Η Οικονομική Επιστήμη και… η Οικονομική Κρίση, Β’ μέρος
Γράφει ο Γρηγόρης Σκάθαρος
«Όσο κι αν ακούγεται περίεργο η αρχή της κρίσης θα πρέπει να αναζητηθεί πολύ παλιά, κάπου στο μακρινό 1987. Τότε συντελέστηκε ένα γεγονός που ο απόηχός του φτάνει μέχρι και σήμερα με την μορφή της οικονομικής κρίσης. Ποιο ήταν το γεγονός αυτό; Η απόφαση του προέδρου Reagan να αντικαταστήσει τον Paul Volcker στη θέση του προέδρου της ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας (FED) με τον Alan Greenspan. Η πεποίθηση του Greenspan ότι τίποτα δεν μπορεί να πειθαρχήσει καλύτερα την ανθρώπινη απληστία από τον αμείλικτο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης…»
Στο δεύτερο αυτό μέρος θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια απάντηση στο γιατί η οικονομική επιστήμη δεν μπόρεσε να προβλέψει την κρίση. Όλα όσα αναφέραμε στο πρώτο μέρος είναι τμήμα της αποτυχίας αυτής. Δυστυχώς, τα τελευταία 20 χρόνια η θετική οικονομική οπισθοχώρησε και κρύφτηκε στα έδρανα των πανεπιστημίων αφήνοντας την κανονιστική οικονομική να μονοπωλήσει τον ενδιαφέρον και την προσοχή του κοινού. Οι αφορισμοί και τα συμπεράσματα της κανονιστικής οικονομικής ακούγονται ευχάριστα στα αυτιά του μέσου πολίτη. Στα χρόνια της διαρκούς ανάπτυξης δεν υπήρχε χώρος για φωνές που θα αμφισβητούσαν το μοντέλο ζωής που νομίζαμε ότι θα διαρκούσε για πάντα. Υπήρξαν φωνές αμφισβήτησης; Και όμως ναι, υπήρξαν. Οι φωνές όμως αυτές πνίγηκαν μέσα στη χλεύη και το σαρκασμό ανθρώπων θαμπωμένων από τον πλούτο μιας ζωής που κατά βάθος γνώριζαν ότι ήταν δανεική και δεν μπορούσαν να έχουν.
Παρ’ ότι πολλοί προσπάθησαν, και προσπαθούν ακόμη, να μας πείσουν ότι αυτό είναι ένα καθαρά δικό μας φαινόμενο, οι εξελίξεις του τελευταίου χρόνου δείχνουν ότι αυτό ήταν ένα καθολικό φαινόμενο. Ύβρις! Αυτό χαρακτήρισε την παγκόσμια οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες, το άνυσμα μιας διαρκούς ανόδου που μας έκανε υπερόπτες και υπερφίαλους.
Το κράχ του 1929 έδωσε ένα σκληρό μάθημα από το οποίο όμως η ανθρωπότητα δεν έμαθε τίποτα. Με την πάροδο του χρόνου αντί να συσσωρεύσουμε γνώση και να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε παρόμοια φαινόμενα αφήσαμε τη λήθη να σκεπάσει τα πάντα και επαναλάβαμε τα ίδια λάθη. Η απληστία είναι βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης και αυτό επιβεβαιώθηκε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο τα τελευταία χρόνια.
Ο Άγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbs στο έργο του Λεβιάθαν υποστήριξε ότι μια από της βασικές λειτουργίες του κράτους θα πρέπει να είναι και ο περιορισμός της ανθρώπινης απληστίας. Το κράτος θα πρέπει να επιβάλλει τους ρυθμιστικούς κανόνες μέσα στους οποίους θα πρέπει να κινηθούν οι τράπεζες. Ο νόμος Glass-steagall του 1933 αποτελεί σταθμό μια τέτοιας επιτυχημένης ρύθμισης, καθώς απαγόρευσε στους τραπεζίτες να στοιχηματίζουν με τα χρήματα των καταθετών τους. Ο νόμος ουσιαστικά επέβαλλε τον διαχωρισμό των τραπεζών σε κανονικές και επενδυτικές και απαγόρευσε στις δεύτερες να δέχονται καταθέσεις πολιτών. Έτσι μια ενδεχόμενη χρεοκοπία τους δεν θα έπληττε τους απλούς ανθρώπους αλλά μόνο εκείνους που θα ήθελαν να βγάλουν κέρδος επενδύοντας σε μετοχές, προθεσμιακά συμβόλαια κ.α. υψηλού κινδύνου.
