Η σημερινή εποχή, οι ταχύτατες εξελίξεις που σηματοδοτούνται, οι ποικίλοι μετασχηματισμοί, η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος καθώς και η αυξανόμενη ετερογένεια που κυριαρχεί στις κοινωνίες, δεν δύνανται να αφήσουν ανεπηρέαστη την εκπαίδευση, ως μία πραγματικότητα και ένα ζωντανό οργανισμό. Όλες οι παραπάνω παράμετροι, έχουν ως απόρροια την ανάγκη για εκ νέου αναζήτηση και διερεύνηση εφαρμόσιμων και κατάλληλων ιδεών-αρχών-μοντέλων-μεθόδων-δομών, όπου θα εξυπηρετούν πληρέστερα και ορθότερα τις σημερινές εκπαιδευτικές ανάγκες και καταστάσεις που προκύπτουν συλλήβδην.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα όλης της ρευστότητας και της τάσης των αναθεωρήσεων, αποτελεί και η εμφάνιση, μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 90΄, της έννοιας της Συμπεριληπτικής εκπαίδευσης (αποδίδει το διεθνή όρο «Inclusive Education»). Η Συμπεριληπτική εκπαίδευση, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και τις οικείες έρευνες, διαφαίνεται ως να επέχει, κεντρική θέση σε αρκετά σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο, όμως, να οριστεί επακριβώς η συγκεκριμένη έννοια, αφού αποτελεί ένα πλατύ σύνολο εναλλακτικών πολιτικών-αρχών-θεωρήσεων-προσεγγίσεων που απαιτείται συστηματική προσπάθεια και σύμπνοια για την επίτευξη τους. Επιπρόσθετα, λογίζεται σαν μία διαρκής και δυναμική διαδικασία, η οποία ποτέ δεν ολοκληρώνεται και την ίδια στιγμή διακρίνεται για τον πολύπλοκο και αμφιλεγόμενο χαρακτήρα της.
Ως Συμπεριληπτική εκπαίδευση, μπορεί να οριστεί αφενός, η προσπάθεια για παροχή ισότιμων ευκαιριών που συσχετίζονται, με τη συμμετοχή όλων των μαθητών στις σχολικές δράσεις, την επιτυχία στη μαθησιακή διαδικασία, την ομαλή κοινωνικοποίηση στους σχολικούς κόλπους, αλλά και την γενικότερη αναπτυξιακή πορεία τους. Αφετέρου, αφορά την άρνηση της περιθωριοποίησης ή του αποκλεισμού κάποιου μαθητή (ή ομάδας μαθητών), εξαιτίας της καταγωγής, της θρησκείας, της γλώσσας, του φύλου, των ειδικών αναγκών, της επίδοσης καθώς και των πολιτισμικών καταβολών, περιβαλλοντικών επιδράσεων ή και του κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου του. Δηλαδή, η διαφορετικότητα παντός είδους, αντιμετωπίζεται σαν ένα θεμιτό γεγονός για τη μάθηση και όχι σαν κάτι που χρίζει επίλυσης.
Αναντίλεκτα, η οικεία έννοια παρουσιάζει, πέρα από εκπαιδευτικές, κοινωνικές-πολιτικές-πολιτισμικές προεκτάσεις. Παράλληλα, η Συμπεριληπτική εκπαίδευση, προκρίνεται ως μία φιλοσοφία και κοσμοθεωρία που διαφοροποιείται από αναχρονιστικές ή αναποτελεσματικές αντιλήψεις και πρακτικές αντίστοιχα. Ωστόσο, δεν εμμένει μόνο στη κριτική τους, απεναντίας, παραθέτει τη δική της δέσμη προτάσεων, τόσο για την υπερπήδηση ποικίλων παραγόντων που εμποδίζουν την εφαρμογή της (ή και διαιωνίζουν ισχύουσες δυσκολίες), όσο και για την ανάπτυξη καινοτόμων συμπεριληπτικών πρακτικών. Αυτές, θα εντάξουν σε ένα συμπεριληπτικό πλαίσιο το σχολείο και θα του προσδώσουν ανάλογο προσανατολισμό, μεταστρέφοντας προς την επιθυμητή κατεύθυνση και τη σχολική κουλτούρα.
Επίσης, η Συμπεριληπτική εκπαίδευση, ουσιαστικά αποτελεί ένα βαθύ μεταρρυθμιστικό σχέδιο, το οποίο απευθύνεται στο σύνολο των εκπαιδευτικών διαδικασιών. Αφορά όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, εστιάζοντας στη ποιότητα και τη χρησιμότητα των εκπαιδευτικών διαδικασιών και συστημάτων, επιδιώκοντας ταυτόχρονα τη καθολική συμμετοχή και ίση μεταχείριση όλων των μαθητών, ανεξαιρέτως, απαντώντας και στην ετερότητα τους.
