«Γιατί οι μαθητές καταστρέφουν το σχολικό ψηφιακό υλικό;»
Γράφει ο Βασίλης Συμεωνίδης
Η πρώτη μορφή αυτού του κειμένου είχε δημοσιευτεί στο δίκτυο «αλφαβήτα», αλλά δεν υπάρχει στις νέες σελίδες του. Ωστόσο, ξαναδιαβάζοντάς το είδα τη σημασία του με άλλο μάτι. Συγκεκριμένα, ανάμεσα σε όσα προβλέπονται και συζητιούνται στις μέρες του τρίτου μνημονίου είναι και η χρέωση των σχολικών βιβλίων [i].
Φαίνεται όμως ότι το κλίμα προετοιμαζόταν πριν η κρίση γίνει το ατράνταχτο άλλοθι των περικοπών στην εκπαίδευση. Το 2009 είχε δοθεί θέμα έκθεσης που ξέφευγε από τα γνωστά εκθεσιακά κλισέ. Περισσότερο, συμπτωματικά ίσως, υπηρετούσε διακηρυγμένες αλλά και άρρητες πολιτικές επιλογές.
Το θέμα: Συχνά παρατηρείται πολλοί μαθητές να καταστρέφουν τα σχολικά τους βιβλία στα προαύλια των σχολείων κατά το τέλος του σχολικού έτους. Σε άρθρο που θα δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα να αιτιολογήσετε το παραπάνω φαινόμενο και να αναφερθείτε στους τρόπους που θα συμβάλουν στην αρμονική συνύπαρξη του βιβλίου με τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και γνώσης.
Τα δύο «ζητούμενα» μοιάζουν ασύνδετα μεταξύ τους. Το πρώτο ζητά από τους μαθητές να αιτιολογήσουν την καταστροφή των σχολικών βιβλίων. Το Υπουργείο έχει γράψει ήδη τη δική του «έκθεση» σχετικά με το ζήτημα αυτό με την εγκύκλιο για την «επιστροφή των βιβλίων» [ii]. Η βασική αιτία της εγκυκλίου είναι «το δυσβάσταχτο οικονομικό βάρος που αποτελεί η έκδοση των σχολικών εγχειριδίων».
Το θέμα λειτουργεί ενοχοποιητικά. Θα προσπαθήσω μια κριτική προσέγγιση που αντιστρέφει τους όρους απολογούμενου και κατήγορου.
Τα περισσότερα από τα σχολικά βιβλία δεν έχουν καμία αξία από μόνα τους. Αυτό που τους δίνει αξία είναι ότι αποτελούν εγχειρίδια διδασκαλίας και εν τέλει το περιεχόμενό τους γίνεται αντικείμενο εξέτασης και εργαλείο ελέγχου.
Ψυχολογικά, λοιπόν, το σχολικό βιβλίο είναι ταυτισμένο με την πλήξη, την ανία, τον πειθαναγκασμό της εκπαιδευτικής πράξης και κυρίως είναι ταυτισμένο με τον καθορισμό της αξίας του μαθητή, που γίνεται με κριτήριο την αναπαραγωγή του περιεχομένου του. Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι υπεράνω κρίσης για τους μαθητές και λειτουργεί σαν ιερό κείμενο που ευλαβικά πρέπει να προσκυνούν.
Πώς μπορεί να νιώθει κάθε μαθητής; Πόσο έχει ασυναίσθητα υποταχθεί στην αυθεντία του ενός σχολικού εγχειριδίου; Σε ποιο βαθμό κάτι τέτοιο συνιστά απαξίωση της κριτικής και δημιουργικής σκέψης των εφήβων και υποτίμηση της νοημοσύνης τους;
Δε θα υπεισέλθω σε λεπτομέρειες που αφορούν την ποιότητά των σχολικών βιβλίων, τον τρόπο συγγραφής τους, τη βιβλιοδεσία, τη γλώσσα τους, τη σαφήνεια τους, κ.τ.λ. Κάτι τέτοιο θα άνοιγε πάρα πολύ τη συζήτηση. Αλλά, με αφορμή αυτές τις επισημάνσεις, για τις οποίες όλοι έχουμε άποψη, θα συνεχίσω το συλλογισμό μου.
