«Η σύγχρονη οικονομία και η νήσος του Πάσχα»
Ο παραγωγικός συντελεστής «έδαφος»: Το παράδειγμα της νήσου του Πάσχα
Γράφει ο Γρηγόρης Σκάθαρος
Τα κολοσσιαίων διαστάσεων αγάλματα που στέκουν στις ακτές του Νησιού του Πάσχα προκαλούν ακόμη δέος στον σύγχρονο ταξιδιώτη. Τα μονολιθικά αυτά αγάλματα αποτέλεσαν αφορμή για αρκετές συζητήσεις και διαφωνίες, μεταξύ ειδικών και μη, από την πρώτη στιγμή που ανακαλύφθηκαν το 1722 από τον Ολλανδό Γιάκομπ Ρογκεβέεν. Πoιο όμως είναι το «μάθημα» που μας έδωσε η νήσος του Πάσχα; Και γιατί αυτό ενδιαφέρει την σύγχρονη οικονομική επιστήμη;
Η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών αποτελεί μια από τις πιο βασικές οικονομικές λειτουργίες. Οι παραγωγικοί συντελεστές είναι το έδαφος, η εργασία, το κεφάλαιο και η επιχειρηματικότητα. Καθώς, όμως, τα αγαθά και οι υπηρεσίες δημιουργούνται από πόρους που βρίσκονται σε σχετική ανεπάρκεια, είναι επόμενο ότι θα υπάρχει ένα ανώτατο όριο στην παραγωγή τους. Σε αυτό το οικονομικό σημείωμα θα μιλήσουμε για τον παραγωγικό συντελεστή «έδαφος».
Για τους οικονομολόγους το έδαφος δεν είναι απλώς ένα τμήμα της επιφάνειας του πλανήτη. Ο συντελεστής έδαφος περιλαμβάνει ό, τι μας δίνει η φύση, δηλαδή το έδαφος, το υπέδαφος, τα ορυκτά, τα ποτάμια, τις λίμνες, τις θάλασσες κτλ, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, στις μεταφορές, στις επικοινωνίες και στις άλλες οικονομικές δραστηριότητες και άρα να δημιουργήσουν εισόδημα. Το έδαφος είναι λοιπόν πρωτογενής συντελεστής παραγωγής. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου συντελεστή παραγωγής είναι τα περιορισμένα συνολικά του αποθέματα. Πολλοί φυσικοί πόροι δεν είναι ανανεώσιμοι (ορυκτά). Το πρόβλημα της σταδιακής εξάντλησης των φυσικών πόρων προσπαθούμε να το αντιμετωπίσουμε μέσω της δημιουργίας τεχνητών πόρων. Η αμοιβή του συντελεστή έδαφος είναι η έγγειος πρόσοδος.
Ας επιστρέψουμε όμως στην Νήσο του Πάσχα. Τι συνέβη; Γιατί η οικονομική δραστηριότητα διακόπηκε τόσο απότομα; Η αρχαιολογική σκαπάνη έδωσε την απάντηση μόλις πριν από λίγα χρόνια. Για να μεταφέρουν τα τεράστια μονολιθικά αγάλματα στην ακτή του νησιού, οι πρώτοι κάτοικοι έκοψαν όλα τα δέντρα και χρησιμοποίησαν του κορμούς τους για τη μεταφορά. Αυτό ήταν αρκετό. Η εύθραυστη οικολογική ισορροπία είχε πληγεί ανεπανόρθωτα. Η πρώτη καταστροφική κρίση στην ιστορία του ανθρωπίνου γένους ήταν γεγονός. Η πρωτόγονη κοινωνία του Νησιού του Πάσχα δεν θα ξεπερνούσε ποτέ το σοκ και θα έμενε για πάντα στην λίθινη εποχή. Οι κάτοικοί του δεν είχαν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν το νησί.
Το παραπάνω παράδειγμα μας δίνει να καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα της στενότητας των φυσικών πόρων μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσω της δημιουργίας τεχνητών πόρων και διαφύλαξης αυτών που ήδη υπάρχουν.
Το παράδειγμα της Ολλανδίας είναι χαρακτηριστικό. Εκεί έχουν εφαρμοστεί προγράμματα αποξήρανσης και αναμόρφωσης που αύξησαν την έκταση της διαθέσιμης γης.