Βασικοί άξονες πάνω στους οποίους χρειάζεται ένα ίδρυμα ή σύστημα να δραστηριοποιηθεί, ώστε να αποκτήσει ένα συμπεριληπτικό προσανατολισμό, είναι οι εξής: η κουλτούρα, οι πολιτικές, οι πρακτικές και η ηγεσία. Αναλυτικότερα, κύρια συστατικά της σχολικής κουλτούρας θεωρείται πως αποτελούν, η διαμόρφωση μιας κοινότητας, της οποίας θεμελιώδη γνωρίσματα είναι ο αλληλοσεβασμός, η κοινωνική δικαιοσύνη, η συνεργασία, η δημοκρατικότητα καθώς και η καθιέρωση κοινών αξιών που κραταιώνουν τη δημιουργικότητα, τη συνύπαρξη, την ανεξαρτησία, την ενεργητικότητα και την αλληλεγγύη των μελών της.
Ακόμη, ως πολιτικές που έγκεινται στη Συμπερίληψη, είναι όλες όσες πρεσβεύουν τη διαμόρφωση τέτοιων συνθηκών, όπου θα στηρίζεται η διαφορετικότητα, θα υποβοηθείται η επιτυχία και ανάπτυξη κάθε μαθητή, θα υπάρχει μέριμνα για τροποποίηση-προσαρμογή των Αναλυτικών Προγραμμάτων, θα αξιοποιείται το προσωπικό, οι διαφορές θα επιλύονται με ειρηνικό τρόπο και το εκάστοτε σχολικό ίδρυμα θα επενδύει στη καλλιέργεια ενός φιλικού κλίματος, αλλά και θα διακατέχεται από εξωστρέφεια και μία διάθεση συνέργειας με τους γονείς και την κοινότητα.
Όσον αφορά τις πρακτικές, μεταξύ άλλων, ως σημαίνουσες φαίνεται να είναι: η ανάπτυξη θετικών στάσεων των εκπαιδευτικών απέναντι σε όλους, η ολική συμμετοχή των μαθητών σε κάθε δραστηριότητα που πρέπει να ανταποκρίνεται στο μοναδικό μαθησιακό προφίλ του καθενός, η αναδιοργάνωση της μάθησης εν γένει, η διαφοροποίηση της ύλης, των εργασιών και των στόχων όπου απαιτείται, η εισαγωγή των ομαδοσυνεργατικών μεθόδων διδασκαλίας, η ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας, ώστε οι εμπλεκόμενοι να αποκομίσουν ποικίλα οφέλη και θετικές επιδράσεις.
Εν κατακλείδι, βαρυσήμαντος θεωρείται και ο ρόλος της Ηγεσίας. Στη Συμπεριληπτική εκπαίδευση, η Ηγεσία δεν είναι συγκεντρωτική-προσωποπαγής-άκαμπτη και δεν ταυτίζεται με τη στείρα διαχείριση. Αντίθετα, ενέχει μια πιο διαμοιρασμένη, ευέλικτη και εκδημοκρατισμένη έκφανση. Χαρακτηρίζεται από ένα όραμα και μία σειρά στρατηγικών που τροποποιούνται ανάλογα τις συνθήκες και χρησιμοποιούνται για την επίτευξη διαφόρων στόχων. Ηγετικό ρόλο και ανάληψη ευθυνών, δύνανται να λάβουν οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές, οι γονείς και όχι μόνο ο διευθυντής ή τα ιεραρχικά ανώτερα θεσμοθετημένα στελέχη.
Η συμβολή της Ηγεσίας διακρίνεται ως ιδιαίτερα κρίσιμη, αφού μέσω των ενεργειών της, διαμορφώνει ανάλογες στάσεις στο προσωπικό. Επιπλέον, γνωρίσματα μιας συμπεριληπτικής Ηγεσίας αποτελούν, η κατανόηση των ειδικών συνθηκών κάθε μονάδας και του περιβάλλοντος της, η προτροπή για ενεργή εμπλοκή των γονέων-κοινότητας, η ανάπτυξη συνεργασιών ή συνδιδασκαλιών, η μέριμνα για περαιτέρω επιμόρφωση ή κατάρτιση των εκπαιδευτικών, ενώ σημαντική είναι και η ανταπόκριση στις «φωνές των παιδιών».Με άλλα λόγια, οι μαθητές πρέπει να ενθαρρύνονται να έχουν λόγο σε αποφάσεις που τους επηρεάζουν άμεσα, να λαμβάνονται υπόψη οι ανησυχίες ή οι προτάσεις τους και να γίνονται στοχευμένες προσπάθειες επίλυσης των προβλημάτων που κοινοποιούν, για να λειτουργεί πιο συμπεριληπτικά και αποτελεσματικά το σημερινό σχολείο.
Βιβλιογραφία:
Αγγελίδης, Π. (2011). Παιδαγωγικές της Συμπερίληψης. Αθήνα: εκδόσεις Διάδραση.
Booth, T. & Ainscow, M. (2002). The index for inclusion. UK: Centre for studies on Inclusive Education.
Ευρωπαϊκός Φορέας για την Ειδική Αγωγή και την Ενταξιακή Εκπαίδευση (Επιμ. V. Soriano) .(2014). Πέντε βασικά μηνύματα για την ενταξιακή εκπαίδευση. Από τη θεωρία στην πράξη. Οντένσε, Δανία: Ευρωπαϊκός Φορέας για την Ειδική Αγωγή και την Ενταξιακή Εκπαίδευση.
Στασινός, Π. Δ. (2016). Η ειδική εκπαίδευση 2020 plus – για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές (έκδοση αναθεωρημένη). Κεφάλαιο 1 (σ.49-59). Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση.
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
