική προσέγγιση -της αποστήθισης και της γεγονολογίας- έστρεψε τις λαϊκές τάξεις στη διαμόρφωση μιας γραμμικής ιστορικής συνείδησης .
Το ζητούμενο όμως σήμερα δεν είναι να αναπτυχθεί ένα πατριωτικό και εθνικιστικό ιδεώδες, αλλά να καλλιεργηθεί η κριτική ικανότητα στους νέους και να μεταδοθεί μία βασική πλατφόρμα γνώσεων για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ποιος ο λόγος σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία να διδάσκουμε μόνο τον ελληνικό πολιτισμό, παραβλέποντας άλλους αρχαιότερους ή νεότερους; Γιατί να μη γίνονται αναφορές σε άλλους μεσογειακούς πολιτισμούς (αιγυπτιακό, βαβυλωνιακό, ασσυριακό, περσικό, τουρκικό); Και φυσικά -ακόμα πιο προχωρημένα- γιατί δε διδάσκεται τίποτα για την ιστορία των αρχαϊκών πολιτισμών του Νέου Κόσμου ή τους ιθαγενείς της Αυστραλίας και τους αφρικανικούς πολιτισμούς;
Όπως τόνιζε ο Turgot η Παγκόσμια Ιστορία περικλείει το στοχασμό των διαδοχικών προόδων του ανθρώπινου γένους και τις λεπτομέρειες των αιτίων που συνέβαλαν σε αυτές. Οι απαρχές των ανθρώπων· η διαμόρφωση, η μίξη των εθνών· η καταγωγή, οι επαναστάσεις των κυβερνήσεων· οι πρόοδοι των γλωσσών, της φυσικής, της ηθικής, των ηθών, των επιστημών και των τεχνών· οι επαναστάσεις που προκάλεσαν τη διαδοχή των αυτοκρατοριών, των εθνών, των θρησκειών· το ανθρώπινο γένος πάντα το ίδιο μέσα στις ανατροπές του, όπως το νερό της θάλασσας στις καταιγίδες, προχωρώντας πάντα προς την τελειοποίησή του.
Ιστορία στην ουσία είναι η αποκάλυψη της επιρροής των γενικών και αναγκαίων αιτίων, των ειδικότερων αιτίων και των ελεύθερων ενεργειών και η συσχέτιση όλων αυτών με την ίδια τη συγκρότηση του ανθρώπου· η κατάδειξη των εναυσμάτων και της μηχανικής των ηθικών αιτίων διαμέσου των αποτελεσμάτων τους. Στόχος, λοιπόν, έπρεπε να είναι η διδασκαλία της ιστορίας των κοινωνιών και των πολιτισμών.
Έτσι, τα ιστορικά σχολικά εγχειρίδια δεν μπορούν να μένουν στην απλή παράθεση γεγονότων ούτε επιτρέπεται να αναφέρονται μόνο σε πολεμικά γεγονότα (κατακτήσεις, μάχες κλπ). Βασικότερα σημεία διδασκαλίας πρέπει να είναι εκείνα που καταδεικνύουν την εξέλιξη της κοινωνίας και των αντιλήψεών της και να υπογραμμίζουν τις αρχές διαμόρφωσης του ανθρώπινου πολιτισμού.
Αναγκαίο, λοιπόν, είναι να διδάσκονται μέσα από την ιστορική προσέγγιση λαογραφικά στοιχεία διαφόρων πολιτισμών (έθιμα, ήθη, λατρείες, διατροφή, ενδυμασία κ.ά.τ.). Και καθώς όλα τα προηγούμενα παραδειγματικά αντικείμενα συνδέουν την Ιστορία με άλλες επιστήμες (θρησκειολογία, κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, βιολογία και φυσικές επιστήμες) καθίσταται υποχρεωτικό στη σχολική πράξη να συνδεθούν μεταξύ τους διαθεματικά. Διδακτικός στόχος οφείλει να είναι η πολυπόθητη κριτική ανάλυση του μαθητή, η ώθηση στη μελέτη, την έρευνα μέσα από πολλές πηγές και αυξημένο αριθμό αποσπασμάτων και με χρήση νέων τεχνολογιών. Με αυτό τον τρόπο, το μάθημα θα είναι ένας ερευνητικός διάλογος, μία αναζήτηση πτυχών του παρελθόντος και των κοινωνιών του.
Συμπληρωματικά, αξίζει να πούμε ότι ιδιαίτερης αξίας είναι οι περίπατοι σε αρχαιολογικές τοποθεσίες με τη συνοδεία εξειδικευμένων ιστορικών που θα εισάγονται ή θα καταλήγουν στη συγγραφή ιστορικών πονημάτων από ομάδες μαθητών ή ατομικής μορφής. Εκδρομές και περίπατοι που θα οργανώνουν οι ίδιοι οι μαθητές και θα αποτελούν τμήμα μιας μεγάλης κι ενιαίας ομαδικής εργασίας. Εξάλλου, οι εργασίες ιστορίας με τη συμβουλή εύκολης βιβλιογραφίας βοηθούν όχι μόνο στην κριτική σκέψη του μαθητή, αλλά και στη βελτίωση της παραγωγής γραπτού λόγου με άμεσες συνέπειες στη βαθμολογία της έκθεσης και των άλλων φιλολογικών μαθημάτων. Έτσι, ο μαθητικός πληθυσμός συνδέεται όχι μόνο με τα ιστορικά μνημεία της περιοχής, αλλά και την τοπική ιστορία και κουλτούρα· και μνημεία δεν είναι μόνο οι αρχαίοι ή οι βυζαντινοί ναοί, αλλά και η οθωμανική κρήνη, τα ερείπια του τζαμιού, ο νερόμυλος της περιοχής, ο αρχαίος τάφος κ.ά. Εβδομαδιαίες οργανωμένες εκδρομές θα διδάξουν στους ανηλίκους όχι μόνο την ιστορία -όπως γίνεται στην τάξη-, αλλά θα τους φέρουν δίπλα στα ζωντανά απομεινάρια της.
Το μάθημα, λοιπόν, οφείλει να αποβλέπει όχι στη στείρα εκμάθηση γεγονότων, αλλά είναι αναγκαίο να στοχεύει στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη διαθεματικότητα και τη σύνδεση των μεταδιδόμενων γνώσεων, ώστε να μην καθίσταται ένα στείρο και κουραστικό μάθημα. Είναι ίσως το σημαντικότερο μάθημα που μπορεί να οδηγήσει σε μία κοινωνία κριτικά σκεπτόμενων ανθρώπων. Έτσι, όχι μόνο αναπτύσσεται η κοινωνική συνείδηση και η κριτική ικανότητα, αλλά και η νέα γενιά θα έχει όλα εκείνα τα εφόδια και τις δεξιότητες να προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές εξελίξεις. Εξελίξεις που δεν είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ακόμη, καθώς η κοινωνία είναι συνεχώς μεταβαλλόμενη.
(το άρθρο είναι διασκευή από το δοκίμιο
“Ιστορία: νέες εποχές, νέα ερωτήματα, νέες αναζητήσεις”,
που περιλαμβάνεται στη συλλογή 7 δοκίμια)
Δείτε επίσης: Άρθρα και εκπαιδευτικά βοηθήματα του Δήμου Χλωπτσιούδη.
