526 λέξεις για τις «θετικές επιπτώσεις»
Γράφει ο Βασίλης Συμεωνίδης
Βέβαια και λέγεται και γράφεται η φράση «θετικές επιπτώσεις». Και μάλιστα κατά τρόπο ασύνειδο – και συνεπώς αποτελεσματικότερο – διδάσκεται η χρήση της λέξης «επίπτωση» με θετική σημασία. Ίσως μάλιστα να μην έχουμε καν επίγνωση στη γλώσσα μας ότι θα έπρεπε(;) να έχει χρήση μόνο σε περιπτώσεις αρνητικών εξελίξεων.
Ας δούμε μια τέτοια χρήση. Το σχολικό βιβλίο «Θέματα νεοελληνικής ιστορίας, γ΄ λυκείου, θεωρητικής κατεύθυνσης» και πιο συγκεκριμένα το θέμα του «προσφυγικού ζητήματος» γράφτηκε από κάτοχο διδακτορικού. Για το βιβλίο ήταν υπεύθυνος ένας επίσης κάτοχος διδακτορικού και πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου• στην κριτική επιτροπή συμμετείχαν τέσσερις διδάκτορες, ο ένας πανεπιστημιακός, ο δεύτερος επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ο τρίτος σχολικός σύμβουλος φιλολόγων και ο τέταρτος εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια. Τη φιλολογική επιμέλεια είχαν άλλοι δύο, ο ένας με την ιδιότητα του σχολικού σύμβουλου και η άλλη ως σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Δεν έγινα άσκοπα τόσο σχολαστικός και βαρετός παραθέτοντας λεπτομέρειες. Εκείνο που θέλω να δείξω είναι ότι έχουμε οχτώ – κατά τεκμήριο – αναγνωρισμένους επιστήμονες που φέρουν την ευθύνη για όσα θα δούμε παρακάτω. Στις σελίδες 166 – 169 περιλαμβάνεται το κεφάλαιο με τίτλο «Οι επιπτώσεις από την αύξηση των προσφύγων». Με μια πρόχειρη ανάγνωση ξαναβρίσκουμε την ίδια λέξη άλλες δύο φορές: «Το προσφυγικό ζήτημα… με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του ελληνικού έθνους» και «Σημαντικότερες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας». Για να μη συνεχίσω τη σχολαστική παράθεση αποσπασμάτων αρκεί να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις στις οποίες αναφέρεται το βιβλίο είναι θετικές (εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, ενίσχυση του ελληνικού πληθυσμού στις νέες χώρες, μακροπρόθεσμα οφέλη για την οικονομία, δημιουργικότητα στον πολιτισμό).
Πώς λοιπόν είναι δυνατόν οχτώ (8) επιστήμονες να παρέβλεψαν τρεις (3) φορές τη χρήση της λέξης επίπτωση, αν αυτή ήταν λανθασμένη, όταν εννοεί τις θετικές εξελίξεις; Νομίζω ότι το ζήτημα περιγράφτηκε επαρκώς και με σαφήνεια. Ας ψάξουμε την αιτία ψάχνοντας τη λέξη.
Το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής ορίζει τη σημασία: η επίδραση, συνήθως βλαπτική, που ασκεί κάτι σε κάτι άλλο και (συνήθ. πληθ.) συνέπειες, αποτελέσματα. Την ετυμολογεί ως εξής για την πρώτη σημασία: λόγ. < ελνστ. ἐπίπτω(σις) πέσιμο επάνω, τυχαίο γεγονός και για τη δεύτερη: σημασιολογικό δάνειο, γαλλ. incidence.
Δηλαδή η λέξη δεν ανάγεται στην αρχαία ελληνική και αποτελεί σημασιολογικό δάνειο, με άλλα λόγια εξωτερικά μοιάζει ελληνική αλλά η σημασία της ήρθε από τα γαλλικά.
Το λεξικό Μπαμπινιώτη συμφωνεί στη σημασία. Με τη μανία υπερετυμολόγησης ως τα αρχαία ελληνικά, που το διακρίνει, ισχυρίζεται: «< μτγν. επίπτωσις, αρχικές σημασίες «πτώση – επίθεση – σύμπτωση, < αρχ. ἐπιπίπτω. Στη σημασία ‘συνέπεια, επακόλουθο’ επέδρασαν και τα γαλλικά incidence, conséquence». Ακολούθως σε πλαίσιο υποδεικνύει τη «σωστή» χρήση και γράφει: «η λέξη ‘επιπτώσεις’ είναι η περισσότερο αρνητική δήλωση αποτελέσματος».
Στο αγγλικό Liddell-Scott βρίσκω επίπτησις (flying down upon) αλλά όχι επίπτωσις, βρίσκω όμως το ἐπιπίπτω. Τα ίδια και στο Σταματάκο. Στο TLG (θησαυρός ελληνικής γλώσσας) βρίσκω τύπους της λέξης αλλά στη γραμματεία που είναι μεταγενέστερη από αυτήν της κλασικής εποχής.
Μετά από όλα αυτά νομίζω ότι μπορούμε να δώσουμε την εξήγηση. Η λέξη δεν είναι σύνθεση νεοελληνική για να έχουμε συνείδηση της σημασίας που έχουν τα συνθετικά• επίσης, χρησιμοποιείται με σημασία δανεισμένη από τα γαλλικά. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί η διαδεδομένη «λανθασμένη» χρήση της.