Όλα τα προηγούμενα απαντούν στο αφοπλιστικό ερώτημα: Ξέρετε κάποιον που αγόρασε σχολικό βιβλίο για να το διαβάσει τον ελεύθερο χρόνο του; Όπως, ίσως, αγοράζει άλλα βιβλία; Νομίζω πώς ούτε ο φανατικότερος βιβλιόφιλος φτάνει σε αυτό το σημείο…
Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνουν τα σχολικά βιβλία – εφόσον οι μαθητές δεν τα θέλουν – μόλις τελειώσει η σχολική χρονιά; Θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν, αφού το χαρτί είναι υλικό αναγκαίο για τον πολιτισμό μας. Ωραία! Έχετε δει κάδους ανακύκλωσης χαρτιού σε πολλά σχολεία; Το σχολείο και οι κρατικές υπηρεσίες ανακυκλώνουν το χαρτί που χρησιμοποιούν;
Αν τα παραπάνω καταδείχνουν τις αιτίες του φαινομένου καταστροφής των σχολικών βιβλίων, μπορούμε να αντιστρέψουμε το ερώτημα του θέματος για όσες περιπτώσεις το βιβλίο, εξαιτίας της ευτελούς βιβλιοδεσίας, δεν έχει καταστραφεί μόνο του. Για ποιο λόγο οι μαθητές δεν πρέπει να καταστρέφουν τα βιβλία; Νομίζω ότι η εξήγηση δεν πρέπει να είναι μία έκθεση…
(Σε αντίθεση με όσα έγραψα ως εδώ, είμαι από αυτούς που έχω κρατήσει και έχω ακόμη πολλά σχολικά βιβλία. Απλώς προσπαθώ να κατανοήσω τους μαθητές και να «αιτιολογήσω» το φαινόμενο – κατά τη διατύπωση του θέματος).
Το δεύτερο ζήτημα είναι αποκομμένο από το πρώτο. Η σύνδεσή του με το πρώτο δεν εξηγείται με όρους ενός ενιαίου κειμένου, αλλά μέσω των πολιτικών προθέσεων που ήδη έχουν εκφραστεί. Το Υπουργείο σχεδίαζε τη διανομή 120.000 φορητών ηλεκτρονικών υπολογιστών στους μαθητές της Α΄ Γυμνασίου από την ερχόμενη σχολική περίοδο 2009-10 [iii]. Επίσης το ζητούμενο βασίζεται σε λογική στρέβλωση. Υπονοεί την αντιπαράθεση δύο διαφορετικών μέσων. Οι δύο έννοιες, βιβλίο και ηλεκτρονικά μέσα – ως μέσα πληροφόρησης και γνώσης – δεν είναι ανταγωνιστικά.
Θα πρέπει να δούμε τη «φύση» της οθόνης, που παραπέμπει στα ηλεκτρονικά μέσα και τη «φύση» του χαρτιού, που παραπέμπει στο βιβλίο. Από την οθόνη, η πρόσληψη πληροφοριών και η κριτική, δημιουργική επεξεργασία τους, ώστε να συγκροτήσουν αυτό που λέμε γνώση, είναι πολυμεσική, αλλά και περιορισμένη. Τα ηλεκτρονικά μέσα έχουν τα χαρακτηριστικά της άμεσης, εύκολης, γρήγορης, φτηνής πρόσβασης, είναι πιο «δημοκρατικά», αλλά έχουν «άυλη» μορφή. Το βιβλίο έχει τη θέρμη της απτής παρουσίας, είναι πιο οικείο, έχει μυρουδιά και τα ίχνη της ανάγνωσης, μοναδικά ίχνη πάνω στις σελίδες του. Πολλά βιβλία είναι κομμάτι της προσωπικής ιστορίας του καθενός.
Ηλεκτρονικά μέσα και βιβλίο είναι συμπληρωματικά μέσα. Τα πρώτα μπορούν να υποκαταστήσουν την έλλειψη βιβλιοθηκών, να λύσουν το πρόβλημα του κόστους ενός βιβλίου, να μειώσουν το χώρο όσων θεωρούμε χρήσιμα, κ.τ.λ. Αλλά, δεν υποκαθιστούν το βιβλίο. Απλό τεκμήριο της παραπάνω διαπίστωσης είναι ότι με τη διάδοση, κυρίως των υπολογιστών, πολλοί προέβλεψαν ότι θα μειωθεί η κατανάλωση χαρτιού. Αντίθετα, η κατανάλωση χαρτιού αυξήθηκε. Το βιβλίο είναι πολυμεσικό με το δικό του τρόπο, απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις.
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να συμπεράνουμε ότι το θέμα ήταν συνδεμένο με την πραγματικότητα ή ότι αποτελούσε τρόπο διάχυσης πολιτικών επιλογών. Βέβαια, ίσως σε λίγα χρόνια οι μαθητές στα προαύλια θα καταστρέφουν το σχολικό ψηφιακό υλικό… Αλλά δεν θα μας νοιάζει, θα το ‘χουν πληρώσει άμεσα
[i] http://esos.gr/article/eidisis-defterovathmia-ekpaidefsi/ta-eksi-metra-gia-tin-paideia-xreosi-sxolikon-vivlion-sygxoneyseis-aei-sxoleion-meiosi-arithmoy-anapliroton-kai-oromisthion
[ii] Αριθ. Πρωτ. 65351/Γ2/ 19-5-2008, http://users.dra.sch.gr/symfo/20080519books.pdf
[iii]http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_100004_13/05/2009_314371