Όσο κι αν ακούγεται περίεργο η αρχή της κρίσης θα πρέπει να αναζητηθεί πολύ παλιά, κάπου στο μακρινό 1987. Τότε συντελέστηκε ένα γεγονός που ο απόηχός του φτάνει μέχρι και σήμερα με την μορφή της οικονομικής κρίσης. Ποιο ήταν το γεγονός αυτό; Η απόφαση του προέδρου Reagan να αντικαταστήσει τον Paul Volcker στη θέση του προέδρου της ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας (FED) με τον Alan Greenspan. Η πεποίθηση του Greenspan ότι τίποτα δεν μπορεί να πειθαρχήσει καλύτερα την ανθρώπινη απληστία από τον αμείλικτο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης – ας αφήσουμε τις αγορές να λειτουργήσουν κατά το δοκούν – διαμόρφωσε τον κόσμο κατά τα επόμενα 19 χρόνια, μέχρι το 2006 που παραιτήθηκε. Ποιος όμως θα ήταν ο ρόλος του κράτους όλα αυτά τα χρόνια; Σύμφωνα με το κεντρικό τραπεζίτη το κράτος έπρεπε να παρεμβαίνει για να συγυρίζει το χάος που δημιουργούσαν συνήθως οι ασύδοτες αγορές.
Στόχος μας δεν είναι να κατηγορήσουμε μόνο τις τράπεζες για τα αίτια της κρίσης. Η ιστορία θα αποδώσει κάποτε και σε αυτές το μερίδιο της ευθύνης που τις αναλογεί , αλλά καθώς το τραπεζικό σύστημα αποτελεί το κυκλοφορικό σύστημα της οικονομίας, αφού αυτό είναι εκείνο που μεταφέρει τις χρηματικές ροές είναι φυσικό και επόμενο ένα μεγάλο κομμάτι της κριτικής μας να περιστρέφεται γύρω από αυτές. Στην εποχή της παγκόσμιας ευφορίας οι τραπεζίτες έγιναν τόσο υπερόπτες που πίστεψαν για μια στιγμή ότι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μόνοι τους χρήμα από το μηδέν – τα περίφημα πλέον CDS, CDO κ.α – και ουσιαστικά να αντικαταστήσουν τις κεντρικές τράπεζες. Η διάψευση των προσδοκιών τους δεν άργησε να έρθει. Η πίστη τους στα διδάγματα της Νέας οικονομικής που φιλοδοξούσε να θέσει την κεϋνσιανή οικονομική στο χρονοντούλαπο της ιστορίας έμελε να θαφτεί κάτω από τους σωρούς άχρηστων χρεογράφων που βρέθηκαν στα υπόγεια της λίμαν μπράδερς μετά την κατάρρευσή της. Φυσικά συμπεράσματα του τύπου « η κρίση δεν θα έρθει γιατί δεν προβλέπεται στην ανάλυση του μοντέλου που χρησιμοποιούμε » δεν είναι δυνατό να ανήκουν στο χώρο της θετικής οικονομικής. Η παγκόσμια οικονομία και οι άνθρωποι που κινούν τα νήματα της έπεσαν οι ίδιοι θύματα της παγίδας που έστησαν για τους «κοινούς θνητούς». Χρησιμοποίησαν μόνο την κανονιστική οικονομική και κατέρρευσαν παρασύροντας του πάντες μαζί τους.
Όλα τα παραπάνω θα τα αναλύσουμε πιο διεξοδικά σε επόμενα σημειώματά μας, γιατί εκτός από το οικονομικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν έχουν και άμεση επίδραση στην καθημερινή μας ζωή.
Διαβάστε ακόμη: Η Οικονομική Επιστήμη και… η Οικονομική Κρίση, Α’ μέρος
